Atahualpa Yupanqui

musikari, kantugile, idazle, argentinarra

Atahualpa Yupanqui, jaiotzez Hèctor Roberto Chavero (1908ko urtarrilaren 31a, Pergamino, Argentina1992ko maiatzaren 23a, Nimes, Frantzia) argentinar kantautore, gitarrajole, antropologo eta idazle bat izan zen.

Atahualpa Yupanqui

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakHéctor Roberto Chavero
JaiotzaPergamino Partido (en) Itzuli1908ko urtarrilaren 31
Herrialdea Argentina
HeriotzaNimes1992ko maiatzaren 23a (84 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza
Familia
Bikotekidea(k)
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
frantsesa
Jarduerak
Jarduerakmusikaria, egile abeslaria, idazlea, abeslaria, kantugilea, gitarra-jotzailea eta aktorea
Jasotako sariak
Izengoitia(k)Atahualpa Yupanqui
Genero artistikoapayada (en) Itzuli
herri-musika
Musika instrumentuagitarra
ahotsa
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoaArgentinako Alderdi Komunista

atahualpayupanqui.org.ar
IMDB: nm0950995 Last fm: Atahualpa+Yupanqui Musicbrainz: 291aaf6f-3553-462a-92ed-0f91f19f75fb Discogs: 610598 Allmusic: mn0000931361 Find a Grave: 24339981 Edit the value on Wikidata

Atahualpa Yupanquiren aita amerindiar jatorriko argentinarra zen, aldiz ama, Higinia Carmen Aran, Haran, Aranburu edo Haranburu, Euskal Herriko Gipuzkoako udalerri batean jaiotakoa omen zen.[1][2]

« Herrialdeak, gizonak... arima ezaz hozten ari dira. Baina geu gaude, suharri eta ardagaiz, doinu eta abestiz, olerki eta gogoetekin, ahalegin handi eta edozein motatako ametsez, oraindik hoztu nahi ez duten horien orduak epeltzeko asmoz.[3] »
Atahualpa Yupanqui
« Natura maite dut, Bachen musika maite dut, zuhaitza, haizea eta zaldia maite ditut. Eta neurekiko grina sakon bat gordetzen dut: egunen batean anonimoen legiora elkartzea, izenik gabe, irudirik gabe, istorio pertsonalik gabe, haizeak anaitasun mundu batetara daraman maitasun eta bake abesti bat besterik ez.[3] »
Atahualpa Yupanqui

Biografia

aldatu
 
Ez Dok Amairu taldeko zenbait kide, Atahualpa Yupanqui (ezkerretik hirugarrena) eta Paco Ibáñez (zortzigarrena) kantariekin: Joxean Artze (ezkerretik bigarrena), Benito Lertxundi (laugarrena), Mikel Laboa (seigarrena), Jose Angel Irigarai (zazpigarrena), Xabier Lete (makurtuta, ezkerretik lehenengoa) eta Lourdes Iriondo.

Gaztea zelarik Argentinako ipar-mendebaldeko landa eremuetan eta Andeetako goi-ordokian barna bertako Amerindiarren ohiturak ikertzen jardun zuen. Tokian-tokiko etnografia datu garrantzitsuak bildu eta bertan ikusitako pobreziak zeharo amorrarazi zuenez Argetinako Alderdi Komunistako kide bilakatu zen. Bestalde musikari gisa inken erregeen ohorez haien izena bereganatu zuen.

Argetinako folk musikari garrantzitsuenetzat jo ohi da. Abeslari eta musikari ugarik bere abestiak abestu eta jo izan dituzte, horien artean honako hauek daudelarik: Mercedes Sosa, Los Chalchaleros, Horacio Guarany, Jorge Cafrune, Alfredo Zitarrosa, José Larralde, Víctor Jara, Ángel Parra, Marie Laforêt, Andrés Calamaro edota Mikel Laboa bera. Gaur egun ere, Argentina nahiz mundu osoko musikarien bilduma zati izan ohi dira.

Abestiak

aldatu

Ofizialki Atahualpa Yupanquik 325 abesti erregistratu zituen,[4] horien artean ezagun edo ospetsuenak hauek lireteke: La alabanza, La añera, El arriero, Basta ya, Cachilo dormido, Camino del indio, Coplas del payador perseguido, Los ejes de mi carreta, Los hermanos, Indiecito dormido, Le tengo rabia al silencio, Luna tucumana, Milonga del solitario, Piedra y camino, El poeta, Las preguntitas, Sin caballo y en Montiel, Tú que puedes, vuélvete, Viene clareando eta Zamba del grillo.

Liburuak

aldatu
  • Piedra sola (1939)
  • Aires (1943)
  • Cerro Bayo (1953)
  • Guitarra (1960)
  • El canto del viento (1965)
  • El payador perseguido (1972)
  • Del algarrobo al cerezo (1977)
  • Confesiones de un payador (Galerna argitaletxea, 1984)
  • La palabra sagrada (1989)
  • La Capataza (1992)
  • La canción triste
  • Coplas del payador perseguido (Rama Lama Music, Espainia, 2007)

Iruditegia

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. Héctor Roberto Chavero –tal su verdadero nombre- era hijo de madre vasca, Higinia Carmen Haram (o Aram). “No sabemos exactamente de que localidad del territorio histórico de Guipúzcoa, pero sí que emigró a la Argentina, donde se casó con un criollo viejo, Don José Demetrio Chavero” evocó Ezkerro. Presencia Vasca evocó la figura de Don Atahualpa Yupanqui[Betiko hautsitako esteka] (Gaztelaniaz)
  2. Atahualpa Yupanquiren euskal gogoa. Josemari Velez de Mendizabal. Euskonews.com
  3. a b Atahualpa Yupanqui fundazioa (Gaztelaniaz)
  4. SADAIC- Atahualpa Yupanquiren abestien bilaketaren emaitza (Gaztelaniaz)

Kanpo estekak

aldatu