Haritz: berrikuspenen arteko aldeak

| margoakolorea = lightgreen

| irudiaren neurriatamaina = 240px

| irudiaren idazkiatestua = ''Quercus roburren, Haritz kandudunaren orriak eta ezkurrak''

| erresumaerreinua = [[Plantae]]

| keraklasea = Magnoliopsida

| sailaordena = [[Fagales]]

| sendiafamilia = [[Fagaceae]]

| kidetzageneroa = '''''Quercus'''''

| kidetzangenero aditua = [[Carolus Linnaeus]]

| azpibanaketa maila = [[MotaEspezie]]kak

Ikus [[Quercus motenespezieen zerrenda|''Quercus'' motenespezieen zerrenda]].

'''Haritz''' izena ''Quercus'' [[kidetzagenero]]ko ehunka [[zuhamuxka]] eta [[zuhaitz]]en izen orokorra da, baita harekin zerikusi handia duten beste kidetzagenero batzuen motenaespezieena ere, ''[[Lithocarpus]]''ekoena legez. KidetzaGeneroa ipar hemisferiokoa da, hosto jauskor eta iraunkorreko motezespeziez osatuta eta [[Asia]]n eta [[Amerika]]n lur hotzetatik tropikoraino hedatuta dago. Haritzen fruituak [[ezkur]]rak deitzen dira.

[[Euskara]]z sarritan beste izen batzuk badituzte ere, [[hosto iraunkor]]reko ''haritzak'' ez dira beste kidetzagenero batekoak; beheko ataletansekzioetan ikus daitekeenez.

''Quercus'' kidetzakoakgenerokoak izan arren normalean haritz deitzen ez ditugun motakezpezieak: Q. ilex ('''[[arte (zuhaitza)|artea]]'''), Q. suber ('''[[artelatz]]a'''), Q. coccifera ('''[[abaritz]]a'''), Q. pyrenaica ('''[[ametz]]a''')''

KidetzaGeneroa bi azpikidetzaazpigenero eta atalsekzio batzutan banatzen da:

* '''''Quercus'' azpikidetzaazpigeneroa. Ohiko haritzak.''' Oso hedatua; ezkurrak laxo taldekatuta, ezkatak kiribiletanespiraletan jarrita ezkur oskoletan.

** ''Quercus'' atalasekzioa (adierakideaksinonimoak: ''Lepidobalanus'' eta ''Leucobalanus''), Europa, Asia eta Ipar Amerikako [[Quercus motenespezieen zerrenda#Quercus atalasekzioa|haritz zuriak]]. Estilo laburrak; ezkurrak 6 hilabetetan heltzen dira, gozo edo apur bat mingotsak, ezkurren oskolak ilebakoak barrutik. Orriak gehien bat puntabako gingilekin, askotan gingil biribilduekin.

** ''Mesobalanus'' atala sekzioa, [[Quercus motenespezieen zerrenda#Mesobalanus atalasekzioa|Haritz hungariarra]] eta Europa eta Asiako bere ahaideak. Estilo luzeak; ezkurrak 6 hilabetetan heltzen dira, mingotsak, ezkurren oskolak ilebakoak barrutik (''Quercus'' kidetzatikgeneroaren guztiz hurbil eta batzutan bertan sartuta).

** ''Cerris'' atala sekzioa, [[Quercus motenespezieen zerrenda#Cerris atalasekzioa|haritz turkiarra]] eta Europa eta Asiako bere ahaideak. Estilo luzeak; ezkurrak 18 hilabetetan heltzen dira, oso garratzak, ezkurren oskolak ilebakoak barrualdean. Orrien gingilak punta zorrozdunak ohi dira, ''bristles'' dituztela puntetan.

** ''Protobalanus'' atala sekzioa, [[Quercus motenespezieen zerrenda#Protobalanus atalasekzioa|Canyon live oak]] eta bere AEBkoAEBen hego-sartalde eta MexikokoMexikoren ipar-sartaldeko ahaideak. Estilo laburrak, ezkurrak 18 hilabetetan heltzen dira, oso garratzak, ezkurren oskolak iledunak barrualdean. Orrien gingilak punta zorrozdunak ohi dira, ''bristles'' dituztela puntetan.

** ''Lobatae'' atalasekzioa (adierakideasinonimoa: ''Erythrobalanus''), [[Quercus motenespezieen zerrenda#Lobatae atalasekzioa|haritz gorriak]], Ipar, Erdialdeko eta Ipar Hego Amerikakoak. Estilo luzeak, ezkurrak 18 hilabetetan heltzen dira, oso mingatzak, ezkurren oskolak iledunak barrualdean. Orrien gingilak punta zorrozdunak ohi dira, ''bristles'' dituztela puntetan.

* '''''Cyclobalanopsis'' azpikidetzaazpigeneroa. [[Quercus motenespezieen zerrenda#Cyclobalanopsis azpikidetzaazpigeneroa|Ezkur-taldeko haritzak]].''' Sortaldeko Asiako orri iraunkorreko haritz talde zabala, taldeka batutako ezkurrak eta ezkur oskolak eraztunetan banandutako ezkataz hornituta dituztenak (ikusi eskumako argazkia), askotan beste kidetzagenero (''Cyclobalanopsis'') ezberdinekoak legez hartuak.

[[Quercus motenespezieen zerrenda|''' ''Quercus'' motenespezieen zerrenda osoa''']]

[[Irudi:Oakbark.jpg|right|thumb|''[[Quercus robur, Haritz kanduduna]]''ren azala]]

Haritzak sarritan altzariak eta lur zolak egiteko erabiltzen den [[zur]] gogorra dute. ''Quercus suber'' [[artelatz]]aren azala ardo bonbilentzako tapoiak egiteko erabiltzen da. MotaEspezie hau [[Mediterraneo Itsasoa]]ren inguruan hazten da, [[Portugal]], [[Espainia]], [[Aljeria]] eta [[Maroko]] izanik munduan horren ekoizpen handiena dutenak. Europa eta Amerikako haritz motaespezie batzuk [[ardoentzako kupelak]] egiteko erabiltzen dira; kupelek , batzutan erabili baino lehen ''charred'', eragina dute lortzen den zaporean.

[[Ipar Amerika]]ko haritzen artean, zuretarakozurerako haritz gorrien taldekoen artean, zein motakoakespeziekoak diren kontuan hartu barik denak haritz gorri legez merkaturatuak, [[Iparraldeko haritz gorri]]ak ''Quercus rubra'' du balio handiena (a.k.a. ''Q. borealis''). ZuretarakoZurerako haritz zurienzuriien taldekoen artean, danak haritz zuri legez merkaturatuak, estimatuena [[haritz zuri]]a (''Quercus alba'') da. Haritz zuria askotan erabiltzen da ardoaardaoa ontzeko upelak egiteko. [[Haritz kandudun]]a (''Quercus robur'') eta [[haritz kandugabe]]aren (''Quercus petraea'') zura, asko erabilten da Europan.

Haritz zurien [[azal]]a lehortu eta sendagintzanmedikuntzan erabiltzen da. Haritzen azalak [[tanino]] kopuru handia du eta, eta larruak ontzeko erabiltzen da. [[Ezkurrak]] irina eta, xigortuak, 'ezkur kafea' egiteko erabiliak izaten dira.

Haritzen ezkurrek inaurketa[[Stratification (botany)|stratification]] behar dute ernatzea suspertzeko . [[Haritz zuri]] gehienek berehalako inaurketastratification behar dute; [[Gaztaina haritza]] (''Quercus prinus'') erako motekespezieek sustrai bat kimatuko dute jausi eta berehala errotukoeta must have a suitable substrate for immediate direlarikrooting. Bestalde,[[haritz gorriak|haritz gorrien]] ezkur asko inaurtuamay izanbe daitekestratified urte bi arte ernatu baino lehen.

''Phytophthora ramorum'' onddoak aste gutxitan hil ditzake haritzak. ''Ceratocystis fagacearum''ak sortutako gaixotasuna ere ([[Astigar holandarrarenneerlandarren gaitza]] eragiten duenaren ahaide hurbila den onddoa), hilgarria da haritz batzuentzako, [[haritz gorri]]entzako gehien bat ( [[haritz zuri]]ek, kutsatzen badira ere, hobeto pairatzen dute gaixotasuna eta, normalean, ez dira hiltzen). Beste arrisku batzuk [[kakalardo]] zur zulatzaileak, eta kanpotik igarri ezin den zuhaitz zaharren sustrai [[usteltze]]a dira, azken hau sarritan haizeaise bortitz batek zuhaitzak botatzen dituenean bakarrik atzematen da. Zomorro ezkatadunLepidoptero askoren harreklarbek haritzen orriak jaten dituzte, beste batzuen artean ''Pavonia pavonia, Drepana binaria, Comibaena bajularia, Hermithea aestivaria, Epirrita dilutata, Epirrita christyi, Selenia tetralunaria, Odontopera bidentata, Colotois pennaria, Agriopis marginaria, Erannis defoliaria, Alcis repandata, Ectropis crepuscularia, Cabera pusaria, Campaea margaritata, Phalera bucephala, Ptilodon capucina, Euproctis chrysorrhoea, Euproctis similis'' eta ''Spilosoma luteum'' motatakoekespezieetakoek.

Haritza [[Erresuma Batua]], [[Alemania]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuen]] herri zuhaitza da, baita Euskal Herriaren ikur garrantzitsua; Gernikako batzar-etxeanjuntetxean dagoen haritza Euskal Herriko zuhaitzik ezagunena dela.

== Linnaeusen ''Quercus'' kidetzarenespeziaren sailkatzeari buruzko oharra ==

[[Carolus Linnaeus|Linnaeusek]] bost haritz motaespezie bakarrik zehaztu zuen Ipar Amerikaren sortaldean, orrien forma nagusian oinarrituta. Haritz zuria (''Q. alba''), Gaztaina haritza (''Q. prinus''), Haritz gorria (''Q. rubra''), Sahats itxurako haritza (''Q. phellos'') eta Ur haritza (''Q. nigra'') ziren. Ostro forma nahasgarriz aritu zenez, ''Q. prinus'' eta ''Q. rubra'' ereduekespezimenek motaespezie bat baino gehiagoko orriak zituzten. Hori dela eta, taxonomilaritaxonomista batzuek izen ezberdinak proposatu dituzte motagenero bi hauentzathonentzat (''Q. montana'' eta ''Q. borealis'', hurrenez hurren).