Augusta Treverorum

Augusta Treverorum (latinez; "Augustoren hiria Treveriarren herrian" esan nahi du) Erromatar Inperioko Germania Beherea probintziako hiria zen, Mosela ibaiaren ertzean. Gaur egungo Treveris hiriaren aurrekaria da, baita lurralde germanofonoan enperadorearen izena daramaten hiru hirietako bat ere (beste biak Augusta Vindelicorum dira, gaur egun Augsburg Bavarian, Alemanian, eta Augusta Raurica Basileatik gertu, Suitzan).

Augusta Treverorum
Irudi gehiago
Kokapena
Garai historikoa	Erromatar Inperioa
Praetorian prefecture	praetorian prefecture of Gaul
Diozesi	Diocese of Gaul
Erromatar Inperioko probintziak	Galia Belgika
Koordenatuak	49°45′35″N 6°38′38″E
Historia eta erabilera
Izenaren jatorria	Zesar Augusto Treveri (en)

Augusta Treverorum

Lehen kokalekuak historiaurre garaikoak dira. Moselaren ertzean egon zen erromatar buztingile auzoan banda lineal zeramikaren kulturaren aurkikuntzak antzeman ziren.

Julio Zesarren tropek, K. a. 58-50 artean hartu zituzten mendean treveriarrak, lehen aldiz. K. a. 30ean, erromatar kanpamentu bat ezarri zen, eta handik hilabete batzuetara berriro abandonatu zuten. Suposatzen da lotura badagoela Agriparen errepide eraikuntza lanekin.

Colonia Augusta Treverorum

Augusto enperadore erromatarrak fundatu zuen hiria K.a. 18/17an, beranduenez K.a. 16.an. Sorreraren denbora zehatza ezin da iturrietatik ondorioztatu eta gutxi gorabehera eman daiteke. Honako hauek dira une historiko ezagunak:

- Galiako probintzien berrantolaketa, Augustoren menpean, K. a. 27an errolda batekin hasi zen eta K. a. 12an. Erromaren eta Augustoren aldarea  (Ara Romae et Augusti) fundatu zen Lugdunum (Lyon) inguruan. Garai horretan Treveriarren herriaren erdigune bat sortzea pentsatzen da.

- Agriparen bigarren gobernua Galian K. a. 19an.

- Augustoren egonaldia Galian K.a. 16-13.

Epe hori aurkikuntza arkeologikoek muga dezakete.

Mosela zeharkatzen duen zubia harriz berreraikia da gure aroko 45ean. Gunea, ziur asko, jada deforestatua zen, eta ibi bat zegoen erromatarrek K.a. 17 urtean Moselaren gainean lehen egurrezko zubia eraiki zuten tokian. Datazio dendrokronologikoaren arabera, hiria ere une horretan sortu zela suposatzen da.

Luzio eta Kaiorentzako, Augustoren bilobentzako, K.o. 2 eta 4an hildakoak hurrenez hurren, eginiko monumentu baten gainean zegoen inskripzio baten zatiek frogatzen dute kokapenak hiri egiturak zituela Augustoren agintearen amaieran. Erromatarren garai goiztiarreko hiri-eremuko aurkikuntzen azterketak ebaluazio hori berresten du, eta hori bat dator mendiaren gaineko kokalekua bertan behera uztearekin, treveriarren administrazio-zentro tribala lekuz aldatzea ahalbidetzen duena.

Augusto enperadoreak Galia 27. urtean banatu zuen lau administrazio edo probintziatan: Gallia Aquitania, Gallia Lugdunensis, Gallia Narbonensis eta Gallia Belgica. Treveris azken horren parte izan zen.

Treveris Gallia Belgicako ardura zuen finantza prokuradorearen egoitza izan zen eta geroago Germaniako bi probintzietakoa ere bai, Germania Garaia eta Germania Behereakoa (Provinciae Belgicae eta utriusque Germaniae).

Sortu zen unean kokalekuari buruzko informazio ziurrik ezin bada eman, I. mendean planifikatutako kolonia bateko garapena garbi antzematen da.

Publio Kornelio Tazitok aipatu zuen lehen aldiz Moselaren gaineko harrizko zubi bat, bataviar matxinadari buruzko bere txostenean, 69an, eta hiria erromatar kolonia bat zela. Beste frogarik ez dagoenez, ez dago erabat argi Tazitok termino hau zentzu legalean edo soilik urbanistikoan erabiltzen duen, litekeena dena, eta honek, hiriaren garrantzia egiaztatzen du.

Hiria azkar hazi zen I. mendean. Eraikin ugari jaso ziren, hala nola ganadu merkatuko termak, K.o. 80 inguruan, edo ikusle kopuru handia hartzen zuen anfiteatroa, K.o. 100 inguruan. II. mendearen erdialdera, ganadu merkatuko bainu termalak oso txikiak geratu ziren eta, beraz, Barbarathermen eraiki ziren. Garai hartan Erromatar Inperioko terma handienetakoak ziren. Marko Aurelio eta Komodoren garaian iparreko atea eraiki zen, Porta Nigra, hiriaren garrantzia erakusten duena II. eta III.en mendeetan. Eta, harresiak, Goi-Inperio garaian eraikiak, 6,4 kilometroko luzerarekin, eta 285 ha-ko azalerarekin, Galiako garrantzitsuena.

271etik 274ra Augusta Treverorum Tetricus enperadore galo-erromatarraren egoitza bihurtu zen.

275ean, Aureliano enperadorea hil eta gutxira, Rhin Garaiko limesa oso ahuldua zegoenez, frankoek eta alamaniarrek hiria arpailatu eta suntsitu zuten hiria, eta Konstantzio Klorok berreraiki zuen, bertan bizi izan zena 293tik 306ra. Galietako hiriburu izango da 297an.

Egoitza inperiala, Treverisen izen laburtuarekin gehienetan, mendebaldeko erromatar inperioko hiririk garrantzitsuenetako bat bihurtu zen tetrarkiaren garaian, Erroma eta Milanen ondoan. Bertatik administratzen ziren gaur egungo mendebaldeko Europako erromatar probintziak (Herbehereetako eremu erromatarrak, Belgika, Luxenburgo, Mendebaldeko Alemania, Ingalaterra, Frantzia, Espainia, Portugal) eta iparraldeko Afrikako zati bat (Maroko erromatarra).

Praefectus Praetorio Galliarium

Galiako pretorioko prefektura, Behe Erromatar Inperioko pretorioko prefekturetako bat izan zen.

Galiako pretorioko prefektuak Augusta Treverorumen (Treveris) zuen bizilekua 337-407an eta Municipium Arelaten (Arlés) 407-477an.

Augusta Teverorum 306tik Konstantinopla sortu zen arte (324/330) Konstantino I.aren boterearen erdigunea izan zen, eta haren seme Konstantino II.aren bizileku 328-340 bitartean.

367tik 388ra, Treveris berriro izan zen egoitza inperiala (Valentiniano I.a, Graziano, Magno Maximo); Valentiniano II. gaztea izango da, azkenik, bertan biziko dena 390 inguruan. Hiriko semerik garrantzitsuena, zalantzarik gabe, Anbrosio Milangoa izan zen.

Administrari eta militarren, gortearen eta txanpon-etxearen presentziaren ondorioz, Treverisen garrantzia handitu egin zen IV. mendean. Hainbat jauregi multzo eraiki ziren hiriaren inguruan familia inperialarentzat eta goi funtzionarientzat. Instituzioak 400an erretiratzeak bete ezin izan zen hutsunea utzi zuen. 402 inguruan, gortea Mediolanumera aldatu eta Teodosio I.a hil zenetik urte batzuk igaro ondoren (395), Galiako pretorioko prefektua ere Treverisetik Arles-era joan zen (418 gehienez). Faktore ekonomiko garrantzitsu horiek erretiratzearekin batera, garai bateko erromatar hiri garrantzitsuaren behin betiko gainbehera hasi zen. Hainbat suntsipen eta lapurreta jasan ondoren, hiria, azkenean, frankoen esku geratu zen 480. urte inguruan. Erromatarrek hiria galdu zuten Arbogastok defenditzeko ahaleginak egin arren.

Augusta Treverorumetik erromatar galtzadak abiatzen ziren Herbehereetara, Colonia Ulpia Traianara, egungo Xantenetik hurbil, edo Colonia Claudia Ara Agrippinensiumera, gaur egungo Kolonia, Treverisetik Koloniarako galtzada erromatarretik Bingen aldera, Via Ausonius izeneko bidean zehar Ausonio poeta eta estatu-gizon erromatarraren omenez, zeinak luzaroan jardun baitzuen bere eginkizunetan Treverisen. Laktantziok ere Treverisen egin zuen lan.

Aztarna arkeologiko erromatarrak

Foroa

Hiriko foroa decumanus maximus eta cardo maximus elkargunean zegoen. Vespasianoren aroan, asko hedatu zen, eta, beraz, hiriaren W-E ardatzaren bi alboetan sei laurden hartzen zituen, 140 × 278 metroko tamainarekin. Foroaren mendebaldeko muturrean basilika bat zegoen (100 × 25 m), plazaren zabalera osoa hartzen zuena. Ekialdera, kale nagusian zehar, plaza laukizuzen luze baten alde banatan, lurpeko arkupe bat zuten arkupeak eta dendak zeuden.

Harresiak

Jada I. mendean. hiriak arkuak zituengarapen zibilaren mugetan, baina hauek ez zuten gotorleku izaera, garaipen edo ohorezko arku bezala diseinatuak zeuden. Ziuraski, hiri fundatzailearen amaiera osatu zuten I. mendean, zirkua eta anfiteatroa eraiki aurretik.

6.418 metroko luzera zuen erromatar harresiak, orduan, 285 hektareako eremu bat ixten zuen. Iraganean onartu ohi zen ez zela eraiki III. mendera arte, gerra zibilek eta teutoien arpilaketek Galiako hiriak mehatxatzen zituztenera arte. Gaur egun, ordea, hiriko harresia II. mendearen azken laurdenean eraiki zela bat-datoz ikerketak. Datazio hau iparraldeko Porta Nigra herrian dagoen hilerriaren zati batzuk zeharkatzen dituelako da. Hormen barruko azken ehorzketak II. mendeko hirugarren laurdenean gertatu ziren.

Harresia, erromatar harri-lan tipiko modura eraikia izan zen. Nukleoa arbelez, harri txikiz eta mortero ugariz osatuta zegoen, hareazko edo kareharrizko blokeak kanpoaldean koloregabetuta zeuden bitartean. Pasabidearen altuera 6,2 metrora berreraiki daiteke Porta Nigran kontserbatutako hormaren irteerak erabiliz. Zimenduen eremuaren zabalera 4 metrokoa izan zen, bukaeran 3 metrora murriztuz. Dorre biribilak gehitu ziren erregulartasunez, batez ere kaleen lerroen muturretan. Treveris hiriko harresiko 48 edo 50 dorre, bi aldeetako harresitik uniformeki irteten ziren. Geroko erromatar gotorlekuek, bestalde, kanporantz proiektatzen ziren dorreak zituzten, alboetako harresien eremuak hobeto babestea eta erasotzaileak su gurutzatuan harrapatzea ahalbidetzen zuena. Dorreen formak ere, II. mendearen amaieran eraikia izan zela iradokitzen du.

Ikerketa modernoak, nagusiki, Treveris hiriko harresia, nagusiki I. eta II. mende baketsuetan izan ziren beste hiri erromatar askorenaren antzekoa, ez zela mehatxu zehatz baten aurrean erantzuteko eraiki onartzen du, tokiaren garrantzia azpimarratu nahi zuen izen handiko proiektu bat baino gutxiago zen instalazio militar bat.

Hiriko harresiak, guztira, bost ate eraikin zituen, horietako batzuk, Porta Nigra kasu, oso diseinu landua zutenak, eta, eraiki zen unean, jada, atzeko ate gaztelu mota hedatuena aurreikusten zuten. Hegoaldeko atea (Porta Media) Porta Nigraren parean Erdi Aroan eraitsia izan zen , eta, beraz, soilik bere zimenduak ezagutzen dira. Moselako zubiaren mendebaldeko atea oraindik Erdi Aroan erabiltzen zen eta une horretan Porta Inclyta ("ate ospetsua") deitzen zen. Ekialdetik, hirira, anfiteatroaren hegoaldeko ate batetik sartzen zen, alboko sarrera bezala erabiltzen zena. IV. mendearen amaieran, hego-ekialdeko ate bat gehitu zen, Porta Alba deitzen dena Erdi Arotik.

Porta Nigra

Sarrera nagusia: Porta Nigra

Treveriseko Porta Nigra kanpotik

Treveriseko erromatar harresiko geratzen den ate bakarra da, eta, bainu inperialekin batera, monumenturik ospetsuena. Hiriko harresia bezala, jatorrian, II. mendearen azken laurdenekoa da, eraikuntzaren hasiera, dendrokronologikoki, 170ean datatua dago. Bere kontserbazioa, Erdi Aroan, Simeon von Trier, eraikinean ermitau bezala ezarri zelako da eta, ondoren, erromatar hiriko iparraldeko atea, eliza bihurtu zelako. Geroago, Napoleonen aginduz, 1804an gehikuntzak egin zitzaizkion.

Porta Media

Porta Media, hiriaren hegoaldeko ate bezala eta Porta Nigraren kontraparte bezala, gaur egungo Saarstrasseren amaieran zegoen. Hiriko ate honen zimenduen hondarrak baino ez dira frogatu.

Porta Alba

Porta Alba hego-ekialdeko ate gisa gehitu zen IV. mendean eta Estrasburgorako (Argentoratum) bidean zegoen . Hiriko ate zaharrak baino estuagoa zen eta ate bakarra zeukan. Bere izena Erdi Arotik dator, zenbait alditan gaztelu babesle bezala erabilia izan zenean.

Anfiteatroa

Treveriseko anfiteatroa

Petrisbergen oineko anfiteatroa, 100. urte inguruan eraiki zen. Litekeena da, jada, egurrezko aurrekari txikiago bat izan izana. Ikusleriaren mailak (cavea) maldan hondoratu ziren, eta gainkarga haranaren aldeko mailak betetzeko erabili zen. 18.000 pertsona har zitzakeen anfiteatrotik harea obalatua (70,5 × 49 m), bere mugekin, eta lurrazpiko ganga batzuk (vomitoria) kontserbatu dira.

Hiriko harresia eraiki zenean, anfiteatroa bertan integratu zen eta ekialderako sarbide bezala balio izan zuen. Erdi Aroan, anfiteatroa egoera txarrean erori zen, harrobi bezala erabili zen eta harea (arena) pixkanaka urez bete zen. XX. mendearen hasieran indusketak egin zirenetik, berriro erabili da ekitaldietarako. Gainontzeko aurkikuntzak, nagusiki, IV. mendekoak dira, erabilera-aldi luzearekin lotuta dagoena, ziuraski. Konstantinoren garaian ere jolas odoltsuak izan ziren harean.

Zirkua

Zoru mosaikoa POLYDUS lasterketako gidariarekin. Treveris, Terma Inperialak, III. mendearen erdialdea

Treveriseko zirku erromatarra ez da kontserbatu, eta, soilik, anfiteatro eta Petrisbergen azpiko kale batzuen ibilbideagatik igar daiteke. 500 metro inguruko luzera duen sistema bat emango luke.

Antzinate berantiarrean, gurdi lasterketek paper garrantzitsua izan zuten, eta oso ezagunak izan ziren. Irudikapen piktoriko ugarik Treverisen zirkua erakusten dute. Horietako bat Polydusen mosaikoa da, auriga bat bere taldearekin erakusten duena. Neumagengo hilobiko monumentuetan zaldi buruzagi bat duen erliebe bat dago. Treveriarrak, idatzitako iturrietan, zaldun on bezala deskribatzen direnez, anfiteatroa egin eta gutxira hipodromo bat eraiki zela uste da, II. mendean. Baina zirkua, beranduenez ere, tokia egoitza inperial bihurtu zenean egongo zen, K.o. IV. mendean.

Bere kokapenaren ondorioz, zirkua, Erdi Aroaren hasieran beste erromatar eraikin handi batzuk baino azkarrago suntsitua izan zen, harriak berrerabili egin ziren eta gunea nekazaritzarako erabili.

Termak

Ganadu merkatuaren termak

Augusta Treverorumeko forotik gertu zeuden bainu termal publiko erromatarrak dira.. Treverisko plazaren izena dute, honen azpian aurkitu baitzituzten.

Erromatarrak K.o. 80 inguruan hasi ziren gune hau eraikitzen eta K.o. 100 urtearen inguruan osatu zuten. Ondorioz, hiriko termarik antzinakoenak ziren. Multzoko bainu beroek, hego beroko argia jasotzen zuten, frigidariumak, berriz, leihoak iparraldeko hotzean zituen.

Treveriseko ganadu merkatuko termak

Txanpon eta zeramika aurkikuntzen ondorioz, litekeena da zenbait aldaketarekin erabiltzea IV. mendera arte. Eztabaidagarria da instalazioa benetan spa termal puru konplexu bat ote den. Azpimarratzekoa da horretarako beharrezkoak ziren berokuntza sistemak bigarren eraikuntza fase batean bakarrik gehitu zirela, beste iturri batzuen arabera, ez IV. mendera arte .

Gaur egun ikusgai dauden gelak 1615etik berriz diseinatu dira kaputxinoen monasterio baten eraikuntzaren bidez. Abereen merkatua 1812an monasterioa itxi ondoren hasi zen existitzen. Kanal txikiagoen azaleratzeen eta gerraosteko behaketen ondorioz, jauregi baten antzeko eraikin handiago bat espero zen. Lurpeko aparkaleku bat eta Stadtsparkasseko eraikin nagusia eraikitzeko indusketa lanetan, bainu termalak 1987ko urritik aurrera aurkitu ziren. Konplexuaren zati batzuk, gaur egun, abere azokaren azpian daude, Oswald Mathias Ungers arkitektoak diseinatutako beira babeslezko egitura batean ikusgai dagoen errepide batekin batera.

Barbara termak

II. mendearen erdialdera jada, ganadu merkatuko bainu termalak txikiegiak geratu ziren hiri populazio gero eta handiagoarentzat. Barbarathermenak decumanus maximusetik hegoaldera eraiki ziren, Moselatik gertu. 172 m × 240 metroko azalera batekin (42.500 m ²), eta euren garaiko bainu termal handienen artean egon ziren. Erromako Trajanoren bainu termalek eta III. eta IV. mendeetako ondorengo bainu termalek bakarrik gainditu zituzten. Aurkikuntzek, germaniar inbasioen ondoren ere erabili zirela iradokitzen dute, IV. mendearen amaierara arte. Erdi Aroan, Santa Barbara auzunea eta, ziur asko, De Ponte familiaren egoitza aristokratikoa, partzialki bertikalak ziren hondakinetan garatu zen. Garai modernoetan bakarrik ezabatu ziren azken hondar bertikalak. Erakusgai jarritako zimenduen hormak ezin izan ziren aldi baterako iritsi, berritzearen ondorioz; instalazioa irekita dago berriro bisitarientzat 2015etik.

Tenpluak

Altbachtaleko tenplu barrutia

XIX. mendetik aurrera, sarri aurkitu dira jainko eta terrakoten irudiak Altbachtal haranaren arroan, anfiteatroaren azpian. XX. mendearen hasieran (1926-1934) indusketak egin ziren emaitza harrigarriak lortuz. 70 tenplu, kapera, barruti sakratu eta apaiz-etxe baino gehiago eta gurtzarako antzoki bat aurkitu ziren 5 hektareako eremu batean. Rheinisches Landesmuseumeko aurkikuntzak, gaur egun, erromatar munduko barruti itxi bateko gurtza monumentu bildumarik handienak dira.

Herrenbrünncheneko tenplua

Altbachtaleko tenpluaren barrutian I. mendeko zenbait zati arkitektoniko aurkitu ondoren, Rheinisches Landesmuseumek Charlottenau upeltegiaren lurretan indusketa bat egin zuen 1909/1910ean. Tenplu monumental baten hondarrak 65 × 23 metroko eremuan aurkitu ziren. Tenpluak podiuma du, zutabedun atondoa (pronaos), kanpoko eskailera eta aldarea ditu. Eraikinak 4,1 metroko lodiera zuten hormak zituen. Aurkitutako pieza arkitektonikoei esker, tenplu baten aurrealdea berreraiki daiteke, arkitrabeak eta frontoiak zeramatzaten 15 metroko altuerako sei zutaberekin.

Asklepioren tenplua

Erromatar hiriko tenplurik monumentalenetako bat zubi erromatarretik gertu eta Barbarathermenetik iparraldera zegoen. Barbarathermendarren eraikin handiekin batera, litekeena da tenpluak, neurri handi batean, Moselako zubiaren gaineko paisaia urbanoa menderatu izana.

Marmolezko eskultura batek, orain galduta dagoena, eta finantza prokuradore baten inskripzioak, Asklepio jainkoaren sagaratzea adierazten dute. 1993an, moneta-altxor izugarri handi bat aurkitu zen instalazioaren iparraldeko muturrean. 2570 aureo zituen, guztira 18,5 kg-ko pisuarekin, eta azken txanponak Septimio Severoren erregealdikoak dira; txanpon altxorra, gaur egun, Rheinisches Landesmuseumen dago. Aurkikuntzen arabera, tenplua bera eraikitzea, I. mendearen azken herenean izango zen.

Lenus Marteren tenplua eta antzokia edo Irminenwingert tenplu barrutia

Tenpluen beste eremu handi bat aurkitu zen Moselaren mendebaldeko ertzean, Markusbergen oinean. Irminenwingert inguruan (beraz, Irminenwingert tenplua bezala ere ezaguna), 100 metro baino gehiagoko alboko luzera zuen karratu irregular formako harresitutako eremu bat aurkitu zen. Aterpetxea, tenplu nagusia eta gurtza antzokia dituen gune guztia, Treveriseko santutegi nazionaltzat hartzen da, altzari monumentalekin. Hemen, Marte jainkoaren eta Lenus treveriarraren tokiko uztartzea gurtzen zen, beste eskualde santutegi batzuetan ere paper garrantzitsua izan zuena, Martberg kasu. Multzoaren ekipamenduak, Lenusen izaera ez hain borrokatsua ere erakusten du, sendatzearen jainko bezala gurtzen zena. Txanpon sailaren arabera, instalazioa erromatarren aurreko garaitik Grazianoren garaira arte erabili zen (K. o. 383).

Erromatar zubia

Treveriseko erromatar zubia

Moselaren gaineko zubi erromatarrak, gaur egun ikusgai dagoena, arkeologikoki frogatuak izan diren aurreko bi eraikinaldi izan ditu gutxienez. Hau, erromatar galtzadekiko kokapenagatik izan da, baina zubi erromatarrak, hiriaren erdialdeko trafikoa, mendebaldeko ertzean dokumentatua dagoen Vicus Voclanionum eta han dagoen Lenus Marteren tenplura ere egokitu behar zuen. 18/17ko zubi baten ebidentzia dendrokronologikoa, beraz, puntu finko garrantzitsua da Augusta Treverorumen fundazioarentzat.

Egurrezko lehen zubi hau, itxuraz, bataviar matxinadako guduetan kaltetua izan zena, Tazitok aipatu zuen 69an. Pilote-saretadun zubi baten eraikuntza 71. urtean finkatu daiteke, Vespasiano enperadorearen erregealdian. 31 cm-ko lodierako pentagono formako haritz-enbor sendoak zituen, ibaian beteak izan zirenak. Zubiaren zutabeak kareharriz eginak zeuden, eta galtzadari habe-eraikin batek eusten zion.

Gaur egungo zubi erromatarra 144 eta 155 urteen artean eraiki zen, Antonino Pioren garaian. Egungo zubiaren gainean, ibai-kai berriak eraiki ziren, baina jada ez ziren zurezko piloteak, sei geruzarainoko kareharrizko blokeak baizik, eta, beraz, zubi hau harrizko pilarezko zubia deitzen da. Inperio garaiaren hasieran, hiriaren aldeko ibarrean lubeta handiak egin zirenez, zubi honek, bederatzi baino ez zituen behar, hamaika kai izan beharrean. Dorreek eta bi zubi-buruetako ateek egitura babesten zuten. Ziuraski, ibaiaren estutzearen eta uholde arazoen ondorioz, zubiak, hasiera batean, ez zuen harri trinkozko ganga bat, erregularki berritu behar zen egurrezko taula bat baizik. Esanguratsuak dira zubiaren inguruko ibai-aurkikuntza ugariak, Rheinisches Landesmuseumen erakusten direnak. Hauek, erremintak, txanponak (ibai sakrifizioak bezala), berunezko zigiluak, bitxiak, brontze txikiak eta harrizko monumentuak barne hartzen dituzte.

Ur-horniketa

Hiriko ur edangarriaren hornikuntza bereziki erraztu zuen kokapen geografikoak. Mosela ibaiko urez gain, ekialdetik Treveris haranera isurtzen diren hainbat erreka ere erabil litezke. Hiriko eremuan ur-irteerak atzitzen ziren eta tokiko ur-hodietara konektatu ziren. Hiriko hego-ekialdeko Römersprudel bezalako iturburu sendagarriak ere askez hornituak izan ziren. Beheko terrazaren eremu pribatuan, putzuak ere zulatu ziren lurpeko ura duten geruzetan; erdiko terrazan, putzu horiek geruzatan zabaldu ziren, haranera ura isurtzen zuten lutiten lurpean. Estolderia-hodi batek Heiligkreuzbergeko iturburu batetik Herrenbrünncheneko tenplutik gertu zegoen banaketa-ganbera batera zeraman. Bi banaketa arro aurkitu ziren bata bestearen atzetik Terma inperialen eremuan eraikiak.

Instalazio hauek, hasiera batean, I. mendeko hiri sortzailearentzat nahikoak izan ziren. Hazten ari zen hiriaren beharrak asetzeko, Ruwertaleko ur lerroa II. mendearen hasieran eraiki zen. Ura gidatzen zuen 12,798 kilometroko distantziara hirirantz, non anfiteatrora iristen zen. Harlangaitzezko kanal irisgarri bat da, zati batzuetan akueduktu gainean eramana izan zena.

Ondoren, harlangaitzezko kanalen bidez banatzen zen ura hirian. Kanal horiek kare iragazgaitzezko morteroz estali ziren, adreilu-hautsez erantsita. Berunez egindako ur hodiek goi diseinua dute, enborrek bezala, orokorrean 3 metroko luzera zuten (10 oin erromatar).

Eraikin zahar berantiarrak

II. mendean, ordezkaritza eta administrazio eremu bat sortu zen hiriaren ipar-ekialdean; honen erdigunea, legatuen jauregia deitzen den erdiko gela bat zen. IV. mendearen hasierako birdiseinuak ere, egoitza inperiala ezartzeari dagokionez, eremu honetan biltzen dira, hiriko foroan eta kaleetan eraikuntza lan txikiak dokumentatzen diren arren. Bizitegi-gune batetik jaistean, Terma inperialen eraikin monumentalerako espazioa sortu zen. Jauregiko auditoriuma (Konstantinoren basilika) legatuen jauregi zaharraren gainean eraiki zen eta egoitzaren erdigunea eratu zuen inguruko patio eta gelekin.

Moselako portutik gertu, biltegiratze bikoitzeko instalazio handi bat eraiki zen (horrea, gutxi gorabehera. 70 m × 20 m), 300 urtearen inguruan, hiria eta gorte inperiala hornitzeko balio izan zuena. Arku itsuez banatutako horma batzuk kontserbatu dira.

Eraikuntza jarduera konstantiniar garaian gelditu zen. Ziur asko, ez zen erabat amaitu 379 arte Grazianorekin. Basilikak, bainu inperialek eta zirkuak unitate bat osatzen zuten jauregi barruti bezala. Zirkuaren eta bizilekuaren ondo-ondoko kokapena, nahita, erromatar topografiaren paraleloa bezala sortzen da (Circus Maximus eta Palatinoa). Neronen Zirkuan (Zesarren lorategietan), Via Appiako Maxentzioren hiribildua eta Salonikako Galerioren egoitza errepikatzen da.

Terma inperialak

Treveriseko terma inperialak

Gaur egun, bainu inperialak, Treveriseko eraikin erromatar ospetsuenen artean daude. Bere eraikuntza unea ez dago erabat argi; ziuraski, 294 ondoren sortu ziren, ez dago argi Konstantzio Klorok edo bere seme Konstantziok enkargatu zituen. Inguruko asentamendurik zaharrena egurrezko eraikin soilez osatua zegoen, soto eta biltegiratze-putzuekin; litekeena da I. mendearen erdialdea baino lehen ezartzea, ondoren, harrizko bi eraikin handiago eraiki ziren, ondoren, bizitegi-eraikin bikain bat osatzeko konbinatu zirenak. Aurkikuntza aberatsek (Polydus mosaikoa barne) III. mendearen bigarren erdira arte eraikinaren erabilera dokumentatzen dute.

Jatorrizko kontzeptuaren arabera, bainu termalak erromatar inperioko mota honetako eraikinik handienetako bat dira; Trajano, Karakalla eta Diokleziano enperadoreen termak ziren handiagoak.

Hala ere, Terma inperialak ez ziren inoiz martxan jarri. Dirudienez, 324 urtearen ondoren egoitza ekialdera lekualdatu zenean, obrak gelditu egin ziren, nahiz eta eraikinaren zati handi bat beheko solairutik harago eginda egon. Valentiniano I.ak bere bizileku bezala berriz Treveris aukeratu zuenean, lanari berrekin zioten, kontzeptu erabat ezberdin batekin ordea. Amaitutako bainu-instalazioak kendu eta mendebaldeko zatia bota zuten frigidariumarekin. Tepidariumeko areto borobila sarrerako atari gisa erabili zen, palaestra nabarmen handitu zen eta zolatutako plaza bihurtu zen. Interpretazioak, bizileku jauregi baten, foro inperial baten eta, ziuraski, induskatzailearen iritziz, bizkartzain inperialarentzako kuartel baten (scholae palatinae) artean aldatzen dira. Erdi Aroan, multzoaren zati handi bat, hiriko harresietan txertatu zen, ekialdeko fatxada kontserbatu zela esan nahi duena, 20 metro baino gehiagoko altuera duena.

Konstantinoren basilika

Konstantinoren basilika, Treveris

Gaur egungo Konstantinoren basilikaren izenak eta itxurak antzinako eliza baten itxura dutela dirudien arren, eraikina, jatorrian, egoitza inperialaren harrera gela bezala eraikia izan zen. Sarri erabiltzen den Palastaula edo Aula Palatina izena, zehatzagoa da. Basilikak 69,8 metroko luzera (absidea barne, 12,4 metroko luzera) eta 27,2 metroko zabalera ditu. Antzinaroan 30 metroko altuera zuen. Kanpoko hormak, 2,7 metroko lodierakoak, adreiluzko harlangaitzezkoak ziren, eta entokatuta zeuden kanpoaldean. Hareharri gorriaren zatiak gehigarri modernoak dira.

Barrualdeak kalitate handiko estaldura izan zuen: habearteak eta absideak solairu eta hormako estaldura bat zuten, inkrustaziodun marmolezko lauzekin egina (opus sectile) goiko leihoko erlaitzaren mailaraino, honen hondarrak eta, batez ere, burdinazko mentsulen zuloak kontserbatzen direlarik. Honen ondoren, sabai autosostengatzailerainoko iztuku lan bat etorri zen, 1955ean marraztu zen egungo kasetoidunaren desberdina izan behar ez zuena. Berokuntza-sistemak nabarmentzen dira, eta horien bidez 1600 m ² -ko barnealdea berotu daiteke hiru zatiko hipokausto baten bidez, bost praefurniarekin. Basilika ez zen eraikin independentea antzinatean. Hegoaldean, sarrera nagusiaren aurrean, marmolez estalitako atari bat zegoen; barruko patiodun kanpoko arkupeak erdi irekita zeuden. Eraikin horien hondakinak gaur egungo plazaren zoladuran gordetzen edo markatzen dira.

Jauregiko auditorioa, ustez, eraikin adierazgarri bezala eraiki zen, 305-311 urteetan egoitza bezala birdiseinatu zenean. Eraikin monumentala audientzia, harrera eta gortearen zeremoniarako hondoko oihala izan zen, absidean tronu inperiala zuelarik. Nibelazio handi bat behar izan zen eraikuntza handirako, kale-gurutze bat ere estaltzen zuena. Goi funtzionario inperial baten egoitza ofiziala, lehenago, mendebaldeko blokean zegoen.

Erromatar domeinuaren amaieraren ondoren, erretako eraikina, frankoen errege jabetzari gehitu zitzaion. 902an, hondakinak, Treveriseko gotzainari eman zitzaizkion. Ondorioz, basilika gaztelu baten antzeko gune bihurtu zen, dorrearen absidea itxi egin zen, etxaldeko eta sotoko eraikinak elizaren harresiaren barruan eraiki ziren bitartean. 1614aren ondoren, hegoaldeko eta ekialdeko hormak eraitsiak izan ziren, harlangaitza Hauteskunde Jauregi berrian sartu zen edo barruko patio bezala erabili zen. 1794an frantziar tropa iraultzaileek arpilaketa bat egin ondoren, multzoa kuartel eta ospitale militar bezala erabili zen. 1844an, Federiko Gilen IV.a Prusiakoak Treveriseko komunitate protestantearen gurtza leku bezala berreraikitzea agindu zuen. Jauregiak eta basilikak kalte larriak jasan zituzten Bigarren Mundu Gerran. Berreraikuntza, soilik 1954an hasi ahal izan zen, eta eraikinaren egituraren indusketa eta grabaketa zehatzak ahalbidetu zituen.

Treveriseko katedralaren oinarri erromatarra

Treveriseko katedraleko harritzarra

Hiriaren trantsizioa Antzinaro berantiarretik Erdi Arora ikus daiteke katedralean Erdi Aroko Treverisen erdigune bezala. Ondorioz, arkeologikoki ikertu da 1843tik. Indusketa garrantzitsuak egin ziren Bigarren Mundu Gerraren ondoren 1981 arte; II eta III. mendeko erromatar bizitegi auzo dotore bat ezarri zuten geruzarik antzinakoena bezala. Horrek barne hartzen zuen hormetan eta sabaian pinturekin apaindutako ekitaldi-areto aberats bat. Eraikinaren zati batzuk katedralaren bidegurutzearen azpian kontserbatu dira, eta berreraikitako freskoak katedralean eta elizbarrutiko museoan daude ikusgai. Altzari aberatsek, multzoa, zati batean, jauregi berantiarreko eraikin bat irudikatzen dute.

Bizitegi-garapena eraitsi eta berdindu egin zen IV. mendearen hasieran. Bi elizako multzo bat sortu zen, ekialdera begira zeuden hiru nabeko bi basilikarekin.

Nekropoliak

II. mendearen erdialdera arte kokalekuaren lehen fasean, nekropoli txikiak sortu ziren kokagunetik gertu, Moselatik gertu eta Olewiger Strasse inguruan, anfiteatrorantz. Hiriko harresia eraikitzearekin batera, hilerri hauek utzi egin behar izan ziren. Hiriaren hegoaldean eta iparraldean zeuden hilobi zelaiak, birkokatu egin ziren, eta, beraz, aurreko hilobi batzuk ere aurkitu ziren atzeko harresiaren barnean. Ehorzteko ohiko modua, orduan, kremazioa zen. Gorpuen hilobiak ez dira II. mendera arte agertzen, II. mendearen erdialdeko sarkofagoak egiaztatu dira.

Hiriko harresia eraiki ondoren, nekropoli handienak, iparraldeko eta hegoaldeko arterietan zehar kokatu ziren. Iparraldeko hilerrian, hiletak, hasiera batean, gaur egungo Paulinstrassetik apur bat mendebaldera zihoan errepidean zehar bildu ziren. Moselaren beso bat drainatu ondoren, eremu hau gaur egungo Steinhausenstraße arte ehorzketetarako ere erabili da, eta, beraz, IV. mendeko ehorzketak hemen aurki daitezke bereziki. Hegoaldeko hilerria, gaur egungo Matthiasstrasseren zehar hedatzen zen. Erdi aro inperialeko errausketa hilobien 2000 inbentario baino gehiago iritsi ziren estatuko museora. Sarkofagoen ondorengo ehorzketak elizaren azpian bildu ziren; ipar-mendebaldean, buztinlari barrutiak mugatzen zuen hilerria.

Hiriaren ekialdean, hiriaren harresiaren aurrean, anfiteatroaren iparraldean, suzko hilobiak eta gorpuak zeuden, orain berreraikita daudenak. III. eta IV. mendeetako gorpuen ehorzketak dituen hilobi zelai bat, anfiteatroaren magalean dago. Hilerri honetatik, beira eta zeramikazko ontziez egindako gehikuntza aberatsak ezagutzen dira. Moselaren mendebaldeko ertzean hilerriak zeuden gaur egungo Trier-West/Pallien eta Euren barrutietan, Reimsera doan errepidean zehar.

Lurrean dauden hilobien diseinua oso ezberdina izan daiteke. Hilobi bideetako harrizko monumentuak bereziki ezagunak dira Treveris eskualdean, Neumagen harrizko monumentuekin eta Igel zutabearekin. Pertsona bereziki aberatsek, batzuetan, lurpeko hil ganberak zituzten, gainean tenplu bat zutela eraikita, mendebaldeko hilerrian, hil ganbera Reichertsbergen edo Grutenhäuschenen dutenak bezala. Ez dago argi Treveris gaineko Petrisbergen Franzensknpchen deritzona hilobi monumental baten tumulua den.

Antzinate berantiarrean, hilobiak, santu, apezpiku eta martirien hiletetan biltzen ziren. Erdi Aroko elizak, hil kapera hauetatik abiatuta garatu ziren, hiriko harresietatik kanpo. Garapen paralelo bat, erromatar berantiarreko hiri askotan froga daiteke, Treverisen, hiru tokitan ikus daiteke, erromatar berantiarreko hilobiak, Eliza Paulinoaren azpian, San Matiasen abadia beneditarra eta San Maximinoren abadia inperiala dituena.

Kanpo estekak

• Datuak: Q666165
• Multimedia: Augusta Treverorum / Q666165