Domuit vascones: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Inorbez (eztabaida | ekarpenak)
t ingelesez
1. lerroa:
'''Domuit vascones''' ([[euskara]]z "baskoiak menderatu zituen") [[historiografia]]n eztabaida sortu duen [[latin]]ezko [[lokuzio]]a da. Historialari [[abertzale]] batzuen ustetan esaldi hori [[Errege bisigodoen zerrenda|errege bisigodoek]] erabili zuten bere kroniketan; historialari nazionalista [[espainia]]rrek, berriz, dudatan jartzen dute esaldiaren erabilera<ref>Jesús Laínz ''"Adiós, España: Verdad y mentira de los nacionalismos"'' [[Madril]], [[2005]] ISBN 9788474907483 </ref>.
 
== Esaldiaren jatorria ==
 
[[Erromatar Inperioaren gainbehera]] eta gero [[Europa]]n, [[Goi Erdi Aroa]] hasi zen. Historialari askok "urte ilunak" deitzen diote aro horri, hain idatzizko agiri gutxi dituzte ezen geratzen diren testu urriak interpretatzea aroa ezagutzeko bide bakarra baita. Horrek etengabeko eztabaida sortzen du. ''Domuit vascones'' esaldia testuinguru honetan kokatu daiteke, are gehiago, ez dago hitzez hitz esaldia duen garai hartako agiria.
 
20 ⟶ 21 lerroa:
 
== Testu historikoak ==
 
=== [[Rekiario]] ===
 
[[448]]an [[suebiar]]ren errege honek, [[bisigodo]]en aliatua zena, [[Euskal Herria]] hondatu zuen. San [[Isidoro Sevillakoa]]k<ref name= "Isidoro">San [[Isidoro Sevillakoa]], ''Historia de regibus Gothorum, Vandalorum et Suevorum (Suevorum historia)''</ref> "... Baskoniak hondatu" (''Vasconias depraedatur'') zituela dio. [[José Moret]] historialari nafarraren ustetan, ez zituen [[baskoi]]ak eraso baizik eta bere aliatua zen [[Erromatar Inperioa]]<ref>S. Herreros Lopetegui. [[Nafarroako Gobernua]], [[Vianako Printze Erakundea]], [[1988]], I. Liburukia, II. kapitulua, 100-101. orr. ([http://www.cervantesvirtual.com/historia/textos/medieval/alta_edad_media1.shtml online]):<br/>{{esaera2|"''Parece que la guerra con los vascones paró en robos y correrías, y que se les resistieron las plazas fuertes, pues ninguna señala cogida, como Lérida. Y que se mantenían por el Imperio Romano pues, a ser de los godos, no era creíble la hostilidad en odio de los que pretendía obligar|
J. de Moret, ''Anales del reino de Navarra''}}</ref>.
 
=== [[Euriko]] ===
 
[[466]]an, San [[Isidoro Sevillakoa]]ren esanetan<ref name= "Isidoro"/>, errege honek [[iruñea]] hartu zuen (''(Aera DIV)...Exercitum inde alium mittit, qui captam inde Pampilonam et Caesaraugustam''..." , hau da, ez zuen [[baskoi]]ak aipatu, baina bai ''Pampilona'' edo [[Iruñea]] hartu zuela.
 
=== [[Leovigildo]] ===
 
[[581]]an [[Joanes Biklarokoa]]k<ref>''Chronicon'' 2.14, [http://la.wikisource.org/wiki/Chronicon_(Iohannes_Biclarensis)#ANNO_V_TIBERII.2C_QVI_EST_LIVVIGILDI_XIII_ANNVS_.28581.29 online]</ref> [[Tiberio II.a|Tiberioaren]] V. urtean, Leovigildoren XIII.a zena, honek Baskoniaren zati bat (''partem Vasconiae occupat'') okupatu eta ''[[Victoriacum]]'' izeneko hiria eratu (''et civitatem, quae Victoriaco nuncupatur, condidit'') zuela dio.
 
=== [[Rekaredo I.a|Rekaredo]] ===
 
[[586]] eta [[601]] urteen artan, berriro San [[Isidoro Sevillakoa]]ren esanetan<ref name= "Isidoro"/>, honek askotan bere indarrak erromatarren gehiegikeriak eta baskoien oldarren aurka bidali zituen (''Saepe etiam et lacertos contra Romanorum insolentias et irruptiones Vasconum movit'').
 
=== [[Gundemaro]] ===
 
[[610]]ean, San [[Isidoro Sevillakoa]]ren esanetan<ref name= "Isidoro"/>, baskoien aurkako espedizioa egin zuen (''Hic Vascones una expeditione vastavit''). [[883]]an [[Chronicon Albeldense]]k honela definitu zuen errege hau: "Gundemarok urte bi erreinatu zuen. Espedizio batean baskoien harrapaketa menderatu zuen".
 
=== [[Sisebuto]] ===
 
[[612]]an erregea zenari buruz ez dago aipamenik. San [[Isidoro Sevillakoa]]k<ref name= "Isidoro"/> ''Astures enim rebellantes, misso exercitu, in ditionem suam reduxit. Ruccones montibus arduis undique conseptos per duces evicit'' esan zuen bere erreinaldiari buruz. Zaila da ''Ruccones'' hori baskoiak zirela esatea, eta litekeena da ''duces'' edo buruzagi hauek [[Suintila]] izatea. Aipatu behar da baita ere, azken errege honi buruzko agirietan herri biak ezberdinak zirela.
 
=== [[Suintila]] ===
 
[[621]]ean, San [[Isidoro Sevillakoa]]ren esanetan<ref name= "Isidoro"/>, "bere erreinaldiaren hasieran bere oldarretan [[Hispania Tarraconensis|Tarraconensis]] errausten zuten baskoien aurkako espedizioa egin zuen ("''Habuit quoque et initio regni expeditionem contra incursus Vasconum Tarraconensem provinciam infestantium, ubi adeo montivagi populi terrore adventus ejus perculsi sunt, ut confestim, quasi debita jura noscentes, remissis telis et expeditis ad precem manibus, supplices ei colla submitterent, obsides darent, Ologitin civitatem Gothorum stipendiis suis et laboribus conderent, pollicentes eius regno ditionique parere, et quidquid imperaretur efficere''). [[883]]an [[Chronicon Albeldense]]k honela definitu zuen errege hau: "Suintilak hamar urtez erreinatu zuen. (...) Baskoiak menderatu zituen (''Vascones devicit'')".
 
=== [[Wamba]] ===
 
[[673]]an San Julian Toledokoak<ref>San Julian Toledokoa ''"Historiae Wambae regis"'', 9. orr.</ref> honela zioen: "Garai hartan, [[Galia|Galietan]] barrena gertaera hauek iraun bitartean, Wamba errege errukitsuak, baskoi herri basatia aurre egin eta gero, [[Kantabria]] aldean gelditu zen" (''Illo tunc tempore, cum haec intra Gallias agerentur, religiosus Wamba princeps feroces vasconum gentes debellanturus aggrediens, in partibus commorabatur Cantabriae''), eta gero "Esanak esan, agindutakoa betetzeko guztion adoreak piztu ziren, eta armada Baskoniako herrialdeetan sartu zen eta, zazpi egunez eta edonon, gogor arpilatu eta erasotu zituen kanpamenduak, zelai irekietan etxeak erretzeaz gain; <hain zen latza> non baskoiek berek, bere arimen basatasuna baztertuz eta bere bahituak askatuz, eskariaz baino faborez eskatzen baitzuten bakean uzteko eta bakea emateko. Handik, behin bermeak onartuak, zergak ordainduak eta bakea finkatua, zuzenean [[Galia|Galietara]] joan zen [[Calahorra|Calaguerra]] eta [[Huesca|Osca]] zeharkatuz" (''Ad quod dictum incalescunt animi omnium exoptantque fieri quae iubentur, mox cum omni exercitu Vasconiae partes ingreditur , ubi per septem dies quaqua uersa per patentes campos depraedatio et hostilitas castrorum domorumque incensio tam ualide acta est, ut Vascones ipsi, animorum feritate deposita, datis obsidibus, vitam sibi dari pacemque largiri non tam precibus quam muneribus exoptarent. Vnde, acceptis obsidibus tributisque solutis, pace composita, directum iter in Gallias profecturus accedit, per Calagurrem et Oscam ciuitates transitum faciens'').
 
49 ⟶ 59 lerroa:
 
== Bibliografia ==
 
* {{Erreferentzia
| abizena = Flórez
58 ⟶ 69 lerroa:
| urtea = [[1779]]
| url = http://books.google.es/books?id=Qf8dGaxLlG0C
| hizkuntza = es
}}
* {{Erreferentzia
73 ⟶ 85 lerroa:
| orrialdea = 225-240
| url = http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/riev/18225240.pdf
| hizkuntza = es
}}
* {{Erreferentzia
83 ⟶ 96 lerroa:
| urtea = [[2001]]
| ISBN = 8460736253
| hizkuntza = es
}}
 
== Erreferentziak ==
 
{{Erreferentzia zerrenda|2}}