21:27, 4 azaroa 2009ko berrikusketa aldatu An13sa (eztabaida \| ekarpenak) 45.647 edits tNo edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		02:51, 2 otsaila 2010ko berrikusketa aldatu desegin TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t Robot: Cosmetic changes Hurrengo ezberdintasuna →
41. lerroa: Oinordekoa [[Gartzia I.a Eneko Nafarroakoa\|Gartzia Eneko]] (851-882) izan zuen<ref>Barrau-Dihigo, Lucien. ''"Les origines du royaume de Navarre d'apres une théorie récente"''. ''Revue Hispanique''. 7: 141-222. orr. ([[1900]])</ref>. Honek [[Kordobako emirerria]]k preso izan zituen urte asko eta litekeena da [[Ximena leinua\|Ximena leinuko]] [[Gartzia Ximenez Iruñekoa]] erregeorde edo erregekidea izatea<ref>Lakarra de Miguel, José María. ''"Textos navarros del Códice de Roda"''. ''Estudios de Edad Media de la Corona de Aragon''. 1:194-283 ([[1945]]).</ref>. [[Alfontso III.a Asturiaskoa]] eta [[Aragoiko konderria\|Aragoi]] eta [[Pallars Jussà]]ko kondeek antolaturiko [[905eko Iruñeko estatu kolpea\|905eko estatu ~~kolpe~~kolpearen]]~~aren~~ ondorioz [[Fortun I.a Gartzia Nafarroakoa\|Fortun ~~Gartzia~~Gartziak]]k (882-905), [[Aritza leinua]]ren azken erregea, tronuari [[Antso I.a Gartzes]]en (905-925) alde uko egitera behartu zuten<ref>Pérez de Urbel, Justo. ''"Lo viejo y lo nuevo sobre el origin del Reino de Pamplona"''. Al-Andalus. ([[1954]])</ref>. Aritzatarra monje bihurtu eta [[Leireko monasterioa]] hil zen. Antso, berriz, bere buruarentzat "Iruñeko errege" titulua lehendabizikoa izan zen<ref name = "Collins">190. orr.</ref>. [[Fitxategi:Navarra-10-11-cc-ru.png\|thumbnail\|left\|[[X. mende\|X.]] eta [[XI. mende]]etako zabalkuntzak]] [[Ximena leinua]]k erabat aldatu zuen erresuma berriko aliantzak, [[Banu Qasi]]tarrak baztertuz eta inguruko erresuma [[Kristautasuna\|kristauekin]] batera lan eginez. [[Antso I.a Gartzes\|Antso ~~Gartzes~~Gartzesek]]ek, [[Ordoño II.a Leongoa]]ren laguntzaz, [[Naiara]] konkistatu<ref>Rodríguez Fernández, Justiniano ([[1997]]): ''"Reyes de León (I). García I, Ordoño II, Fruela II y Alfonso IV"'' [[Burgos]]: La Olmeda. ISBN 84-920046-8-1</ref>, eta [[924]]an [[Gartzia I.a Nafarroakoa\|Gartzia Antso]] (925 - 970) bere semeak lurralde berriak jendeztatu zuen, bertan zeuden monasterioei esker. Honek [[Andregoto Galindez]] [[Aragoiko konderria\|Aragoiko kondesa]] ezkondu zuenez, bere semeak konderria ere izango zuen<ref>[http://www.covadonga.narod.ru/Navarra.html www.covadonga.narod.ru: Наварра]</ref>. Hala ere, bere posizioa ez zen guztiz segurua eta [[Antso II.a Nafarroakoa\|Antso «Abarka»]] (970 - 994) eta bere oinordekoa zen [[Gartzia II.a Nafarroakoa\|Gartzia Antso «Dardaratia»]] [[Almanzor]]rek garaituak izan ziren<ref>Pérez de Urbel, Justo. ''"Los Primeros Siglos de la Reconquista, (Años 711-1038)"'' España Christiana: Comienzo de la Reconquista (711-1038)aldizkarian. [[Madril]]: Espasa Calpe, [[1964]].</ref> eta [[Kordobako kaliferria]]ri zergak ordaindu behar zuten. 64. lerroa: [[1035]]ean hil zenean<ref>Martín Duque, Ángel J. ([[2007]]). ''"Sancho III el Mayor de Pamplona, el rey y su reino (1004–1035)"''. [[Iruñea]]: [[Nafarroako Gobernua]]. ISBN 978-84-235-2952-0</ref>, euskal [[foru zuzenbidea]]n ohiturazkoa legez, erresuma banatu zuen: * [[Gartzia III.a Santxez\|Gartzia]] oinordekoak [[tronkaleko ondasun]]a, hau da, arbasoetatik jasotakoa, jarauntsi zuen, hau da Iruñeko Erresuma. Gainera, [[Aragoi]] eta [[Gaztela]]n lurralde batzuk ere jaso zituen; * [[Fernando I.a Leon eta Gaztelakoa\|~~Fernando~~Fernandok]]k [[Gaztelako konderria]] jarauntsi zuen; * [[Ramiro I.a Aragoikoa\|~~Ramiro~~Ramirok]]k [[Aragoiko konderria]] eta [[Nafarroa]]n jaurerri batzuk hartu zituen<ref>Juanto Jiménez, Consuelo ([[2004]]). ''"Sancho III de Pamplona. Integración territorial de Aragón y Castilla en el Reino de Pamplona"''. [[Iruñea]]: [[Nafarroako Unibertsitate Publikoa]]. ISBN 84-9769-082-6.</ref>; eta, * [[Gonzalo I.a Ribagortzakoa\|Gonzalo]] [[Sobrarbe]] eta [[Ribagortzako konderria\|Ribagortzako konde]] bihurtu zen. 77. lerroa: Hurrengoa [[Petri I.a Nafarroakoa]] (1094 - 1104) izan zen. [[Aragoi]] aldean bere lurraldeak zabaldu zituen [[Huesca]], [[Barbastro]] eta [[Sariñena]] konkistatuz<ref name= "Ubieto">Ubieto Arteta, Antonio, [http://www.derechoaragones.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1457&forma=&presentacion=pagina&forma=&posicion=220&accion_ir=Ir ''"Creación y desarrollo de la Corona de Aragón"''], [[Zaragoza]]: Anubar, [[1987]]. ISBN 84-7013-227-X.</ref>. [[Aragoiko Erresuma\|Aragoiekin]] batera zuen azken erregea [[Alfontso I.a Nafarroakoa\|Alfontso «Batailatzailea»]] (1104 – 1134). Hau borrokalari sutsua omen zen bere lurraldeak bikoiztu egin zituelako, batez ere [[1118]]an [[Zaragoza]] konkistatu zuelako<ref>Lakarra de Miguel, José María, ''"Alfonso el Batallador"'', [[Zaragoza]], Guara, [[1978]]. ISBN 84-85303-05-9.</ref>. Bere kanpainetan [[Kordoba]], [[Granada]] edo [[Valentzia]]ko ateak jo zituen<ref name= "Ubieto"/>. [[Urraka Gaztelakoa]] emakumea zuenez, [[Gaztelako Erresuma\|Gaztela]] eta [[Leongo Erresuma\|Leongo erresumetan]] erregeordea ere izan zen. Hala ere, hil zenean, eta polemika sortuz, [[ordena militar]]rei utzi zien bere erresuma. Nobleziak onartu ez eta nafarrek [[Gartzia V.a Nafarroakoa\|Gartzia Ramirez «Berrezarlea»]] (1134-1150) aukeratu zuten errege<ref>Lourie, Elena. "[http://links.jstor.org/sici?sici=0038-7134%28197510%2950%3A4%3C635%3ATWOAI%22%3E2.0.CO%3B2-G ''"The Will of Alfonso I, 'El Batallador,' King of Aragon and Navarre: A Reassessment]"'' ''Speculum'', 50. Liburukia, 4. zbk ([[1975]]eko urria), ~~635–651~~635–651. orr.</ref>. Honek ez zen [[Aulki Santu]]aren gustukoa eta erregea deitzeko ''Dux Pampilonensium'' edo ''Dux Navarrorum'' esamoldeak erabili zituen. Gainera [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]] enperadoreak [[basailu]]tzat hartu zituen bai Gartzia bai [[Antso VI.a Nafarroakoa\|Antso «Jakituna»]] (1150 - 1194) bere semea<ref>Grassotti, H. ([[1964]]) ''"Homenaje de García Ramírez a Alfonso VII."'' Vianako Printze Erakundea. 94–95. orr.</ref>. [[1157]]an enperadorea hil eta Antsok bere menpekotza berritu zuen [[Antso III.a Gaztelakoa]]rekin urte hartako [[azaroaren 11]]n. Baina, Antso III.a ez zuen luzaroan iraun [[1158]]an hil baitzen, tronua hiru urteko [[Alfontso VIII.a Gaztelakoa\|Alfontso VIII.aren]] eskuetan utzita. Errege umearen tutoretza lortzeko borrokak [[Gaztelako Erresuma]] ezegonkortu eta ahuldu zuen eta [[Antso VI.a Nafarroakoa\|Antso «Jakitunak»]] menpekotzatik ateratzea lortu zuen<ref>Angel J. Martín Duque ''"Sancho VI el Sabio y el Fuero de Vitoria"'', (Vianako Printze erakundea, 63. urtea, 227. zbk, [[2002]])</ref>. Gaztelaren aurkako kanpaina hasi baino lehen, aldaketa nabarmena izan zen: Antsok ''Pampilonensium Rex'' titulua erabiltzeari utzi eta ''Rex Navarre'' titulua aldarrikatu zuen. Horrela [[Nafarroako Erresuma]] sortu zen. == Ikus, gainera == * [[Nafarroako Erresuma]] * [[Iruñeko historia]] == Erreferentziak ==

Iruñeko Erresuma: berrikuspenen arteko aldeak