Abortu: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orrialdetik eduki guztia ezabatzen |
|||
1. lerroa:
[[Irudi:AbortionLawsMap-NoLegend.png|thumb|350px|Abortuaren legezkotasuna munduan:
{{legend|#3f9bbb|Legala, eskatzen bada.}}
{{legend|#d4df5a|Legala baldin-eta bortxaketa, amaren bizitza, osasuna, buru-osasuna arriskuan, arrazoi sozioekonomikoak edo fetuaren akatsak badira.}}
{{legend|#64513B|Ilegala, baldin-eta ez badira bortxaketa, amaren bizitza, osasuna, buru-osasuna arriskuan, arrazoi sozioekonomikoak edo fetuaren akatsak.}}
{{legend|#FA7014|Ilegala, baldin-eta ez badira bortxaketa, amaren bizitza, osasuna edo buru-osasuna arriskuan.}}
{{legend|#cc7662|Ilegala, baldin-eta ez badira amaren bizitza arriskuan, osasuna edo buru-osasuna arriskuan.}}
{{legend|#3236D3|Ilegala, salbuespen gabe.}}
{{legend|#2F2F2F|Eskualdearen arabera.}}
{{legend|#B3B3B3|Datu gabe.}}
Lerro bertikalak: Ilegala, baina onartua.]]
'''Haurgaltzea''' edo '''abortua''' ([[latin]]ez ''abortus'' edo ''aborsus'') [[haurdunaldi]]aren etetea da (ernetzetik 180 egunera). Hildako umeari ''hilaurra'' deritzo. Munduan 46 milioi abortu egiten dira urtero.
Mota ezberdinetakoak izan daiteke:
* Berezko haurgaltzea: umea galtzen denean ernaltzetik 26 aste pasa baino lehen (umekia ezin duenean uterotik kanpo bizi). Berezko abortua gertatzen da haurdunaldia modu latz batean amaitzen denean. Abortu mota honen kausak: aldaketa kromosomikoak eta aldaketak umetokiko arterian, miomak... Erretzea, alkohola eta drogak kontsumitzea abortu bat izateko aukerak handitzen ditu.
* Eragindako haurgaltzea: haurdunaldia eteteko egindako hainbat prozeduren ondorioz sortutako ekintza. Munduan zehar herrialde askotan debekatuta dago.
Bestalde beste sailkapen bat egin dezakegu:
* Haurgaltze legala: abortua legearen barnean egiten denean. Espainian onartuta dago emakumearen baimena badago, egiteko toki apropos batean egiten bada, eta osasun arazoak ekiditeko, bortxapen baten ondorioz edo umekia malformazioak baditu.
* Haurgaltze ilegala: legeak esaten duenaren kontra egiten denean. Arriskutsuak izan ohi dira egoera honetan egindakoak (higiene falta, mediku ez aproposak...).
== Arazo etikoak ==
Nazio garatu guztiak onartzen dute abortua, egoera batzuen barne. Nazio bakoitza bere legea du gai honi buruz. Dena dela, hainbat herrialdeetan delitua kontsideratzen da (Andorra, Txile, Filipinak, El Salvador, Somalia eta Vatikano).
=== Erlijioen arabera ===
* Katolizismoa: ez dute abortua onartzen, bere ustez umekia hiltzean datza eta hilketa bat konsideratzen dute. Bere ustez, ernalketa gertatzen denetik, umekia pertsona bat da.
* Judaismoa: ez dute abortua ontzat hartzen, baina zenbait egoeratan onartzen dute (amaren osasuna arriskuan dagoenean,umekia malformazioak baditu...) ez dutelako umekia pertsona bat kontsideratzen.
* Islamismoa: lege islamiarra abortua onartzen du arrazoi medikuengatik. Islama ez du bereizten legea eta etika. Umekia pertsona bat kontsideratzen dute jainkoa bere arima pertsonala ematen dionean. Bi zuzenbidezko eskola daude: Janafi (abortua liberalki onartzen du) eta Maliki (abortua debekatzen du egoera guztietan, bere esanetan ezin dugu halabehar naturala aldatu).
=== Zientziaren arabera ===
Zientziaren munduan ikuspuntu desberdinak daude gaiaren arabera. Batzuen ustez, umekia ez da pertsona (ez da kapaza independenteki bizitzeko, garuna garatu gabe dago...) beraz ez du sufrimendurik jasaten. Beste batzuen esanetan, ordea, umekia pertsona da ernatzearen momentutik. Emakumearen eta umekiaren DNA desberdinak dira, beraz umekia pertsona bat da.
=== Giza eskubideen arabera ===
Arlo honetan ere 2 ikuspegi etiko-filosofiko bereizten ditugu: umekiaren eskubidea bizitzeko eta emakumearena, ama izateko. Abortuaren alde daudenak esaten dute, abortua debekatzea emakumearen eskubideen kontra joatea dela. Bestalde, abortua debekatu nahi dutenak esaten dute bizitzaren eskubidea errespetatu behar dela eta umekia garrantzia handiago duela, defendatzeko aukerarik ez duelako.
=== Ondorioen arabera ===
Badago beste ideia bat kontuan izan behar dena: ondorioak. Ondorioei begiratzen badiegu leku eta egoera batzuetan haurgaltzea debekatzea debekatuta egon beharko litzateke. Adibidez hirugarren munduan, nahi ez diren haurdunaldiak igotzen dituzte pobretasun eta hilkortasun tasak.
Ez dugu alde batera utzi behar ere beste faktor psiko-sozialak, esate baterako ezkongabe dauden emakumeak haurdun gelditzea, oso gazte diren emakumeak edo intzesturen ondorioz gelditu direnak, hauek eramaten dutelako arazo psikologikoak izatera baita fisikoak ere. Hauek dira adibide batzuk ikusteko nola haurgaltzea den baliozkoa sufrimendua eta gaizkia ekiditzeko erabiltzen bada. Badakigu haurgaltzea ez dela metodorik hoberena, ezta nahiago dena, baina erabilgarria da, emakumeen sufrimendua ekiditzeko ondorioen aldetik begiratuta noski.
[[Kategoria:Etika medikoa]]
[[an:Alborto]]
[[ar:إجهاض]]
[[ast:Albuertu]]
[[az:Abort]]
[[bat-smg:Abuorts]]
[[be:Аборт]]
[[bg:Аборт]]
[[bn:গর্ভপাত]]
[[bs:Pobačaj]]
[[ca:Avortament]]
[[cs:Interrupce]]
[[cy:Erthyliad]]
[[da:Abort]]
[[de:Schwangerschaftsabbruch]]
[[el:Έκτρωση]]
[[en:Abortion]]
[[eo:Aborto]]
[[es:Aborto inducido]]
[[et:Abort]]
[[fa:سقط جنین]]
[[fi:Abortti]]
[[fo:Fosturtøka]]
[[fr:Avortement]]
[[gl:Aborto]]
[[he:הפלה מלאכותית]]
[[hi:गर्भपात]]
[[hr:Pobačaj]]
[[hu:Terhességmegszakítás]]
[[ia:Aborto]]
[[id:Gugur kandungan]]
[[is:Fóstureyðing]]
[[it:Aborto]]
[[ja:人工妊娠中絶]]
[[jv:Abortus]]
[[ka:აბორტი]]
[[ko:낙태]]
[[ku:Zarokjiberbirin]]
[[la:Abortus]]
[[lt:Abortas]]
[[lv:Aborts]]
[[mk:Абортус]]
[[ms:Pengguguran]]
[[nl:Abortus]]
[[nn:Abort]]
[[no:Abort]]
[[pam:Abortion]]
[[pl:Aborcja]]
[[pt:Aborto]]
[[qu:Sulluchiy]]
[[ro:Avort]]
[[ru:Искусственный аборт]]
[[sh:Abortus]]
[[simple:Abortion]]
[[sk:Interrupcia]]
[[sl:Splav]]
[[sq:Dështimi i zhvillimit të fetusit]]
[[sr:Побачај]]
[[sv:Abort]]
[[sw:Utoaji mimba]]
[[ta:கருக்கலைப்பு]]
[[te:గర్భస్రావం]]
[[th:การแท้ง]]
[[tk:Abort]]
[[tl:Pagpapalaglag]]
[[tr:Kürtaj]]
[[uk:Аборт]]
[[ur:اسقاط (حمل)]]
[[vi:Nạo phá thai]]
[[war:Pagpunit]]
[[yi:אבארטאציע]]
[[zh:堕胎]]
[[zh-yue:落仔]]
| |||