Sailkapen zientifiko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Zientifikoak diren sailkapen asko daude |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Argitzeko|Biologiako sailkapen zientifikoari|Sailkapen zientifiko (argipena)}}
[[Fitxategi:Biological_classification_L_Pengo_eu.svg|thumb|right|140px|Sailkapen biologikoaren zortzi maila nagusien hierarkia. Tarteko mailak ez dira erakusten.]]
'''Sailkapen zientifikoa''' edo '''biologiako sailkapen zientifikoa''' [[biologia]]n [[espezie]] eta [[organismo]]ak sailkatzeko erabiltzen den sistema da. [[Carolus Linnaeus]]ek proposatu zuen metodoan oinarritzen da, baina ondoren [[Charles Darwin]]ek egindako ekarpenekin hobetu, [[ADN]]aren inguruko ikerketek eta analisi informatikoak berritu egin dute hau egiteko modua.
== Linnaeus ==
[[Carolus Linnaeus]]ek ''Systema Naturae'' liburua publikatu zuen [[1735]]an. Bere sisteman natura osoa hiru zatitan banatua zegoen: mineralak, begetalak eta animaliak. Linnaeusek lau sailkapen maila zehaztu zituen: klasea, ordena, generoa eta espeziea.
Hala ere bere ekarpenik famatuena gaur egun erabiltzen den [[sistema binomial]]a da, zeinetan espezie bakoitza ''Genero espezie'' moduan aipatzen den.
== Garapena denboran ==
Linnaeusen klasifikazioaren geroztik [[Charles Darwin]]en arbaso komunaren ideia sartu zen sailkapenetan.
[[1960ko hamarkada]]n eskola [[kladistiko]]a sortu zen, taxoi bakoitza eboluzio-zuhaitz batea kokatzen. [[Taxoi]] bakoitzak arbaso komun bateko izaki guztiak jaso behar ditu eta hauei [[monofiletiko]] deitzen zaie. Kontrakoa gertatzen bada talde batean [[parafiletiko]]a izango da (adibidez, [[satitsu]] guztiak ez dira talde berekoak).
[[Domeinu]]ak erlatiboki berriak dira, [[1990]]an sortu baitzen hiru domeinuen sistema. Gaur egun biologo gehienek sistema hau erabiltzen dute, nahiz eta batzuek ''bost erreinuen sistema'' erabiltzen dute. Metodo honetan lehen zegoen Monera (Bacteria) erreinua orain Bacteria eta Archaea domeinutan banatu da. Beste 4 erreinuak [[Eukaryota]] domeinuan bildu dira.
== Adibideak ==
Taula honetan biologiaren historian erabili diren 5 espezie nagusiak agertzen dira.
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 1em 0.5em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
|- style="background:palegrey;"
!style="width:16%; background:#f3f3f3;"|Izena
!style="width:16%; background:#f3f3f3;"|[[Ozpin-euli]]a
!style="width:16%; background:#f3f3f3;"|[[Gizaki]]a
!style="width:16%; background:#f3f3f3;"|[[Ilar]]ra
!style="width:16%; background:#f3f3f3;"|[[Kuleto faltsu]]a
!style="width:16%; background:#f3f3f3;"|''[[Escherichia coli|E. coli]]''
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[domeinu (biologia)|Domeinua]]'''
|[[Eukarya]]
|[[Eukarya]]
|[[Eukarya]]
|[[Eukarya]]
|[[Bacteria]]
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[erreinu (biologia)|Erreinua]]'''
|[[Animalia]]
|[[Animalia]]
|[[Plantae]]
|[[Fungi]]
|[[Monera]]
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[filum (biologia)|Filuma]]'''
|[[Arthropoda]]
|[[Chordata]]
|[[Magnoliophyta]]
|[[Basidiomycota]]
|[[Eubacteria]]
|-
|style="background:#f2f2f2;"|Azpifiluma
|[[Hexapoda]]
|[[Vertebrata]]
|[[Magnoliophytina]]
|[[Hymenomycotina]]
|
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[klase (biologia)|Klasea]]'''
|[[Insecta]]
|[[Mammalia]]
|[[Magnoliopsida]]
|[[Homobasidiomycetae]]
|[[Proteobacteria]]
|-
|style="background:#f2f2f2;"|Azpiklasea
|[[Pterygota]]
|[[Placentalia]]
|[[Magnoliidae]]
|[[Hymenomycetes]]
|
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[ordena (biologia)|Ordena]]'''
|[[Diptera]]
|[[Primates]]
|[[Fabales]]
|[[Agaricales]]
|[[Enterobacteriaceae]]
|-
|style="background:#f2f2f2;"|Azpiordena
|[[Brachycera]]
|[[Haplorrhini]]
|[[Fabineae]]
|[[Agaricineae]]
|
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[familia (biologia)|Familia]]'''
|[[Drosophilidae]]
|[[Hominidae]]
|[[Fabaceae]]
|[[Amanitaceae]]
|[[Enterobacteriaceae]]
|-
|style="background:#f2f2f2;"|Azpifamilia
|[[Drosophilinae]]
|[[Homininae]]
|[[Faboideae]]
|[[Amanitoideae]]
|
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[genero (biologia)|Generoa]]'''
|''[[Drosophila]]''
|''[[Homo]]''
|''[[Pisum]]''
|''[[Amanita]]''
|''[[Escherichia]]''
|-
|style="background:#f2f2f2;"|'''[[ezpezie (biologia)|Espeziea]]'''
|''[[Drosophila melanogaster|D. melanogaster]]''
|''[[Homo sapiens|H. sapiens]]''
|''[[Pisum sativum|P. sativum]]''
|''[[Amanita muscaria|A. muscaria]]''
|''[[Escherichia coli|E. coli]]''
|}
[[Kategoria:Taxonomia]]
[[Kategoria:Natura zientziak]]
[[af:Wetenskaplike klassifikasie]]
[[an:Clasificazión zentifica]]
[[ang:Cræftlicu endebyrdung]]
[[ar:تصنيف علمي]]
[[bat-smg:Muokslėnė klasėfėkacėjė]]
[[bg:Класификация на организмите]]
[[bs:Naučna klasifikacija]]
[[ca:Classificació científica]]
[[cs:Biologická klasifikace]]
[[cy:Dosbarthiad gwyddonol]]
[[da:Videnskabeligt artsnavn]]
[[de:Taxonomie#Taxonomie in der Biologie]]
[[el:Συστηματική ταξινόμηση]]
[[en:Biological classification]]
[[eo:Biologia klasado]]
[[es:Clasificación científica]]
[[fa:طبقهبندی علمی جانداران]]
[[fi:Tieteellinen luokittelu]]
[[fr:Classification scientifique des espèces]]
[[ga:Aicmiú eolaíoch]]
[[gl:Clasificación científica]]
[[got:𐍄𐌴𐍅𐌰𐌽𐍉𐌼𐌾𐌰]]
[[he:מיון עולם הטבע]]
[[hi:जीवों का वर्गीकरण]]
[[hu:Rendszertan (biológia)]]
[[id:Klasifikasi ilmiah]]
[[io:Ciencala klasifikuro di speci]]
[[is:Vísindaleg flokkun]]
[[it:Classificazione scientifica]]
[[ja:生物の分類]]
[[ka:ბიოლოგიური კლასიფიკაცია]]
[[kn:ಜೈವಿಕ ವಿಂಗಡಣೆ]]
[[ko:생물 분류]]
[[lmo:Clasificasiù scentìfica]]
[[lt:Mokslinė klasifikacija]]
[[lv:Organismu klasifikācija]]
[[mhr:Биологий классификаций]]
[[mr:जैविक वर्गीकरण]]
[[ms:Pengelasan biologi]]
[[no:Biologisk klassifikasjon]]
[[nov:Siential klasifikatione]]
[[oc:Classificacion scientifica]]
[[pl:Klasyfikacja biologiczna]]
[[pt:Classificação científica]]
[[qu:Mitan kamay katiguriya]]
[[ro:Clasificare ştiinţifică]]
[[ru:Биологическая систематика]]
[[sah:Биология классификацията]]
[[sc:Classificatzione sientìfica]]
[[scn:Classificazzioni scintìfica]]
[[sh:Taksonomske kategorije]]
[[si:Scientific classification]]
[[simple:Scientific classification]]
[[sk:Vedecká klasifikácia]]
[[sl:Znanstvena klasifikacija živih bitij]]
[[sr:Таксономске категорије]]
[[sv:Vetenskapligt namn]]
[[sw:Uainishaji wa kisayansi]]
[[ta:உயிரியல் வகைப்பாடு]]
[[th:การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์]]
[[tk:Biologik sistematika]]
[[tl:Pag-uuring biyolohikal]]
[[to:Fakafaʻafaʻahinga fakasaienisi]]
[[tr:Bilimsel sınıflandırma]]
[[uk:Біологічна класифікація]]
[[ur:جماعت بندی]]
[[vec:Clasificasion sientìfega]]
[[vi:Phân loại khoa học]]
[[war:Biyolohika nga pagarangay]]
[[zh:生物分類法]]
[[zh-min-nan:Seng-bu̍t-ha̍k ê hun-lūi]]
| |||