19:25, 18 abuztua 2009ko berrikusketa aldatu BetoñoBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 12.090 edits t Robot: Automated text replacement (- bait z + baitz) ← Aurreko ezberdintasuna		12:30, 19 abuztua 2009ko berrikusketa aldatu desegin BetoñoBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 12.090 edits t Robot: Automated text replacement (- aurkitzen da + dago & - aurkitzen dira + daude & - aurkitzen den + dagoen & - aurkitzen dena + dagoena & - aurkitzen dela + dagoela & - aurkitzen zen + zegoen & - aurkitzen baita + baitago) Hurrengo ezberdintasuna →
7. lerroa: Delfoseko orakuluak eragin handia izan zuen [[Italia]] hegoaldeko eta [[Sizilia]]ko kostaldeen kolonizazioan. Mundu helenikoaren gune erlijiosoa izatera heldu zen. Fozida edo Fozia, [[Grezia]] erdialdeko antzinako eskualde bat da, Parnaso mendiaren mendiguneak zeharkatua. Grezia klasikoaren garaian, eskualde honen zati bat, aipaturiko mendiaren oinean ~~aurkitzen denak~~dagoenak hain zuzen ere, Pyto edo Pito toponimoa zuen, [[greziera]]z Πυθω. Toki hau Delfos bezala ezagutzen dena da, hau da, Pyto eta Delfos sinonimoak dira. Iteako portua [[Delfos]]etik hurbilen zegoen itsasorako irteera zen. 32. lerroa: Mendeetan zehar, bolo-bolo ibili da egia historiko baten itxura duen elezahar bat, orakulua eta pitonisaren egoerari dagokiona. Aipaturiko elezahar hau, [[III. mende]] eta [[IV. mende]]ko egileetatik hasita hedatu zen, [[Origenes]] eta [[San Joan Krisostomo]] bezala. Grezia klasikoa, jentiltasun itxi bat bezala ikusten zen garaia zen, umildu egin behar zena. Modu honetan, idazleek, mendeetan zehar arrakasta handia izan zuen zerbait asmatu zuten. Honela deskribatzen zuten: ''Pitonisa edo Pitiaren tripodea, harkaitzaren pitzadura oso sakon batetan ~~aurkitzen zen~~zegoen. Pitzadura horretatik, emakumea berehala mozkor eta desesperazio egoera batetan jartzen zuten gas toxikoak isurtzen ziren, dardara handiekin, hau da, trantzean zegoen, ilerik gabe eta ahotik bitsa botatzen. Gainera, erramu hostoak murtxikatzen zituen, egoera psikosomatiko hori lortzen laguntzen zuena''. Baina, egia esan, orain arte, ez da aurkitu orakuluaren uneari buruzko deskribapenik idazle greziar edo latindarren artean. Egile jentil bakar batek ere, ez du sekula kontsultaren eszena deskribatu, ezta [[Plutarko]]k ere bere ''Elkarrizketa Pitikoak'' liburuan. Beste alde batetik, Apoloren tenpluaren inguruan eginiko azkeneko arkeologia eta geologia azterketek, harkaitzean, elezaharrean aipatzen den pitzadura sakonik ez dagoela ziurtatzen dute. 48. lerroa: == Historiaurrean == [[Parnaso]] mendiaren goi ordokian, itsasoaren mailatik 1400 metroko garaierara eta Delfos bezala ezagutzen den toki sakratutik bi ordu t'erditara "leizezulo korzireoa" bezala ezagutzen den [[leize]] bat ~~aurkitzen da~~dago. Toki hau, oso sarri erabili zuen gizakiak [[Neolito]]tik, horren lekuko bezala, margoturiko ontziak, besoak gorantz altxatuta dituzten zutikako idoloak edo tripodeetan eseriak, eta indusketetan argitara ateratako [[terrakota]]zko irudiak utziz. Irudi guzti hauek, orduko garai urrunetan, jainkoenganako gurtza garatzen hasi zela frogatzen dute. Garai honetan, Delfos izango zenaren kokalekuan, ez zen inor bizi. == Santutegiaren barrutia edo temenosa == 55. lerroa: Barruti sakratua nolakoa izan zenaren deskribapen nahiko zehatza, [[Pausanias]]ek [[K. a. II. mende]]an emandako informazioari eta indusketa arkeologikoek idazki horiei buruz eginiko baieztapenari esker ezagutzen dira. Peribola izeneko hesi sakratu batek inguratzen zuen santutegia ~~aurkitzen zen~~zegoen inguru osoa. Barrutiaren hego-ekialdeko ertzean, mendian gora igotzen zihoan bide sakratua hasten zen, sigi-sagaka zihoana eta ''altxor'' izeneko eraikin txikien aurretik igaroz, estadioaren aurretik eta zenbait monumenturen aurretik ere igaroz, Apoloren tenplua zen orakuluaren tenplura iritsi arte. [[Erromes]]a, bide sakratu honen ate nagusitik sartzen zen. Santutegiaren atzealdean, labar batetara jaisten doan [[malda]] handi bat ~~aurkitzen da~~dago. Haranean, landatutako ehunka olibondoak ikus daitezke, hauen hedadura, [[Korintoko golko]]ra heltzen delarik. Munduko olibadi handiena dela esaten da. ''Altxor'' deitutakoak (θεσαυρυς) kapera txikiak ziren, non [[exboto]]ak eta dohaintzak gordetzen ziren. Azken hauek, sarri, oso aberats eta baliotsuak izaten ziren, benetako bitxiak. Honako kapera guzti hauek existitzen zirela ezagutzen da: 71. lerroa: Atenastarren altxorra (zaharberritu den bakarra dena) Apoloren tenpluaren aurrealdean zabaltzen zen terrazan ~~aurkitzen zen~~zegoen sakrifizioen aldarea. Gainera, antzoki bat eraiki zen ([[K. a. IV. mende]]an), baita 7000 pertsonarentzako tokia zuen estadio bat ere, pitiar jokoetarako (azken hau [[K. a. 582]]an). [[Hipodromo]] bat ere bazegoen, oraindik aurkitu ez dena. Aire librean eta barruti osoan zipriztinduak [[haitzurdin]] edo brontzezko estatuak aurkitzen ziren, hiri edo erregeen opariak, orakuluak emandako zerbitzuengatik esker on bezala. 78. lerroa: '''Apolo Pitio''' santutegiko jainko nagusia zen. Baina, neguko hilabeteetan, [[Dioniso]] jainkoak hartzen zuen protagonismoa, Apolo iparraldeko paradisura joaten baitzen. Arrazoi honegatik, apainketa ezberdina egin zen tenplu handiko [[tinpano (arkitektura)\|tinpanoetan]]. Ekialdeko tinpanoan, '''apoloren hirukoa''' zizelkatu zen (Apolo, Artemisa eta [[Leto]], eta, mendebaldekoan ''tiasoa'', Dionisoren gurtza ospatzen zuten fededunen biltzarra zena. '''Atenea Pronaia'''ren santutegia Marmariako terrazan ~~aurkitzen zen~~zegoen, behealderantz. Pronaia hitzak, "tenplua baino lehen dagoena" esan nahi du. Terraza hontan, doriar ordenako bi tenplu zeuden: bata [[Atenea]]ren omenezkoa eta beste bat [[Artemisa]]ren omenezkoa, altxor eolikoa ere bazegoen (Massaliako altxorra deitua, gaur egun [[Marsella]]) eta doriar altxorra. Eraikin hauekin batera, han bertan, [[K. a. IV. mende]]ko [[tholos]]a ~~aurkitzen zen~~zegoen. Honen hondakinek oraindik zutik diraute. [[V. mende]]an zehar, [[Asklepio]] medikuntzaren jainkoaren gurtza ezarri zen. 88. lerroa: Barrutian aurkitutako txanpon batzuetan, onfalosaren irudia ikus daiteke, eskematutakoa eta zirkulu baten erdian dagoen puntu batekin irudikatua. Aurkitutako harria, [[Delfos]]eko museoan erakutsita ~~aurkitzen da~~dago. == Santutegiaren historia == 112. lerroa: Exbotu eta ofrenda ekarpenak, gehi altxorren eraikuntza garai honetan zehar, oso handiak izan ziren: ''Sifnoseko altxorra'' [[K. a. 525]]. urtean, [[Gnido]]koak bezalako [[kariatide]] erraldoiekin. Aro arkaikoko apaindura eta maisulanak, [[Gigantomakia]] irudikatzen duten erliebeekin. Sifnos, [[Delos]] uhartearen inguruan ~~aurkitzen den~~dagoen uharte greziarretako bat da, Antzinatean, uharte sakratua izan zena. Esaten denez, uharte honek urre meatzeak zituen, eta hondamendi baten ondoren urpean geratu ziren. ''Atenaseko edo atenastarren altxorra'': [[Maratongo gudua]]ren ondorioz eskainia, garrantzitsuena izatera iritsi zen. Atenasek, ondoren, arkupe bat eskaini zuen, Mikalako itsasmuturrean pertsiarren aurka lortutako garaipena oroitarazteko, eta, [[K. a. 468]]an, palmondo bat urrezko datilekin eskaini zuen, Zimon buruzagi militarrak, Milziadesen semeak, pertsiarren aurka Eurmidonte ibaiaren itsasoratzean lortutako garaipenaren ondoren. Altxor honetan, ''Pitaida''ri erreferentzia egiten dion testuari buruzko epigrafia ikus daiteke, atenastarrek Delfosera bidaltzen zuten prozesio bat zena, Parnaso mendiaren tokiren batetan gertaturiko gertaeraren bat oroitarazteko. Diotenez, toki horretan, tximista bat erori zen jainkotiar seinale bezela. Historia guztia harrian idatzia dago Apolorentzako ereserki bezala, musika oharrekin lerroen artean. 157. lerroa: == Indusketak == [[1676]]an [[Jacques Espon]] frantziarra eta [[George Wheler]] ingelesa, santutegia ~~aurkitzen zen~~zegoen tokira iritsi ziren, une horretan ''Castri'' izeneko herrixka batetan bihurtua zegoena. Toki horretatik egin zuten bisitan, hain zuzen ere, antzinako gimnasioaren harresien gainean eraikitako monastegi baten elizako inskripzioetaz ohartu ziren. Inskripzio hauetan '''Delphi''' hitza irakurri ahal izan zuten. Gauza bera gertatu zitzaien herrixkako etxe batzuetan. Urte hauetan, historialarientzat ez zen berri bat baino gehiago izan. Ez zen indusketarik egon. Bi mende igaro ondoren, [[1840]]an [[Karl Otfried Müller]] izeneko arkeologo alemaniar batek toki honetan lan egin zuen, eta, herrixkako etxeen artean, santutegiaren barrutiko harresi poligonalaren zati bat aurkitu zuen. Aurkikuntza, lanean jarraitzeko dei bat izan zen. Arkeologo alemaniar eta frantziar gehiago iritsi ziren, pixkana-pixkana, toki hartan ezkutatzen zen bitxi arkeologikoaren arrastoak aurkitu zituztenak. Baina lan hau oso zaila zen, izan ere herrixka bertan egoteak, indusketak benetan egitea eragozten baitzuen. Orduan, Castri herrixka beste toki batetara eramateko tratu eta egitasmoak hasi ziren, [[1881]]ean greziar eta frantziar gobernuen artean hitzarmen bat egon zen arte (azken hau indusketetan oso interesatua), kokapen berria desjabetu, eraman eta berreraikitzeko, gaur egun, Delfí (Delfos) izena duen hiria dena.

Delfosko orakulua: berrikuspenen arteko aldeak