Aharrausi: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
An13sa (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
No edit summary
1. lerroa:
== '''Aharrausien mekanismoa''' ==
{{wikitu}}
 
== Aharrausien mekanismoa ==
 
Aharrausiak[[wiktionary:eu:aharrausiak|aharrausiak]] umetoki barneko bizitzan hasi eta gure bizitza osoan zehar gurekin egongo dira. Gure aldamenekoa aho-zabalka hasten bada, gu geu ere horretan hasiko gara. Ia menderaezina da, saihestuz gero prozesua ez-gogobetekoa izango da eta gogaikarria izatera ere hel daiteke. Behin aharrausika hasita ezin dugu eten intentsitate handikoa delako, nahiz eta 5-10 segundu iraun. Bestetik, ornodun guztietan gertatzen den prozesua da: ugaztun, narrasti, arrain, anfibio eta hegaztietan.
 
 
Lehenik eta behin, aharrausia nola gertatzen den jakin behar dugu, bere oinarri fisiologikoak hain zuzen ere. Gure sentimen-hartzaileek estimulu bat (gosea, logura, nekea...) garraiatuko dute nerbio sistema zentralera. Nerbio-sistema zentralak informazioa jaso, prozesatu eta erantzuna sortuko du. Kasu honetan erantzuna erdi-borondatezko erreflexua izango da: aharrausia.
7 ⟶ 9 lerroa:
Denok dakigunez, aharrausi egiteko baraila eta mihia beherantz eraman behar ditugu, eta faringea irekiko dugu, horretarako aurpegiko muskulu ugari erabiliko ditugu. Normalean, begiak erdi ixten ditugu eta burua atzera botatzen dugu. Ezin dugu hasperekin nahasi behar, hauek oxigeno gehiago hartzeko balio dutelako eta egindako mugimenduak leunagoak direlako. Esaterako, barailarekin egindako mugimendua ez da hain nabarmena.
 
== '''Zergatik aharrausi egiten dugu aharrausi?''' ==
 
 
Hainbat teoria aldarrikatu direnez kontu hau azaltzeko, hauek banan-banan adieraziko ditugu. Iragaite biologikoa deitutako teoriaren arabera, aharrausiak aktibitate batetik beste batera pasatzerakoan gertatzen dira. Adibide dezente daude hau azalduko dutenak, hala nola, hegazkin batean belarria presio atmosferikoari egokitu dadin aharrausi egiten dugu; gidatzen dugunean askotan ahoa zabaltzen dugu arreta berreskuratzeko; kirolariek lasterketa hasi baino lehen; politikariek hitzaldien aurretik; ohetik altxatzean; logura dugunean etab. Gainera, eboluzioan oinarritzen omen da. Izan ere, keinua unibertsala da eta esanahi berekoa mundu osoan, hau da, erreflexua bateratu dugu. Ondorioz, gure alerta-egoera ezagutzera ematen dugu eta aldi berean komunikazioa suspertzen dugu.
 
16 ⟶ 20 lerroa:
Hala ere, ahoa zabaltzea zenbait gaixotasunaren adierazle izan daiteke. Ikerketa epidemiologiko baten arabera, Parkinson gaixotasunean erreflexu honek ez dauka kontrol hertsirik eta ondorio gisa, agerpenaren maiztasuna eta ezaugarriak aldatuta egon daitezke. Egia esan, Parkinson gaixotasunaren kausa dopaminaren urritasuna da eta onartuta dagoenez dopamina eta azetilkolina, besteak beste, aharrausiaren aktibazioan parte hartzen dute. Gainera, Parkinsonaren aurkako tratamendu batzuekin aharrausiak desagertzen dira. Beraz, Corlieu doktoreak dioen bezala, tratamendu baten eraginkortasuna froga dezake. Bestetik, gehiegizko aharrausiak erreakzio basobagal batek eragin ditzake, hau da, nerbio bagoak odol-hodien gain izan duen eraginaren ondorioz. Kasu honetan bihotz-arazo baten aurrean egon gaitezke. Aharrausi egitea geldiezina baldin bada tumore bat izan daiteke kausa, honek eragindako hipertentsio kraneala, hain zuzen ere.
 
 
== '''Kutsakorrak al dira?''' ==
 
 
Zientzialariek gai honetan ere ez dira ados jartzen. Askoren ustez, aharrausiak geldiarazi ditzakegu horrela erabakitzen badugu, ez baita guztiz oharkabekoa. Nahita agerrarazi ditzakegu hauetan pentsatuz (borondatezko ekintza). Ustez, gizaki primitiboek taldeetan bizi zirenez, atseden hartzeko denak ados jartzen ziren eta seinalea aharrausia zen. Klan horretako kide guztiek seinalea errepikatu behar zuten. Gaur egun aztarna-erreflexua besterik ez litzateke izango. Edozein modutan ere, hipotesi honek ez du azaltzen zergatik aharrausi egiten dugun bakarrik gaudenean.
 
Adituek animalietan behintzat azaldu duten bezala, aharrausi egitea beldurtzeko keinua izan daiteke. Orain dela urte asko segur aski inguruko izakiei haginak erakusteko balio zuen eta ingurukoek imintzioa errepikatuko lukete mehatxua erantzuteko. Nolanahi ere, pertsonetan erantzun bestigial bihurtu da. Azkenik, badaude enpatiaren adierazle dela pentsatzen dutenak. Giza kontzientzia gehien garatu dutenetan aharrausiak maizago ikusten ditugu, horrela pertsonen sentimenduekin hobeto parekatzen omen dira.
 
== '''Ondorioak''' ==
Teoria hauek guztiak aipatu ondoren argi geratzen dena da aharrausien kausan ikerlariek ez dutela bat egiten. Gainera, oraindik hainbat kontu daude gai honekin erlazionaturik eta argitu behar direnak: Ekintza honen ostean tentsio arteriala igotzen omen da eta baita bihotz-erritmoa ere, ba al dauka zerikusirik aharrausiaren zergatiarekin? Bestetik, zergatik esklerosi anizkoitz duten gaixoak maizago aho zabalka aritzen dira? Dakigunez, gaixotasun horren funtsa ez da hormona edota neurotransmisore baten akatsa, immunitate arazo batean datza. Aharrausiei buruz irakurtzeak ere hauek eragiten ote ditu? Ez hori bakarrik, itsuek kasete bat entzutean non pertsonak aho zabalka dabiltzan, aharrausi egiten dute. Batzuen ustez erreflexu honen ondoren endorfinak jariatzen dira eta horregatik ongizate sentsazioa lortzen dugu, hori horrela izango balitz, zergatik fetuek aharrausi egiten dute? Ikerlari batzuen ustez umekien “aharrausia” ez omen da helduena bezalakoa, irenste-keinu bat izan daiteke edo ahoa zabaltzeko modu bat.
 
 
[[ar:تثاؤب]]
Teoria hauek guztiak aipatu ondoren argi geratzen dena da aharrausien kausan ikerlariek ez dutela bat egiten. Gainera, oraindik hainbat kontu daude gai honekin erlazionaturik eta argitu behar direnak: Ekintza honen ostean tentsio arteriala igotzen omen da eta baita bihotz-erritmoa ere, ba al dauka zerikusirik aharrausiaren zergatiarekin? Bestetik, zergatik esklerosi anizkoitz duten gaixoak maizago aho zabalka aritzen dira? Dakigunez, gaixotasun horren funtsa ez da hormona edota neurotransmisore baten akatsa, immunitate arazo batean datza. Aharrausiei buruz irakurtzeak ere hauek eragiten ote ditu? Ez hori bakarrik, itsuek kasete bat entzutean non pertsonak aho zabalka dabiltzan, aharrausi egiten dute. Batzuen ustez erreflexu honen ondoren endorfinak jariatzen dira eta horregatik ongizate sentsazioa lortzen dugu, hori horrela izango balitz, zergatik fetuek aharrausi egiten dute? Ikerlari batzuen ustez umekien “aharrausia” ez omen da helduena bezalakoa, irenste-keinu bat izan daiteke edo ahoa zabaltzeko modu bat.
[[br:Barailh]]
[[bs:Zijevanje]]
[[ca:Badall]]
[[cy:Dylyfu gên]]
[[de:Gähnen]]
[[en:Yawn]]
[[es:Bostezo]]
[[fa:خمیازه]]
[[fi:Haukottelu]]
[[fr:Bâillement]]
[[he:פיהוק]]
[[hu:Ásítás]]
[[id:Kuap]]
[[it:Sbadiglio]]
[[ja:あくび]]
[[ka:მთქნარება]]
[[la:Oscitatio]]
[[lt:Žiovulys]]
[[ml:കോട്ടുവായ്]]
[[nl:Geeuwreflex]]
[[no:Gjesping]]
[[pl:Ziewanie]]
[[pt:Bocejo]]
[[qu:Surkay]]
[[ru:Зевота]]
[[scn:Badagghiu]]
[[simple:Yawn]]
[[sk:Zívanie]]
[[sv:Gäspning]]
[[ta:கொட்டாவி]]
[[te:ఆవులింత]]
[[tl:Hikab]]
[[uk:Позіхання]]
[[vi:Ngáp]]
[[zh:哈欠]]