Getxo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orrialdea 'BURGES PNVROAK AKATU!!!!!!!!!!!!!!'(r)engatik ordezten |
t 193.146.78.83(r)en aldaketak ezabatu dira, Marklar2007(r)en azken bertsiora itzuliz. |
||
1. lerroa:
{{Bizkaiko udalerri infotaula
| izena = Getxo
| ofiziala = Getxo
| eskualdea = [[Uribe Kosta]]
| armarria = Escudo de Getxo.svg
| postakodea = 48991 - 48992 - 48993
| irudia = VistaEreaga.jpg
| irudiaren testua = Getxoko Ereaga hondartzako ikuspegia.
| kokapena = Bizkaia municipalities Getxo.PNG
| koordenatuak = {{koord|43|21|N|3|0|W|region:EH-BI_type:city(81.260)|display=inline,title}}
| garaiera = -
| azalera = 12
| biztanleria = 81.260
| bizt_urtea = 2008
| dentsitatea = 6857,08
| distantzia = 15,6
| euskaldunen ehunekoa = 19,83
| sorrera =
| herritarra = getxoztar, getxotar
| alkatea = [[Imanol Landa|Imanol Landa Jauregi]] ([[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]])
| webgunea = http://www.getxo.net/inicio/getxo_inicial_eu.asp www.getxo.net
| oharrak =
}}
'''Getxo''' [[Bizkaia|Bizkaiko]] udalerria da, [[Bilboaldea]] eta [[Uribe Kosta]]n kokaturik dagoena. [[2006]]. urtean 83.000 biztanle inguru zituen; 81.260, 2008.urtean. Beraz, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] seigarren hiririk handiena da.
[[Ibaizabal]]eko itsasadarraren [[Ibai-Eskuinaldea|eskuineko aldean]] kokatuta dago, [[Bilbo]]tik 15 kmra.
Bertan dago [[Bizkaiko Zubia]] deritzon [[1893]]ko [[burdina]]zko zubi esekia, [[UNESCO]]k ''[[Gizateriaren Ondare]]'' izendatua eta [[Portugalete]]rekin lotura egiten duena.
== Geografia ==
[[irudi:2007 Getxo Neguri Aiboa.jpg|270px|thumb|right|Getxoko [[Neguri]] auzoa.]]
=== Auzoak ===
Getxok hainbat auzo ditu:
* [[Algorta]]
* [[Portu Zaharra (Algorta)|Algortako Portu Zaharra]]
* [[Andra Mari (Getxo)|Andra Mari]] edo Elexalde
* [[Erromo]]
* [[Neguri]]
* [[Areeta]]
* [[Aiboa]]
=== Udalerri mugakideak ===
Getxok honako muga hauek ditu:
* Ekialdean: [[Sopela]], [[Berango]] eta [[Erandio]]
* Hegoaldean: [[Leioa]]
* Mendebaldean: [[Portugalete]], ([[Abrako golkoa]] zeharkatuta [[Santurtzi]])
* Iparraldean: [[Bizkaiko golkoa]]
=== Ingurune naturala ===
==== Hondartzak ====
Getxok hainbat hondartza ditu: [[Areeta]] auzoan [[Areeta (hondartza)|Areetako hondartza]]; [[Algorta]]n, [[Ereaga]] eta [[Arrigunaga]]; eta Sopela aldean, [[Azkorri]] eta [[Barinatxe]], azkeneko bi hauetan nudismoa egitea dago. Barinatxe hondartzan [[Getxo]] eta [[Sopela]] artean banatuta dago.
Algortako Portu Zaharrak ere badu hondartza txiki bat barkuak uzteko erabili ohi zena.
==== Ibaiak ====
[[Getxo]]k ibai bakarra du, udalerri osoa zeharkatzen duena: [[Gobela ibai]]a. Honen bokalea [[Leioa]]n dago kokatuta, [[Ibaizabal ibai]]ra isurtzen ditu urak.Horren aurretik hainbat padura sortzen ditu, adibidez [[Bolue (Getxo)|Bolue]] eta [[Fadura (Getxo)|Fadura]].
[[Ibaizabal ibai]]aren azkeneko zatia [[Portugalete]] eta [[Getxo]] artean egiten da, itsasoratu aurretik.
==== Bestelakoak ====
Getxo iparraldean [[Galea lurmutur]]ra dago. Bertan dago kokaturik [[Printzearen gaztelua]].
== Historia ==
Getxoren inguruko lehenengo erreferentziak [[XVI. mendea]]n agertu ziren. Bertan ''Fortun Sanchez de Getxo'' eta ''Otxoa Ortiz de Getxo'' aipatzen dira. Elizate gehienetan bezala, garai hartan, eliza eta dorretxeen inguruan biltzen ziren hainbat baserri ziren herriak.
[[Andra Mari (Getxo)|Andra Marin]] ikus daitezke garai horretako txapitel [[erromaniko]] batzuk. Horien ikerketak [[XII. mende]]ra eramaten gaitu, lehenengo monasterio edo tenpluaren peskizan. Gaur egungo eliza [[XVIII. mendea]]n eraikia izan zen. Mende horretan jada Getxok bere leloa hartua zuen: ''Kaltea Dagianak Bizarra Lepoan''.
[[XVIII. mendea]]ren inguruan Portu Zaharra ere sortzen da. Horren hedaduraz, [[Algorta]]herria sortu zen. [[XIX. mendea]]n, berriz, [[Espainia]]k eliza eta herri-lurren [[desamortizazio]]a gauzatu zuen eta ondorioz, lur komunal hareatsuak saldu ziren, [[Areeta]] sortuz.
Mendearen bukaeran, Txurrukak [[Gobela ibaia]] desbideratu zuen eta horrela [[Neguri]]tik igarotzeari utzi zion. [[Trenbide]]a iristearekin bat,[[Areeta]]ren ondoan, baina trenbideak bereizita, [[Itzubaltzeta]] ([[Erromo]]) sortu zen.
== Armarria ==
Getxoko armarrian, arbolaren aurrean otsoa ikusten da eta goian, arbolatik eskegita bezala, bi tupina. Badago euskaraz idatzitako lelo bat ere, gaurko grafiaz: ''Kaltea Dagianak Bizarra Lepoan''. Leloak kalte egin duenari abisu egiten dio. Kalte egin duenak atzera begira bizi beharko du, getxoztarrak bere atzetik joango direlako.
== Demografia ==
[[2001]]ean Getxok 82.732 biztanle zituen. Horietatik 39.326 gizonak (%47,53) ziren eta 43.406 emakumeak (%52,47).
[[Fitxategi:Getxodemografia.gif|thumb|240px|Biztanleria aztertzen badugu haren adinaren eta sexuaren arabera, populazio zaharra dela ikusiko dugu, 79 urtetik gorako emakumeak ia 3.000 dira.]]
{| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center; float:left; margin: 1em 1em 0em 1em; font-size: 75%"
|colspan="12" style="background:#ccccff;"| '''Eboluzio demografikoa'''
|-
!style="background:#ccccff;"|Urtea
! 1900
! 1910
! 1920
! 1930
! 1940
! 1950
! 1960
! 1970
! 1981
! 1991
! 2001
|-
!style="background:#ccccff;"|Biztanleak
| 5.442
| 7.359
| 11.399
| 16.859
| 17.795
| 19.309
| 22.951
| 39.153
| 67.321
| 79.954
| 82.732
|-
|colspan="12"|[[Fitxategi:Getxodemografia2.gif|500px]]
|}
<br clear="all">
== Banaketa administratiboa ==
[[Fitxategi:Getxoko 2001eko Plan Orokorraren egitura organikoa eta erabilera globalak.jpg|thumb|550px|Getxoko [[2001]]eko [[Plan Orokor]]raren egitura organikoa eta erabilera globalak. Bizitegi-eremuen koloreak [[Biztanle dentsitatea|dentsitatearen]] arabera ilunduta daude kolore horitik -dentsitate baxua- kolore marroira -dentsitate altua-. Berde ilunez, [[ekipamendu]] handiak.]]
Udalerria, hiru barrutitan dago banaturik, [[Elexalde (Getxo)|Elexaldek]] barruti propioa osatzen du, [[Areeta]] eta [[Itzubaltzeta]] auzoek beste bat eta udalerriko beste auzo guztiak [[Algorta]]ko barrutian daude kokaturik, azken hau izanik populatuena. Hau da barrutiko dagoen biztanle kopurua:
{| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center; float:left; margin: 1em 1em 0em 1em;"
|colspan="4" style="background:#ccccff;"| '''Biztanleria barrutika (2001)'''
|-
!style="background:#ccccff;"|Auzoa
!style="background:#ccccff;"|Biztanleria
!style="background:#ccccff;"|Gizonezkoak
!style="background:#ccccff;"|Emakumezkoak
|-
| Elexalde
| 14.519
| 7.057
| 7.462
|-
| Areeta
| 28.414
| 13.362
| 15.052
|-
| Algorta
| 39.799
| 18.907
| 20.892
|}
<br clear="all">
== Ondarea ==
* [[Bizkaiko Zubia]]
* [[Rosales egoitza]]
* [[Martínez-Rivas etxea]]
* [[Olozaga Txaleta]]
* [[Andra Mari eliza (Getxo)|Andra Mari eliza]]
== Politika ==
{{sakontzeko|Getxoko alkateen zerrenda}}
=== 2003ko hauteskundeak ===
2003ko hauteskundeetan zerrenda bozkatuena EAJ-EA koalizioa izan zen. Ezker batuarekin osatu zuen gobernua gehiengo osoz.
{| class="taulapolita"
|-
!Alderdi politikoa !! Botu kopurua !! % portzentajea !! Zinegotziak
|-
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]]/[[Eusko Alkartasuna|EA]] || 20.923 || 43,39 % || 11 ( [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]] 9 / [[Eusko Alkartasuna]] 2 )
|-
|[[Alderdi Popularra|PP]] || 16.106 || 33,40 % || 9
|-
|[[Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra|PSE-EE]] || 6.355 || 13,18 % || 3
|-
|[[Ezker Batua|EB]] || 3.538 || 7,34 % || 2
|-
|[[Aralar (alderdi politikoa)|Aralar]] || 1.294 || 2,68% || 0
|-
|Guztira || 54.213 || 64,50 % || 25
|}
[[Getxo Bizia]] herri plataformak 2.765 Botu lortu zituen hauteskunde hauetan. Alderdien legea dela medio ez zuen zinegotzirik izatea lortu, eta Ezker Batua-berdeak taldeak hartu zuen zinegotzia.
=== 2007ko hauteskundeak ===
Zerrendarik bozkatuena [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJrena]] izan zen eta gaur egun, berau da udal-gobernuko alderdi bakarra, [[Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra|PSE-EEren]] abstentzioa eta [[Ezker Batua]]/[[Aralar (alderdi politikoa)|Aralarreko]] zinegotziaren botoari esker.
{| class="taulapolita"
|-
!Alderdi politikoa !! Botu kopurua !! Zinegotziak
|-
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]] || 13.559 || 10 *
|-
|[[Alderdi Popularra|PP]] || 12.793|| 10 *
|-
|[[Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra|PSE-EE]] || 6.113 || 4
|-
|[[Ezker Batua|EB]]/[[Aralar (alderdi politikoa)|Aralar]] || 2.500 || 1
|-
|[[Eusko Alkartasuna]] || 1.538 || 0
|-
|[[Berdeak]] || 1.286 || 0
|-
|Guztira || 37.789 || 25
|}
[[EAE-ANV]]k 3.249 botu jaso zituen, baina [[Espainiako Alderdien Legea|Alderdien legea]] zela medio zegozkion bi zinegotziak (*) EAJ eta PPk hartu zituzten. Hauteskunde horien ostetik, [[Imanol Landa]] da Getxoko alkate.
== Garraiobideak ==
[[Getxo]]ra heltzeko hainbat garraiobide ezberdin daude.
=== Autobusa ===
[[Bizkaibus]]ek kudeaturiko hainbat autobus-linea igarotzen dira udalerritik. Hauek dira linea garrantzitsuenak:
* ''Bilbo - Getxo - [[Azkorri]]''
* ''Bilbo - Getxo (Leioatik)'' (Artxandako tuneletatik)
* ''[[Muskiz]] - [[Barakaldo]] - Erromo''
* ''Areeta - [[Berango]] (Artea merkatalgunetik)''
* ''Getxo - [[Gurutzeta]] (Faduratik)''
* ''Getxo - Gurutzeta (Algortatik)''
* ''Areeta - [[Armintza]]''
* ''[[Bizkaiko zubia]] - [[Euskal Herriko Unibertsitatea]] (Leioako kanpusa) - [[Laukiz]]''
* ''Andra Mari - Euskal Herriko Unibertsitatea (Algortatik)''
* ''Getxo - Euskal Herriko Unibertsitatea (Faduratik)''
=== Metroa ===
[[Bilboko Metroa]]k hainbat geltoki egiten ditu Getxon:
* Areeta
* Gobela
* Neguri
* Aiboa
* Algorta
* Bidezabal
=== Errepideak ===
BI 637 errepideak, Uribe kostako igarobideak ([[Leioa]] eta [[Sopela]] lotzen dituena), udalerria gurutzatzen du, Neguri, Algorta eta Andra Mari auzuneak igarotzen dituelarik.
=== Itsasontziak ===
Itsasontziz heldu daiteke [[2006]]tik Getxora. ''[[Pride of Bilbao]]'' ferryak orain bertan egiten du geltokia.
== Kultura ==
=== Hizkuntza ===
Oraindik [[Elexalde (Getxo)|Elexalde]] auzoan hitz egiten den [[Mendebaleko euskara|Mendebaldeko euskalkiaren]] aldaera bat da Getxoko jatorrizko hizkuntza. Gaur egun, Getxoko udaleko datuen arabera <ref>[http://www.getxo.net/euskera/servicioeuskera/getxo_serveuskera.asp?MNU_Id=84 Getxoko Udala Euskara zerbitzua]</ref> udalerriko biztanlegoaren %57 erdaldun elebakarra da, euskaldunak, berriz, %19,3 dira. Geratzen den %22,8 elebidun hartzaileek osatzen dute.
Iturri beraren arabera <ref>[http://www.getxo.net/eus/zerbitzua/pags/indice1.htm?MNU_Id=121 Getxoko Udala Euskara Zerbitzua, datuak]</ref> euskaldunen ehunekoa igoz joan da, [[1981]]etik [[2001]]era bikoiztu egin da euskaldunen ehunekoa (%9-tik %19,9ra). Dena dela, ezagutza hori ez da erabileran islatzen, biztanleen %4,83k bakarrik erabiltzen baitu egunerokoan. Hala ere, zifra hori igoz joan dela ere ikusi da, nahiz eta hazkundea ezagutza baino askoz apalagoa izan ([[1989]]ko %3,40 tik [[1997]]ko %4,68ra).
=== Jaiak ===
* San Isidro: [[maiatzaren 12]]tik [[maiatzaren 14]]ra ([[Andra Mari (Getxo)]])
* San Joan: [[ekainaren 23]]tik [[ekainaren 25]]era.
* Karmenak: [[uztailaren 14]]tik [[uztailaren 16]]ra.
* Santa Ana: [[uztailaren 21]]etik [[uztailaren 23]]ra ([[Areeta]])
* San Inazio: [[uztailaren 28]]tik [[uztailaren 31]]ra ([[Algorta]])
* Aingeruen Andra Maria: [[abuztuaren 2]]tik [[abuztuaren 6]]ra. ([[Romo]])
* San Nikolas: [[abuztuaren 10]]etik [[abuztuaren 13]]ra. ([[Portu Zaharra (Algorta)|Portu Zaharra]])
* Andra Mari: [[abuztuaren 15]]ean. ([[Andra Mari (Getxo)]])
* Mesedeetako Andra Maria: [[irailaren 22]]tik [[irailaren 24]]ra. ([[Areeta]])
* San Martin: [[azaroaren 10]]etik [[azaroaren 12]]ra. (Hezetasuna auzoa, Algorta)
=== Jaialdiak eta jardunaldiak ===
* [[Getxoko Nazioarteko Folk Jaialdia|Nazioarteko Folk Jaialdia]]
* [http://www.getxo.net/eus/cult/pags/blues01.htm Nazioarteko Blues Jaialdia]
* [http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_jazz01.asp?MNU_Id=196 Europear Jazz Lehiaketa]
* [http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_comic1.asp?MNU_Id=199 Getxoko Komiki Azoka]
* [http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_teatro01.asp?MNU_Id=200 Antzerki Jardunaldiak]
* [http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_artesania01.asp?MNU_Id=97 Artisautza Azoka]
* [http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_getxoarte1.asp?MNU_Id=363 GetxoArte Azoka]
* [http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_conci01.asp?MNU_Id=201 Udazkeneko Musika Klasika kontzertuak]
== Ikustekoak ==
=== Monumentuak ===
* [[Aixerrota]]
* [[Bizkaiko Zubia]]
* [[Galeako fortea]]
[[Fitxategi:Areetako Mesedeetako Andrama.jpg|thumb|right|200px|Areetako Mesedeetako Andra Maria]]
== Herri senidetuak ==
* {{EH}} [[Angelu (Lapurdi)|Angelu]], [[Euskal Herria]]
== Getxoztar ezagunak ==
* [[Bizente Amezaga]] ([[1901]]-[[1969]]), euskaltzaina.
* [[Elias Amezaga]] ([[1921]]- [[2008]] ), idazlea. ([http://eu.wikipedia.org/wiki/Bilbo| Bilbon] jaioa, getxoztarra adopzioz)
* [[Pedro Bilbao]] ([[1909]]-[[1992]]), medikua.
* [[Federiko Krutwig]] ([[1921]]-[[1998]]), idazle, euskaltzain eta politikaria.
* [[Laura Mintegi]] ([[1955]]-), idazlea.
* [[Marije Fullaondo]] ([[1964]]-), politikaria
* [[Asier Hormaza]] ([[1970]]-), aktore eta umorista.
* [[Unai Elorriaga]] ([[1973]]-), idazlea.
* [[Iñigo Landaluze]] ([[1977]]-) txirrindularia.
* [[Fredi Paia]] ([[1981]]-), bertsolaria.
* [[Xabier Paia]] ([[1982]]-), bertsolaria.
* [[Ramiro Pinilla]] ([[1923]]-), idazlea. ([http://eu.wikipedia.org/wiki/Bilbo| Bilbon] jaioa, getxoztarra adopzioz)
* [[Jonathan Castroviejo]] ([[1987]]-), txirrindularia.
== Galeria ==
<gallery>
Fitxategi:Sitting at the dock of Biscay.jpg|Ikuspegia Areetatik
Fitxategi:Zubia jun.jpg|[[Bizkaiko zubia]]k [[Getxo]] eta [[Portugalete]] lotzen ditu
Fitxategi:Arriluzeko faroa.jpg|[[Arriluzeko itsasargia (kanpokoa)|Arriluzeko itsasargia]]
</gallery>
== Erreferentziak ==
<references/>
== Ikus, gainera ==
* [[Uribe Kosta]]
* [[Bilbo Handia]]
== Kanpo loturak ==
* {{eu}}{{es}} [http://www.getxoinfo.com Getxoinfo]
* {{eu}}{{es}} [http://www.getxo.net/inicio/getxo_inicial_eu.asp Getxoko udala]
* {{eu}}[http://www.blogari.net/egizu Egizu Getxo Euskaldun]
{{Commonskat|Getxo}}
{{Getxoko auzo aurkibidea}}
{{Bizkaiko udalerri aurkibidea}}
{{nabarmendutako artikulua}}
[[Kategoria:Getxo]]
[[an:Getxo]]
[[ar:غوتكسو]]
[[ca:Getxo]]
[[cy:Getxo]]
[[de:Getxo]]
[[en:Getxo]]
[[es:Guecho]]
[[fr:Getxo]]
[[gl:Getxo]]
[[id:Getxo]]
[[it:Getxo]]
[[ja:ゲチョ]]
[[nl:Getxo]]
[[nn:Getxo]]
[[oc:Getxo]]
[[ru:Гечо]]
[[tr:Getxo]]
| |||