Argantzon
Argantzon[1] (izen ofiziala La Puebla de Arganzón) Burgos probintziako (Gaztela eta Leon, Espainia) udalerria da, Trebiñuko barrendegian dagoena. Trebiñuko barrendegiko beste udalerria Trebiñu da. Bi udalerri horiek osatzen duten lurraldea administratiboki Burgosi badagokio ere, ikuspuntu geografiko eta kulturaletik, biztanleak arabar sentitzen dira.
| Argantzon Argantzun | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Espainiako udalerria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Espainia | ||||||||||
| Autonomia |  Gaztela eta Leon | ||||||||||
| Probintzia |  Burgosko probintzia | ||||||||||
| Alkatea | Pablo Ortiz de Latierro (EH Bildu) | ||||||||||
| Izen ofiziala | La Puebla de Arganzón | ||||||||||
| Jatorrizko izena | Argantzun | ||||||||||
| Posta kodea | 09294 | ||||||||||
| INEk ezarritako kodea | 09276 | ||||||||||
| Herriburua | La Puebla de Arganzón | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°45′58″N 2°49′53″W / 42.766111111111°N 2.8313888888889°W42°45′58″N 2°49′53″W / 42.766111111111°N 2.8313888888889°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 19 km² | ||||||||||
| Altuera | 481 m | ||||||||||
| Mugakideak | Trebiñu, Erriberagoitia, Iruña Oka eta Gasteiz | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 526 (2022) 13 (2021) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 27,68 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 | ||||||||||
| Matrikula | BU | ||||||||||
| lapuebladearganzon.net | |||||||||||
GeografiaAldatu
Udalerri mugakideakAldatu
HistoriaAldatu
Antzinako ErromaAldatu
Argantzon igarobide estrategikoa izan da historian zehar, bertan Tuioko mendilerroa eta Gasteiz mendien arteko haitzarte natural bat dagoelako, Argantzongo haitzartea alegia (gaztelaniaz Las conchas de Arganzón esaten zaio). Bertatik igarotzen zen Ab Asturica Burdigalam edo Astoreka eta Bordele lotzen zituen galtzada erromatarra, baita Gasteiztik doan Done Jakue bidea ere.
Argantzondik gertu bide erromatarraren lekuko izan litekeen hilarri bat aurkitu zen 1913an[2]. Federico Baraibarrek eginiko ikerketaren arabera, 10 urteko neska baten hilobikoa da, eta bertan galtzada erromatarra zaintzen zuen mansio militar bat agian egon zela iradokitzen du.
Erdi AroaAldatu
Erromatar inperioaren erorialdiaren ondoren, Argantzonen lehen aipamena 801. urtekoa da. Urte horretako udazkenean egungo Miranda de Ebro inguruan muga zuten arabiarrek razzia bat egin zuten iparralderantz, eta, Argantzon parean, bertako biztanleekin topo egin zuten[3]. Arabiarren kronikek diotenez, Kordobako al-Hakam emirraren anaiak gidatu zuen razzia Araban eta Gaztelan barrena, baina porrot latza jasan zuen Argantzongo haitzartean.
871. urteko Donemiliaga Kukulako agiri batean Argantzon herrixka zaharra aipatzen zen[4].
Argantzoneren fundazioaAldatu
1191. urtean Nafarroako Antso Jakitunak hiribildua sortu zuen eta forua eman zion. Sorrera hori Nafarroaren mendebaldeko muga sendotzeko saio gisa ulertzen da, eta bat dator eskualdeko beste hiribildu batzuen sorrerarekin (Gasteiz, Bernedo). Foruaren agiria galdu egin zen, eta 1565ean Filipe II.ak forua konfirmatu zuenean, foru-emailea Alfontso VIII.a Gaztelakoa zela idatzi zen[5]. Egun badirudi onartua dagoela faltsutzea, bigarren agiri horretan ageri den regnante me Dei gratia rege Alfonso in Castella et in Legione ezinezkoa baita: Alfontso VIII.a ez zen Leongo errege izan. Hala ere, laster Gaztelak Argantzon ingurua, Trebiñu eta Arabako lautada hartu zituen,(1199. urtearen inguruan).
Konderriaren sorrera eta Arabako ErmandadeaAldatu
XIV. mendean Argantzon Velasco leinuaren agindupean geratu zen. Velascotarrak Haroko kondeak ziren eta Trebiñuko agintariak ziren Manriquetarren etsai sutsuak ziren. XV. mendean, Araban lehen ermandade bat (probintziaren aurrekaria) sortzeko saioak egin zirenean, Argantzonek eta Trebiñuk ere parte hartu zuten. Hala ere, nahiz eta Argantzon ondorengo urteetan inoiz ermandadeko kide izan zen, azkenean Arabako ermandadetik kanpo geratu zen.
EkonomiaAldatu
Udalerrian nekazaritza eta abeltzaintza dira nagusi.
Banaketa administratiboaAldatu
Argantzonek bi biztanlegune ditu: Argantzon bera eta Billa Oka.
DemografiaAldatu
Nahiz eta Gasteiz eta Miranda de Ebro arteko bidean egon, Argantzonek bere nekazari izaerari eutsi dio. XX. mendean zehar gertatutako garapen ekonomiko zein krisialdiek ez zioten eragin bertako biztanleriaren bilakaerari. Hala ere, nekazaritza iraultzak eta mekanizazioak eskulanaren soberakina sortu zuen, eta honek populazioaren gainbehera eragin zuen. 1980ko hamarkadan gainbehera asko azkartu zen, arestian aipatutakoaz gain jende askok hirietara jo baitzuen bizi baldintza hobeen bila.
1990eko hamarkadatik aurrera etxebizitza berriak eraikitzen hasi ziren, eta errepideen hobetzeak, automobil pribatuaren ugaritzeak eta etxebizitzen prezio merkeagoek Gasteizko jende asko erakarri zuen Argantzona. Biztanleria igo egin zen, baina biztanle berri askok ez zuten berez bizia bertan egiten (lana, erosketak, haurren eskola, aisialdia... hirian egiten zuten).
| Argantzongo biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
PolitikaAldatu
2007ko udal hauteskundeakAldatu
2007ko udal hauteskundeetan Agrupación Independiente Nueva Puebla (AINP) hautes-elkarteak udalerriko 7 zinegotzietatik 3 eskuratu zituen. Alkatea, Roberto Ortiz Urbina, talde horretakoa da. Aurreko alkate Alfredo Oraaren Agrupación Independiente Puebla de Arganzón (AEIPA) hautes-elkarteak 2 zinegotzi eskuratu zituen, EAE-ANVk bat eta PPk beste bat. PPko zinegotzia salbu, gainerakoak Trebiñu Araban integratzearen aldekoak ziren.
2011ko udal hauteskundeakAldatu
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, AINPko Roberto Ortiz de Urbina hautatu zuten alkate. AINP elkarteak sei zinegotzi eskuratu zituen, eta Alderdi Popularrak bat.
2013ko martxoaren 8an, bozketa bidez, Burgostik bereizteko eta Araban sartzeko tramiteak hasteko eskatu zuen udalbatzak, aldeko 5 botorekin eta abstentzio batekin.[6]
2015eko udal hauteskundeakAldatu
2015eko udal hauteskundeetan AINP berriro izan zen garaile eta sei zinegotzi eskuratu zituen. Alderdi Popularrak bere zinegotzia galdu zuen eta haren ordez Euskal Herria Bildu koalizioak zinegotzi bat eskuratu zuen.
Udal hauteskundeen emaitzakAldatu
Argantzongo udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24 |
2011ko maiatzaren 22 | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| AINP | 6 / 7 |
6 / 7 |
|||
| Euskal Herria Bildu | 1 / 7 |
0 / 7 |
|||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 7 |
1 / 7 |
|||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak infoelectoral.interior.es webgunean | |||||
AlkateakAldatu
Hauek izan dira Argantzoneko azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[7] | |
| Eliseo Somalo Fernandez[7][8] | 1979 | 1980 a | Zentro Demokratikoaren Batasuna | |
| Eliseo Somalo Fernandez[8] | 1980 | 1983 | Kudeaketa batzordea | |
| Eliseo Somalo Fernandez[8] | 1983 | 1987 | Alianza Popular/Alderdi Demokrata Popularra/UL | |
| Eliseo Somalo Fernandez[8] | 1987 | 1991 | Alianza Popular | |
| Alfredo Oraa[9] | 1991 | 1995 | Espainiako Langile Alderdi Sozialista | |
| Alfredo Oraa[10][9] | 1995 | 1999 | Espainiako Langile Alderdi Sozialista | |
| Alfredo Oraa[9] | 1999 | 2003 | Agrupacion Electoral Independiente | |
| Alfredo Oraa[9] | 2003 | 2007 | Agrupacion Independiente Puebla de Arganzon | |
| Roberto Ortiz Urbina[11] | 2007 | 2011 | Agrupacion Independiente Nueva Puebla | |
| Roberto Ortiz Urbina[11] | 2011 | 2015 | Agrupacion Independiente Nueva Puebla | |
| Roberto Ortiz Urbina[7] | 2015 | 2019 | Agrupacion Independiente Nueva Puebla | |
| Pablo Ortiz de Latierro[12][13] | 2019 | Jardunean | Euskal Herria Bildu | |
| 2023 | 2027 | |||
a Eliseo Somalo alkateak dimisioa aurkeztu zuen.
GarraioaAldatu
Araba Bus sareko 
lineak zerbitzua ematen dio:
|
HirigintzaAldatu
Argantzonek kale nagusi luze baten alboetan hedatzen den hirigune baten egitura dauka. Ardatz nagusi horren muturretan herriaren ateak zeuden. Kale nagusiaren alboetan bigarren mailako bi kale daude, eta hirukote hori zeharkatuz, bi kantoi. Etxeek oraindik ere Erdi Aroko egitura daukate, eta etxadi erregular itxiak osatuz kokaturik daude. Eraikin aipagarrienak Andre Mariaren Jasokundearen eliza, zubi erromatarra, Done Jakue bideko erromesen ospitalea eta Antiguako Amaren baseliza dira.
XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran hiritartze berriak eratu ziren. Familia bakarreko etxebizitzen auzo horiek herri nagusitik kanpo daude.
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Azken urteotan, herriak bi aldiz antolatu izan du Araba Euskaraz, 2001ean eta 2007an, bertako ikastola sostengatzeko.
Ondasun nabariakAldatu
Argantzondar ospetsuakAldatu
- Rodrigo del Río de Losa (?), 1562an Mexikora joan zen eta Nueva Vizcaya (Bizkaia Berria) probintziaren gobernadore izatera iritsi zen.
ErreferentziakAldatu
- ↑ Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Baraibar, Federico (1913). Lápidas de Puebla de Arganzón y Laguardia. Boletín de la Real Academia de la Historia, LXIV liburukia, 176-181 orrialdeak
- ↑ (Gaztelaniaz) Abū Marwān Ḥayyān ibn Khalaf Ibn Ḥayyān (1076). La primera década del reinado de Al-ḥakam I, según el muqtabis II, 1 de Ben Ḥayyān de Córdoba(m. 469 h./1076 J.C.), Joaquín Vallvék eta F. Ruiz Girelak itzulia. Real Academia de la Historia, 2003
- ↑ (Gaztelaniaz) Del Rivero, Enrique (1999). Rincones singulares de Burgos. III. La Bureba, el Ebro y el Condado de Treviño. Caja de Burgos.
- ↑ (Gaztelaniaz) Argantzonen forua Espainiako Historia Institutuaren webgunean
- ↑ Albistea berria.info webgunean 2015/03/09an kontsultatua
- ↑ a b c «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-22).
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Gonzalez de Viñaspre, Roberto. (1999). Treviño: Claves para un contencioso inacabado. Txalaparta.
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) «Ocho ex alcaldes alaveses cuentan cómo es su nueva vida sin el bastón de mando.» El Correo (Noiz kontsultatua: 2021-01-11).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Dos alcaldes parientes pero 'enemigos'» El País 1997-01-07 ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-08-12).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Acude exige la Alcaldía para pactar con el PP en Condado de Treviño» elcorreodeburgos (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-14).
- ↑ (Gaztelaniaz) «EH Bildu gobernará en coalición con el PNV en un pueblo de Treviño» El Correo 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-15).
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Araba |
- «Argantzun: ohar historikoak eta linguistikoak», euskonews.com.
- (Gaztelaniaz) Argantzonen webgune ez-ofiziala
Datuak: Q1634743
Multimedia: La Puebla de Arganzón
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Argantzon
