Ardatzeko potentziak
Ardatzeko potentziak, Ardatzeko aliantza, Ardatzeko herrialdeak edo Erroma-Berlin-Tokio ardatza Bigarren Mundu Gerran borrokan zihardun alderdi bat izan zen, aliatuen aurkakoak. Ardatza batik bat Alemaniako Hirugarren Reichak, Italia faxistak eta Japoniako Inperioak osatzen zuten, 1940ko irailean Hiru Alderditako Hitzarmena sinatu ostean. Bere boterearen erpinean, Europako, Asiako, Afrikako zein Ozeano Bareko zonalde franko Ardatzaren menpean zeuden, baina Bigarren Mundu Gerrak euren erabateko suntsipena ekarri zuen. Aliatuen kasuan bezala, nazio batzuek bat eta alde egin zuten gerran zehar.
Ardatzeko potentzia nagusiak
aldatu.svg)
¨Nazi¨ izena nazionalsozialismo izenaren laburdura da. Ideia hori Alemaniako Langile Alderdi Nazionalsozialistak erakundetua zen eta Alemaniako eredu sozio-ekonomikoan ezarri zuten. Garai honetako Alemaniak bere burua Hirugarren Reich-a bezala izendatzen zuen, Germaniako Erromatar Inperio Santua Lehen Reicha bezala eta Alemaniar Inperioa Bigarren Reicha bezala hartuz. Izendapen berri hau Alemaniaren itzuli loriatsua iradokitzeko balio zuen, Weimar Errepublikaren hondamenaren ondoren.
Naziak Alemaniaren ikono tradizionalak erabili zituzten haien alderdiaren ikonoekin batera bien elementuak batzeko Alemania eta Nazien batasuna adierazteko. Batasun honen kasu ezagunena Svastika da.
Japoniar Inperioa (大日本帝国; Dai-Nihon/-Nihon Teikoku) Meiji berrezartzeatik Bigarren Mundu Gerraren amaierararteko Japoniako aroari deitzen zaio. Politikoki, domeinu feudalen ordez prefekturak ezartzeko epea betetzen du, hau da, 1871ko uztailaren 14tik 1945eko irailaren 2ra, Japoniaren errendizioaren eguna. Denbora epe horretan, Japoniak Ozeano Barean eta Indiakoan hainbat lurralde jabetu zituen. Konstituzioan, 1890eko azaroaren 29tik 1947ko maiatzaren 3ra bitarteko aldiari dagokio.
.svg)
Japoniar Inperioa izendatu zuten anti-Tokugawa ziren klanak, Satsuma eta Chōshū, Meiji berrezartzearen ondoren, inperio bat sortzeko asmoz.
Ofizialki inperio honen izena Japoniaren Inperio Handia da, baina normalki Japoniar Inperio edo Japonia Inperial bezala ezagutzen zaio. Japonian Nihon, Dai-Nihon, Nihon Koku edo Nihon Teikoku izenak erabiltzen ziren, baina 1936an herrialdearen izen ofiziala ezarri zuten.
1946an, gerra amaitu eta urte batera, Japoniak bere izena aldatu zuen berriz ere, Japoniako Estatua bezala izendatuz Japoniaren Konstituzioaren barruan.
Faxismoa Italian sortutako mugimendu politikoa da, XX. mendean sortua. Lehen Mundu Gerraren amaieran Benito Mussolinik, berak sortutako Alderdi Nazional Faxistaren bidez, faxismoa aurkeztu zion jendeari. Alde batetik, 1917ko Iraultza Boltxebikearen eta biurteko gorrian amaitu zen langileen eta brazeroen borroka sindikal gogorren aurkako erreakzio gisa sortu zen, eta, beste alde batetik, Lehen Mundu Gerrako esperientziatik gaizki atera zen gizarte liberal-demokratikoarekiko ika-mika gisa.
.svg)
Faxismo hitza ¨fascio¨ (latinez: fascis) italiar hitzetik dator. Aldi berean, hitz hori, Antzinako Erroman borrokalarien batasunaren ikur bezala erabiltzen zen. Faxismoaren ikur nagusia Erromako fasces-a da, erregimenaren boterea adierazten zuena, bereziki botere jurisdikzionala.
1943. urtean, aliatuek italiar penintsula inbaditu zutenean Avalanche operazioarekin, Mussolini boteretik kendu zuten eta Pietro Badoglio jarri zuten boterean. Aldi berean, egoera honek alemaniarren inbasioa eragin zuen eta haiek Mussolini askatu zuten eta Italiako Errepublika Soziala edo Salo-ko errepublika ezarri zuten haiek kontrolatutako zonaldean. Bitartean, aliatuek kontrolatutako Italian, Hegoaldeko Erresuma zegoen, Victor Manuel III.aren aginpean, baina Victor-ek Mussolini lagundu zuenez, 1943ko errendimenduarekin batera erregeak bere semeari eman zion boterea, Humberto II-ari. Gerraren bitartean Humbertok erregeorde gisa aritu zen, eta 1946an Italiako errege bezala koroatu zuten Italiako Errepublika sortu arte, 33 egun geroago. Horregatik Humberto II-ari maiatzeko erregea deitzen zaio.
Ardatzaren bazkideak
aldatu1920tik, Miklós Horthy-k Hungariako erregeorde bezala gobernatzen zuen. Trianongo Itunean Hungariak bere lurraldeko %72a galdu zuen, Errumaniako Erresumak, Txekoslobakiak eta Yugoslabiak bere lurraldea hartu zutelako. Alemaniaren influentziak gorakada oso handia izan zuenez Balkanetan, Horthy-k pentsatu zuen ideia ona zela Hungaria Hiruko Itunean sartzea, Txekoslobakiaren eta Errumaniaren lurralde zati batzuk lortu ondoren Vienako Arbitrajetan.
Ondoren, Hungariaren armadak Yugoslabiaren inbasioan parte hartu zuen, lurralde gehiagoren truke. Hungariaren laguntza Bizargorri Operazioan oso garrantzitsua izan zen Errumaniak Alemaniarengan zeukan influentziari aurre egiteko. Hungariako juduen erbesteratzea Alemaniako sarraski-esparruetara 1944an hasi zen, baina jada urte batzuk lehenago juduen oinarrizko eskubideak arraza-legeen bidez kendu ziren.
.svg)
Gerraren amaieran, Alemania arriskuan zegoenean, Horthy-k Sobietar Batasunarekin armistizio bat sinatu nahi zuen, bere semea bidaliz ordezkari gisa. Hitlerrek Horthyren planen berri izan zuen eta Otto Skorzeny bidali zuen komando berezi batekin Horthyren semea bahitzeko. Hitlerren plana ondo irten zen eta Hungaria Alemaniaren alde borrokatu zuen amaierararte, baina Ferenc Szálasi-k Horthy ordezkatu zuen. Ferenc-ek Gurutze Gezidunaren Alderdiaren kide zen.
Budapest-eko borrokaren amaieran, Armada Gorriak hungariaren gobernuaren geldiaraztea gauzatu zuen eta herrialde osoa hartu zuen, estatu sozialista bihurtuz. Hungariak bereganatu eta irabazi zituen lurralde guztiak kendu zizkien eta gainera herri batzuk Txekoslobakiara eman zizkion. Gerraren amaieran, Armada Gorriak Szálasi hil zuen, baina Horthyk Portugalen geratu eta ezkutatu zen.
1930ean Errumaniako tronura iritsi zenerik, Karlos II.ak neurri diktatorial eta errepresibo batzuk hasi zituen, Burdinazko Guardia izeneko mugimendu faxistak lagunduta. 1939ko maiatzean, Burdinazko Guardiako kide nagusiak atxilotu zituen Karlos II.ak, nahikoa botere zuenez, 1933an mugimendu bortitz eta alemanaren aldeko hura legez kanpo utzi baitzuen. Karlos II.ak ere alderdi politikoak deuseztatu zituen eta bere gobernuan neurri antisemitak aplikatzen hasi zen, nahiz eta Alemaniarekin aliatu ez zen, Lehen Mundu Gerra Errumaniaren neutraltasun politika nahuko arrakastatsua errepikatzeko ahaleginean. Hala ere, Polonian eta Frantzian aliatuek izandako porrot azkarrek Errumania kinka larrian utzi zuten, ez baitzuen aliaturik Alemaniak kontrolatutako eskualde batean.
Sobietar Batasuna, Hungaria eta Bulgaria Errumaniako lurraldearen herena hartu ondoren 1940an, Karlos II.aren erreinua asko ahuldu zen. Ahultasun hori Burdinazko Guardiako buru Horia Simak eta Ion Antonescu jeneralak aprobetxatu zuten erregea abdikatzera behartzeko 1940ko irailaren 6an. Antonescuk botere osoa hartu zuen eta, Burdinazko Guardiaren laguntzaz, tropa alemaniarrak Errumania okupatzera gonbidatu zituen; aste batzuk geroago, Antonescuk bere herrialdea Ardatzari afiliatu zuen.
1941eko urtarrilean Burdinazko Guardiaren matxinada baten ondoren, Antonescuk bere kide asko erbestera bidali zituen eta Armadan gero eta gehiago oinarritu zen boterean jarraitzeko. Karlos II.aren arraza-bereizketako neurriekin ere jarraitu zuen, eta, gerrak aurrera egin ahala, judu errumaniaren jazarpen basatia hasi zen, orokorra ez zena. Hori dela eta, nahiz eta haien oinarrizko eskubideak ukatu egin ziren.
1940ko azaroan, Hitlerrek Antonescuri Sobietar Batasuna inbaditzeko asmoa iragarri zion. Inbasioa hasi baino hamar egun lehenago, Hitlerrek Antonescuri eskatu zion bere tropek kanpainan parte hartzeko; beraz, Errumaniako Erresumak ia milioi erdi soldadu bidali zituen Bizargorri operaziora, nahiz eta asko gaizki entrenatu eta hornitu. Uranus Operazioan argi geratu zer errumaniar indarrak txikitu egin zirela eta horrek Stalingradeko Guduan eragina izan zuen.
1944ko maiatzean, gutxi gorabehera, Armada Gorriak Errumaniako Erresumaren muga zeharkatu zuen. Etsaiaren hurbiltasunak, Errumaniako bi armaden suntsipenak, inflazio izugarriak eta Estatu Batuetako petrolio-putzuen bonbardaketak Errumania gudu-zelai bihurtzeko mehatxua egin zuten. Hori dela eta, abuztuaren 23an, Miguel I.a erregeak estatu-kolpea eman eta Ion Antonescu kargutik kendu zuen. Berehala, alemaniar tropak Errumaniako Erresumatik bota zituzten eta Balkanak Sobietar Batasuneko soldaduei ireki zitzaizkien.
Errumaniako Erresuma ez zuten aliatu gisa tratatu Aliatuek, eta, 1940ko udan Hungariaren aurka galdutako lurraldea berreskuratu bazuen ere, ez zuen Sobietar Batasunari eta Bulgariari utzitakoa berreskuratu. Ion Antonescu epaitu eta exekutatu zuten, eta Manfred von Killinger enbaxadore alemaniarrak, Errumaniako Erresuman egindako ankerkeria batzuen arduradunak, bere buruaz beste egin zuen. Errumania Sobietar Batasunaren kontrolpean geratu zen gerraren ondoren, eta monarkia 1947an indargabetu zen.
1930az geroztik, Boris III.a tsarrak Nazioen Elkarteari aurre egiteko hainbat neurri hasi zituen, Alemaniako adibideari jarraituz, hala nola, Bulgariaki aireko indar baten sorrera, 1940ko otsailean, Bogdan Filov lehen ministro izan zen. Tsarra eta lehen ministroa germanofiloak ziren eta Bukaresteko eta Neuillyko itunetan galdutako mugak berreskuratzen saiatu ziren. Izan ere, 1940ko irailean, Bulgariako Erresumak Errumaniako Erresumaren hegoaldeko Dobruja berreskuratzea lortu zuen Craiovako Akordioetan.
Bulgaria Alemaniara hurbildu zen Dosorginaren aldeko negoziazioetan, baina Bulgariako agintariek oraindik espero zuten Europako gatazkan neutraltasuna mantentzea. Hala ere, bere itxaropenak behean zapuztu ziren alemaniar indarrak bere mugara hurbildu zirenean eta 1941eko hasieran Grezia inbaditzeko gurutzatzeko baimena eskatu zutenean. Tsarraj onartu egin zuen eta, ordutik, Bulgariako Erresuma Ardatzeko kidetzat hartu zen. Azkenik, martxoaren 1ean, Bulgariako Erresuma Hiruko Itunari atxiki zitzaion eta Alemaniarekin zuen aliantza ofizial bihurtu zen. Hala ere, bulgariarrak gerran parte hartzea mugatua izan zen, nahiz eta azkenean greziar eta jugoslaviar lurraldeak bereganatu eta Egeo itsasora irtetea lortu zuen.
Bulgariako Gobernuak uko egin zion Sobietar Batasunaren inbasioan parte hartzeari 1941eko ekainean, herrialdeko eslaviarren artean herrikoia ez zen erasoaldia. 1943ko abuztuan, Boris Alemaniatik itzuli ondoren hil zen, eta bere ondorengoa, Simeon II.a, oraindik sei urteko haurra zen; beraz, boterea Zirilo printzeak, Filov Ministroen Kontseiluko presidente ohiak eta Michov Gerra ministroak osatutako Erregeordetza Kontseiluak hartu zuen. Gizon hauek eskuin muturrekoak ziren eta beren erabakiak Alemaniaren menpe geratu ziren. Hala ere, Bulgariak harremanak izaten jarraitu zuen Sobietar Batasunarekin, eta, Bulgariako Gobernuak kontzentrazio esparruetara juduen deportazio masiboa onartu bazuen ere, praktikan, neurria ez zen inoiz aplikatu, kasu gutxi batzuk izan ezik; izan ere, Gobernuko agente berberek erbesteratze lana oztopatu zuten, alemanek exekuratua. Ez zen gauza bere gertatu komunistekin, asko jazarriak eta espetxeratuak.
1944ko irailaren 5ean, Sobietar Batasunak herrialdearen inbasioa hasi zuen; hiru egun geroago, Bulgariak bandoz aldatu zuen eta erregeordeak kargutik kendu zituzten. Bulgaria, orduan, Alemaniaren aurkako borrokan hasi zen, Jugoslaviara milioi erdi gizon bidaliz. Bulgariako indarrak iparraldera, Austriara eta Hungariara igaro ziren, non unitate britaniarrekin kontaktuan jarri ziren 1945eko maiatzaren 8an.
Gerraren ondoren, erregimen sozialista ezarri zen herrialdean eta tsarra eta errege familia erbestera bidali zituzten. 1947ko Parisko Itunean, Bulgariak Jugoslaviatik eta Greziatik hartutako lurraldeak itzuli zituen, baina Errumaniako hegoaldeko Dosorgina mantendu zuen.
Ardatzaren aliatuak
aldatu1808an Errusiar Inperioari erantsita, Finlandiak bere independentzia lortu zuen ehun eta hamar urte geroago (monarkia garai labur batekin, Finlandiako Erresumarena), Errusiako gerra zibilaren kaosa aprobetxatuz, Polonia, Ukrania eta Baltikoko estatuekin batera.
1939an, Sobietar Batasunak Poloniaren ekialdeko erdia erantsi zuen eta Finlandia autonomiaren beldur zen. 1939ko azaroaren 30ean, Armada Gorriak Finlandia inbaditu zuen, baina emaitza ez zen espero zena izan. Finlandiak talde etsai batzuk kolokan jarri zituen eta, azkenean garaitua izan zen arren, Bake Itun bat negoziatzeko eskubidea irabazi zuen, bere lurraldearen ia %10 galduz.
Finlandiako porrotak, nazioartearen babestik ezak eta sobietarrek herrialdearen barne arazoetan etengabe sartzeak, 1941ean alemaniarrek Sobietar Batasunaren inbasioan parte hartzea eragin zuten, bere etsaiarekin kontuak konpontzeko metodo gisa.
Jarraipeneko gerra deituriko gerra berri honetan, Finlandiako parte-hartzea borondatezkoa izan zen Alemaniarekin batera, eta, horregatik, unitate finlandiarrak ez zeuden germaniarren helburuen menpe, eta 1940. urtearen aurreko mugetatik haratago joan ziren. Gainera, finlandiarrak beren gizartean neurri arrazistak aplikatzearen aurka agertu ziren, eta juduek gerran parte hartzea baimendu zuten, herrialdean Hitler eta faxismoa oso begiko izan arren. Finlandiako buruzagi Carl Gustaf Mannerheimek bere arrazioak zituen Alemanian konfiantzarik ez izateko, hauek ez baitzuten ezer egin Neguko Gerran languntzeko; izan ere, Ribbentrop-Molotov Itunean, Hitlerrek Finkandiako inbasioa onartu zuen.
1944ko ekainaren hasieran, alemaniarrak Ladoga aintziratik “ekortu” zituzten, eta Finlandian aparkatuta zeuden tudesko tropek herrialde hartatik erretiratzea prestatu zuten. Izan ere, hilabete batzuk lehenago, Mannerheimek ohartarazi zion Alemaniari tudeskoek Estoniaren kontrola galduz gero, Finlandiak bakea sobietarrekin bananduta negoziatuko zuela. Finlandiako mehatxuak, larriak ziren eta irailaren 19an armistizio bat negoziatu zuten. Finlandian hedatutako alemaniarrak Laponiatik atzera eginez borrokatu ziren eta Rovaniemi suntsitu zuten finlandiar bandoaren aldaketaren errepresalia gisa.
Gerra amaitzean, Finlandiak behin betiko berreskuratu zituen 1940ko mugak, galera gehigarri batzuengatik izan ezik, Barents itsasorako irteera kasu. Gerran zehar, Finlandiak 88.000 soldadu inguru galdu zituen, baina Sobietar Batasunarekiko independentzia mantentzea lortu zuen.
Tailandia Japoniaren aliatu oso garrantzitsua izan zen, aukera ona ikusi zuelako Frantzia eta Erresuma Batua Asiatik kanporatzeko, nahiz eta Japonia esklabizatzaile berri bat bezala ikusi. 1944. urtearen amaieran, Plaek Pibulsonggram lehen ministroaren kargugabetzearekin batera, Tailandia Aliatuekin batera Japonia eraso zuen.
.png)
1928tik, garaiko Persiaren sah-k, Reza Pahlavi-k, Erresuma Batuak zeukan influentzia txikitu nahi zuen. Horretarako, 1932an, Persiak Anglo-Persian Oil Company-rekin zeukan hitzarmena apurtu zuen, baina Erresuma Batuak egindako presioaren ondorioz, beste hitzarmen berri bat sinatu zuten. Bitartean, Persiak Alemaniarekin zeuzkan erlazioak hobetu zituen, Britaniar Inperioa alde batera utsiz.
Bizargorri Operazioak 1941ean leku estrategikoa bihurtu zuen Iran baliabide oso garrantzitsuak Kaukasora bidaltzeko. Bestalde, Reza-k ez zuen armen garraioa baimendu bere lurraldetik, neutralitatea adieraziz. Abuztuak 25ean, Sobietar Batasuna eta Erresuma Batuak Iran bereganatu zuten, lurralde horretan zeuzen alemaniar guztiak zelatariak zirela adieraziz.
Riza-k bere postua hustera behartu zuten eta Mauriziora ihes egin zuen. Geroago Hegoafrikara joan zen eta hor hil zen 1944an. Mohammad Reza Pahlevi koroatu zuten 1941ko urriaren 16an, bere aita ordezkatuz. Mohammad-ek arma garraioa baimendu zuen bere lurraldetik gerraren amaierararte. 1943ko urrian, Iranek gerra deklaratu zion Alemaniari Nazio Batuetara sartzeko asmoz. Teherango Batzarraren bitartean, AEBk Persiari esan zion gerraren amaieran herrialdea atzerriko troparik gabe egongo zela, baina gerraren amaieran Sobietar Batasunak bi errepublika sozialista aldarrikatu zituen Irango Azerbaijan-en 1945ean. 1946ko maiatzean Sobietar Batasunak bi errepublika horiek alde batera utzi zituen petroleo kantitate handi baten truke. Bestalde, bi errepublika horiek Iranen lurraldera batu ondoren, petroleo hori ezeztatu egin zen.
.svg)
Bigarren Mundu Gerraren hasieran, Irak Adbul Ilah erregeordearen agintean zegoen, FaIsal II.ak oraindik adingabekoa zelako. Nahiz eta 1932an indendentzia lortu, Erresuma Batuak bere base militarrak mantendu zituez eta mugarik gabe mugitu zitekeen Irak osotik. Gainera, Irakek erantzukizun komertzialak zituen Erresuma Batuarekin, onura handirik jaso gabe.
Horregatik, britaniarren kontrako sentimendu bat sortzen hasi zen Irak osotik, bereziki Armadan, non lau jeneral nazionalista Erresuma Batuaren aldeko gobernua boteretik kentzeko konspiratzen hasi ziren. 1941eko apirilaren 3an Irakeko jeneralek estatu-kolpea eman zuten eta erregeordea boteretik kendu zuten, baina monarkia errespetatu zuten. Rashid Ali deitutako jeneralak lehen ministroaren kargua hartu zuen eta momentuan Alemaniaren armadaren laguntza eskatu zuen Erresuma Batuaren erasoari aurre egiteko. Irakeko Armadak Erresuma Batuko aire armadaren basea setiatu zuten Habbaniyan, baina setiatuek setioa altxatzea lortu zuten. Alemaniaren laguntza bakarrik Luftwaffearen bonbaketari gutxi batzuk izan zen, zeinek Habbaniya bonbakatu zuten, baina emaitza garrantzitsurik gabe. Apirilak 18an Basoran lehorreratze handi bat hasi zen Britaniaren aldez, eta tropa haietaz gain britaniar gehiago ailegatu ziren Transjordaniatik.
Maiatzaren amaieran, Bagdad britaniarren eskuetan erori zen eta Rashid Ali eta bere gobernua Iranerantz ihes egin zuten eta ondoren Alemaniara. 31an armistizio bat sinatu zen, non Britaniaren aldeko gobernue berriro ezarri zen. Geroago, britaniarrek alemaniako hegazkinak Libanon eta Sirian gasolina hartu zutelaz ohartaratu zirenean, britaniarrek bi kolonia horiek hartu zituzten ere. Garai horretan Libano eta Siria Vichy Frantziaren jabetzen zeuden. Erresuma Batuko tropak Iraketik joan ziren 1947an.
Rashid Ali 1958ean Irakera bueltatu zen monarkia guztiz kendu zutenean. Bueltatzean, Abdul Karim Kassem kendu nahi izan zuen boteretik, baina guztiz huts egin zuen eta heriotza-zigorra ezarri zioten; hala ere, barkatu egin zioten.
Birmaniako Erresuma Japonen estatu txotxongiloa izan zen, 1943. urtean sortua. Estatu txotxongiloa izateagatik, Japonen alde borrokatu zuen 1945. urteko martxoak 27ararte. Egun horretan, Erresuma Batuaren alde zeuden militarrek estatu-kolpe bat eman zuten eta horrek Birmania Aliatuen alde borrokatzera bultzatu zuen, bere existentzia Gerraren amaierararte luzatuz. Gerraren amaieran, Erresuma Batuak Birmania Asian zeukan domeinuetara gehitu zuen.
Ardatzaren aldeko gobernuak
aldatuSudeteen okupazio alemaniarraren ondoren, 1938ko urrian, Txekoslovakiako gobernuak boterea galdu zuen, eta mugimendu independentista eslobakiarrak agintea irabazi zuen, alemaniarrek babestua. Martxoaren 15ean, Eslobakiako sezesioaren biharamunean, Hitlerrek Bohemia eta Moraviako Protektoratua deklaratu zuen, egungo Txekiar Errepublikako lurralde gehiena hartzen zuena, Sudeteak izan ezik.
.svg)
Protektoratua nominalki Emil Hácha-k gobernatu zuen, baina honek ez zuen benetako botererik. Háchak Reichsprotektor Konstantin von Neurathen neurri autoritarioarsn aurka protesta egin zuen, baina bere lagun eta kolaboratzaile askoren ondorengo atxiloketak, baita bere aurkakotasunaren hutsaltasunak ere, Hacháren borondatearekin amaituko zuten, azkenean alemaniar gobernuaren txotxongilo bihurtuko zena.
Bere presidentea ez bezala, erresistentzia txekiarra Tudesko inbaditzaileengatik aktiboki askatzen saiatu zen eta hainbat operazioa antolatu zituen bere lurraldean. Ezagunena Antropoide operazioa da, non Reinhard Heydrich Reichsprotektorea hil zuten, “Pragako Harakina” ezizenekoa. 1943an, Karl Hermann Frank Reichsprotektoreak milaka langile txekiar bidali zituen Alemaniara, armamentu-industrian esklabomgisa lan egiteko. Handik gutxira, gerrarekin zerikusirik ez zuen edozein jarduera industrial debektu zuten.
1945eko maiatzaren 11n Praga Armada Gorriak okupatu zuen eta Hácha atxilotua izan zen, sei aste beranduago bere osasun hauskorragatik hil zelarik. Txekiar Errepublikak Sudeteak jaso zituen eta Eslobakiarekin bat egin zuen berriz ere, Txekoslobakia sortuz oraingoan estatu sozialista gisa. Gerra amaitzean, Txekiar Errepublikako ia biztanle judu guztiak hil ziren gerraren eskasiagatik (120.000 inguru) rta hamarnaka mula txekiarrekin batera (36.000 eta 55.000 artean).
Gerrarteko garaiaren bitartean, Txinako Errepublika gerra zibil oso odoltsu batean zegoen gerra jaunen, Kuomintang eta Txinako Alderdi Komunistaren artean. Anabasa guzti hori Japonia eta Sobietar Batasunaren alde jokatu zuen Mantxukuoko erresuma kontrolatzeko. Zhang Zuolin, Mantxukuoko aurkari txinatar bakarra, japoniarrek hil zuten 1928an, bere trena leherraraziz.
Japoniak Mukdengo istilua erabili zuen Mantxuria erresuma erasotzeko aitzakia bezala 1931ean. 1932ko otsailaren 18an Mantxukuo-ko estatu ezarri zen. Txinako azken enperadorea, Puyi, estatu berri honen buru bezala jarri zuten. Nazioen Liga ez zuen Mantxukuo onartu eta Japonia, desafio bezala, Nazioen Ligatik ateratzen da.
Mantxukuok lehengaiak eman zizkion Japoniari, eta Txinarenneta Sobietar Batasunaren aurkako kanpainetarako oinarria izan zen Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta garaian.
1945ko abuztuak 8an Sobietar Batasunak Mantxukuoko erasoa hasi zuen, Hiroshima eta Nagasakiko bonbardakera nuklearren egun berdinean. Puyi Enperadoreak ez zuen botererik Japonia edo Mantxukuoko tropetan, eta horregatik bere jauregian geratu zen eraso osoan zehar. Porrota berehalakoa izan zenean, Puyik uko egin zion tronuari, baina ez zuen ihes egin. Irailaren 8an Armada Gorria Korean gelditu zen, Mantxukuo osorik okupatu ondoren. Puyi atxilotu eta “berrizketa-eskola” batera eraman zuten, eta han egon zen 1960ra arte.
Erregimen txinatar kolaborazionista hau Wang Jingweiren gobernua bezala ezagutzen zen ere. Japoniaren estatu txotxongilo bat zen Txinako Errepublikan. 1940ko martxoan sortu zen Wang Jingwe-ren aginpean. Bere izen ofiziala Txinako Errepublika zen, baina batzuetan Txina-Nankingo Errepublika, Wang Jingweiren Erregimena edo Nankingo Erregimena bezala ezagutzen zen.
Gobernu honek Japoniak Asian zituen estatu txotxongilo bat baino ez zen. Japoniak hainbat estatu txotxongilo sortu zituen Bigarren Txina-Japonia gerran. Wang Jingwei-ren gobernua Chiang Kai-sheken gobernuari aurre egiteko sortu zen. Wang Jingwei Koumintangeko (KMT) ezker hegaleko kide bat zen, 1940 martxoan Chiangeko gobernutik banandu zena japoniar inbaditzaileak baztertuz. Txinako Errepublikako gobernu legitimoa izatea aldarrikatuz, bandera bera jaso zuen, eta Chiang Kai-Shek-eko Gobernu Nazionalaren ikur bera jarri zuen. Hala ere, estatu txotxongilo gisa onartua da gehienoz, eta ez du onarpen diplomatikorik izan, Antikomitern Ituneko estatuen artean izan ezik.
Nankingo gobernu nazionalista Japoniak Txinako iparralde eta erdialdean ezarritako entitate askoren batura zen, Txinako Errepublikako gobernu erreformartua ekialdean, Txinako Errepublikako behin-behineko gobernua iparraldean eta Mengjiang-eko gobernua Barne Mongolian. Hala ere, Txinako iparraldea eta Barne Mongolia nahiko aske geratu ziren haien eraginetik.
Ofizialki Mengjiang-eko Gobernu Autonomo Batua, Japoniak sortutako estatu-txotxongiloa zen. 1936an sortu zuten Japoniako tropek Txinako iparraldean, eta gerraren amaierararte iraun zuen.
Mengjiang antzinako Chahar eta Suiyuan txinatar probitziek osatzen zuten, Barne Mongolia garaikidearen erdialdeari zegozkionak; Mengjiang japoniarrek Mengkukuo edo Mengokuo deitu zioten, Manchuoko (Txinako beste estatu txotxongilo bat) eta Mongkyoren arteko nahasketa bat. Agintari Demchugdongrub mongoliar aristokrata izan zen, Japoniako aholkulari militarren kontrolpean. Gobernuaren hiriburua Kalgan herria zen, gaur egun Hohhot. Japonia suspertu nahi zuen mongoliar nazionalismoa nabarmentzeko, Genghiskhan izena ezarri zen Mengjiajngen (Genghis Khanen omenez).
Japoniaren helburua, Mengjiangen sorrera ahalbidetzean, mongoliar nazionalisoa bere alde erabiltzea zen, Txinaren kaltetan, baina estatuko biztanle gehienak han etniako txinatarrez osatuta zeuden (%80 inguru).
Gerrarteko garaian erreprimitua, Eskubideen aldeko Kroaziar Alderdia Ustaxa izeneko mugimendu terroristan bihurtu zen. Alemania, Italia eta Hungaria Yugoslabia eraso ondoren, 1941an, hiru herrialde horiek Yugoslabiaren lurralde osoa banatu zuten. Ustaxa taldeak, Ante Pavelić-en aginpean, hiru herrialde horiekin Kroaziako herrialdea sortzeko akordioa lortu zuen, gaur egungo Kroazia eta Bosnia barne.
Orduan, Ustaxa-k serbiaren gobernuaren disoluzioa hasi zuten. Kroazia eta Alemaniaren errepresioaren ondorioz, bi talde armatu berri sortu ziren: alde batetik serbiako talde monarkikoa (Txetnik) eta bestetik, talde komunista (Yugoslabiako partizanoak).
Txetnik-ek haien ikuspuntua asko erradikalizatu zuten eta musulmanak eta kroatak jarraitzen eta hiltzen hasi ziren. Partizanoak, bestalde, Tito-ren aginpean, Erresuma Batuaren laguntza lortu zuten eta gerraren amaieran Ustaxa-ren kideen izenak eman zizkien. Partizanoak heriotzaren ibilaldi luze bat egin zuten Ustaxa-ren kideekin, Bleiburgoko Masakrea deituta, non gutxi gorabehera 200.000 pertsona hil zituzten, umeak eta emakumeak barne. 3 kilometro baino gehiagoko luzera duten zangak aurkitu dituzte non Masakre honen biktimak lurperatzen zituzten.
Ante Pavelić-ek Argentinara ihen egin zuen, non 1957rarte bizi zen, Yugoslabiako polizia sekretua kalean tiro egin zion arte. Ante-k erasotzeari aurre egin zion, baina Espainiara ihes egin zuen, non bi urte ondoren hil egin zen bere zauriengatik.
Municheko akordioek Txekoslovakia bere mugen defentsarako lurralde kritikoaz gabetu ondoren, Txekoslovakiako gobernua ahulduta geratu zen. Ahulezia hori aprobetxatu zuten Eslovakiako alderdiek, Josef Tiso monsinorea buru zutela, autonomia handiagoa eskatzeko Txeko-Eslovakiako Errepublikaren barruan. Bere etengabeko eskariengatik haserre, txekiar agintariek kendu egin zuten, eta Tiso Alemaniara joan zen ihesi.
.svg)
1939ko martxoaren 13an, Hitlerrek larrialdiko Reicheko Kantzelaritzara deitu zuen Tiso, eta han, Joachim von Ribbentropek txosten faltsuak aurkeztu zituen, non Eslovakiako mugan tropa hungariarren pilaketa adierazten zen, azken helburua Eslovakia Polonia eta Hungariaren artean banatzea zelarik. Tisori Eslovakiako Estatuaren jaiotza aldarrikatzeko beharra eskatu zitzaion, Alemaniak babestua, eraso birtual hori gelditzeko helburuarekin. Tisok ez zuen erabaki hori bere kabuz hartu nahi izan eta berehala joan zen Eslovakiara, non Eslovakiako Dietak, gezurrezko txostenak irakurri ondoren, Txekoslovakiako sezesio eslovakiarra aldarrikatu zuen martxoaren 14an. Tiso lehen ministro izendatu zuten, eta hurrengo egunean Txekiar Esloavakiako Estatua izateari utzi zion, Bohemia eta Moraviako Protektoratua sortu zenean.
Eslovakiako Estatua, handik gutxira Eslovakiako Errepublika izendatua, Alemaniaren menpe egon zen beti. “Alemaniako Inperioaren eta Eslovakiako Estatuaren arteko Elkarrekiko Babes Itunaren” ondorioz, kanpo-politika eta Eslovakiako armada Alemaniak kontrolatu zituen. Horrela, Eslovakiak soldaduak bidali zituen Poloniaren eta Sobietar Batasunaren aurkako gerrara, eta gerra deklaratu zien Erresuma Batuari eta Estatu Batuei. Hala ere, Eslovakiako lurraldeak bere existentzia ia osoan ez zuen tropa askorik izan, Alemaniako mugan zegoen lur-zerrenda bat izan ezik.
1944an alemaniarren aurkako altxamendu nazional eslovakiarrak huts egin ondoren, alemaniarrek militarki okupatu zuten herrialdea, eta, beraz, Eslovakiaren autonomia urria desagertu egin zen. Armada Gorriak, errumaniar eta txekiar taldeen laguntzarekin, mendebaldera bultzatu zituen alemaniarrak. 1945eko apirilaren 4an Bratislava sobietarren eskuetara erori izanak Eslovakiako Errepublikaren amaiera ekarri zuen, berehala Txekoslovakiari berriro erantsia izan zena.
Jugoslavia inbaditu ondoren, Alemaniak gaur egun Serbiari dagokion lurraldearsn zatirik handiena hartu zuen, Serbia erdialdea eta Voivodina ekialdeko erdia barne. Lurralde horien administrazioa errazteko, Salbazio Nazionalaren Gobernua izenez ezagutzen zen eskualdeko administrazioko gobernu bat ezarri zen, Milan Nedić jenerala buru zuena, zeina, susmagarriki, jugoslaviar tropen agindupean egon baitzen zenbait aste lehenago alemaniarren inbasioan. Serbiar estatua gerra-presoez eta jugoslaviar errefuxiatuez arduratu zen, horien artean Milan Kučan zegoelarik, eta lehenetariko askoren askapenean tematu zen, emaitza onak lortuz. Hala ere, estatu serbiar honek bere lurraldean arraza-legeak aplikatzea ahaldibetu zuen eta, azkenean, serbiak juduak akabatu egin zituzten.
Serbiar lurraldearen mendebaldea, 1941ean, sortu berria eta laburra zen Uziceko Errepublikak okupatu zuen, non Partisano Jugoslaviarrek eta Txetnik-ek, arrakastarik gabe, kooperatzen saiatu ziren. Alemanek beren errepublika laburra zanpatu zuten, baina horrek ez zuen esan nahi denborarekin indartuko zirenik. Kalkuluen arabera, 200.000 serbiar inguru hil ziren gerran, gehienak alemaniarren errepresaliengatik, hildako soldadu germaniar bakoitzeko 100 serbiar hiltzea agintzen baitzen.
14943tik partisanoek serbiar kolaborazionistak xakean jarri zituzten, baina azkenean gobernua 1944ko urriaren 4an desegin zen, Armada Gorriak, partisanoen laguntzarekin, Serbiar kontrola hartu zuenean. Serbiar kolaborazionista askok Esloveniara eta Austriara ihes egin zuten, baina han harrapatu eta espetxeetara bidali zituzten. Milan Nedide jeneral bera britainiarrek harrapatu zuten, eta Jugoslaviara itzuli zuten. Ofizialki, Milanek bere buruaz beste egin zuen leiho batetik salto eginez Belgradeko espetxe batean.
Balkanetako lehen gerraren ondoren, Otomandar Inperioak Albaniaren kontrola galdu zuen; Austria-Hungariak, Serbiak eta Italiak estatu berrian zuten eragina zabaldu nahi izan zuten edo, gutxienez, beste nazioen eragina mugatu. Horrela, Albania printzerri gisa ezarri zen, ondoren estatu-kolpe baten bidez errepublika bihurtu zena.
1925ean Ahmet Zogu lehen ministro izendatu zuten eta hiru urte geroago bere burua errege izendatu zuen Zog I.a izenarekin, nahiz eta sistema demokratikoak indarrean jarraitu herrialdean. Zog I.aren erregealdiko lehen urteak egonkortasun politikoak izan ziren, baina erregeak Italiara hurbiltzea erabaki zuen, jada Benito Mussolinik menperatua. 1934rako Italiak Albaniako ekonomia menperatzen zuen, baita bere gobernu-organo asko ere. Gainera, armada albaniarra italiarrek trebatzen zuten, eta Albanian kolono gisa ezartzen ziren italiarren kopurua handitu egin zen. Zog I.ak, orduan, Italiak bere herrialdean zuen eragina murriztea erabaki zuen, eta irakasle italiarrak kanporatu zituen; gainera, Italiako ikastetxe katolikoak nazionalizatu zituen herrialdean.
1939ko apirilaren 7an italiar tropek Albania inbaditu zuten, eta Zog I.ak bere familiarekin ihes egin zuen. Bost egun geroago, Albaniako Parlamentuak koroa eskaini zion Victor Manuel III.a Italiako erregeari, eta Albania protektoratu bihurtu zen. Albaniako ministerio guztiak italiarrekin batu zituzten, baita armada ere, Handik gutxira, milizia albaniar bat sortu zen alkandora beltzen kontrolpean.
Albania Italiak kanpo-politikari buruz hartutako erabakien menpe egon zen ordutik, 1939ko apirilaren 15ean Nazioen Elkartetik erretiratuz. Frantziari eta Erresuma Batuari gerra deklaratu zien 1940ko ekainaren 10ean, eta Greziaren inbasio italiarraren oinarri izan zen 1940ko amaieran. Izan ere, honek porrot egin zuenean, Albaniaren herena Greziak hartu zuen alemanak bertara iritsi eta garaitu zuten arte. 1941ean Jugoslavia inbaditu ondoren, Albaniak egungo Montenegroko lurraldearen zati batzuk jaso zituen. Ondoren, Victor Manuel III.a erregeak, Albaniaren izenean, Sobietar Batasunari eta Estatu Batuei gerra deklaratu zien 1941ean eta 1942an, hurrenez hurren.
1943an, Italiako armistizioaren ondoren, Victor Manuel III.ak uko egin zion albaniar koroari eta alemaniarrek Albania okupatu zuten. Albaniar boluntarioak Waffen-SSaren SS 21 Skanderbeg Mendi Dibisioan sartu ziren, nagusiki Enver Hoxha partisano komunisten aurka borrokatu zirenak.
Gerra amaitzean, Enver Hoxhak Albaniako boterea hartu zuen, eta estatu sozialista bihurtu zen. Bitxia bada ere, Albania izan zen juduen populazioa hazi zen Alemaniako herrialde bakarra. Albaniarrek judu asko ezkutatu zituzten, eta kasu batzuetan dokumentu faltsuak eman zitzaizkien. Saiatu dute azaltzen albaniarrak musulmanak direnez ez zituzteka juduak “arazotzat” hartzen, hau da, antisemitismoa ez zegoela populazioan hedatuta.
Mende askotan, Zetako Printzerria dinastia segida baten mende zegoen. Estatu independente izendatu zuten Berlingo Biltzarrean eta ondoren erreinu bihurtu zen. Lehen Mundu Gerraren ostean, Montenegrok Serbiarekin akordio bat egin zuen federazio bat sortzeko eta horren ondorioz Serbiar, kroatiar eta eslobeniarren erreinua sortu zen. Beste aldetik, Bigarren Mundu Gerraren amaierarekin, erreinu hori Jugoslabiako Errepublika Federal Sozialistan bihurtu zen. Montenegro herrialde horren parte izan zen 1992. urterarte. Aldaketa honekin, Montenegro independentzia osoa lortu zuen eta ez zen Serbiaren txotxongiloa izango 1918-1941ean gertatzen zen bezala.
Yugoslabiaren errepublika txikiena izateagatik, gobernu federaletik hainbat laguntza ekonomiko jaso zuen, estatu aberatsa bihurtuz. Bigarren Mundu Gerran Italiak Montenegro okupatu zuen eta Kotorreko ahoak Dalmaziara beretu zituen 1943ko irailerarte. Gainera, 1941ean Montenegroko Erresuma sortu zuen, estatu txotxongilo bezala izateko. Estatu honek, 1944ean desagertua, gerra zibil oso odoltsua pairatu zuen, bereziki 1943an Alemaniak jabetu zuenean.
Beste kasu batzuk
aldatuNahiz eta Franco eta Hitler antzeko ideiak izan, ez zuten hitzarmen bat lortu Espaina gerran sartzeko. Hendaiako elkarrizketan Francok Marokoko Protektoratu Frantsesa eskatu zion gerran sartzearen truke, baina Hitler-ek ezetz esan zion eta azkenean ez zuten akordioa lortu. Ondoren, barne-presioak direla eta, Francok Dibisio Urdina bidali zuen Alemaniaren alde borrokatzeko Ekialdeko Frontean borrokatzeko, borondatezko soldaduz osatuta. Beste aldetik, Gerra Zibiletik bizirik atera ziren errepublikanoak, Aliatuak lagundu zituzten, Sobietar Batasuna barne, Alemania eta Italiaren kontra borrokatuz. Gerra amaitzean, Espaina faxista askoren babesleku bihurtu zen, bereziki prozesu judizialetatik ihes egiten saiatu zirenontzat.
Bigarren Mundu Gerran Luxenburgoko gobernua eta monarkia erbestera bidali zituzten alemaniarren 1940ko maiatzaren 10eko inbasioaren ondorioz, nahiz eta tudesko tropek hiria okupatu zuten maiatzaren 9ko gauean. Gerran, Charlotte dukesa handiak mezuak bidali zituen BBCren bidez, Luxenburgoko jendeari itxaropena emateko. Estatua okupazio militarraren pean jarri zuten 1942ko abuztura arte, orduan Hirugarren Reichak formalki atxiki baitzuen Gau Mosellanden zati gisa. Luxenburgokoak Alemaniako hiritar izendatu zituzten eta 13.000 soldadutzarako errekrutatu zituzten. 2848 luxenburgotar hil ziren azkenean tudesko armadan borrokan.
Anexio horren aurkako jarrer luxenburgotarra isilarazteko neurrien ondoren, erresistentzia pasiboa etorri zen hasieran, hala nola Spéngelskrich (“Orratzen Gerra”), eta alemanez hitz egiteari uko egin zion. Frantsesa debekatu zuten bitartean, luxenburgotar askok luxenburgotar hitz zaharrak berrerabili zituzten, hizkuntzaren berpizkundea ekarri zutenak. Beste neurri batzuen artean, deportazioa, lan behartuak, derrigorrezko erreklutamendua eta, zorrotzagoak, kontzentrazio-esparruetara barneratzea eta deportatzea eta exekuzioa zeuden. Azken neurria 1942ko irailaren 1etik irailaren 3ra bitarteko greba orokorraren ondoren aplikatu zen. Greba horrek administrazioa, nekazaritza, industria eta hezkuntza geldiarazi zituen, administrazio alemaniarrak 1942ko abuztuaren 30ean nahitaezko erreklutamendu deklarazioari erantzuteko. Bortizki ezabatua izan zen: 21 grebalari exekutatuak izan ziren eta beste ehunka kontzentrazio esparruetara deportatuak izan ziren.
Une hartan Luxenburgoko administratzaile zibilak, Gustav Simon gauleiterrak, errekrutamendua beharrezkotzat jo zuen germaniarrek gerran egindako ahaleginaren alde egiteko. Azkenean, mendebaldeko Europako gerra-makineria alemaniarraren aurkako bi greba masibo bakarretako bat izan zen.
Yugoslaviako Erresuma bi egunez baino ez zen Hiruko Ituneko kide izan, estatu-kolpe batek agintaria boteretik kendu baitzuen.
1934ko urriaren 9an, Jugoslaviako Alexandro I.a erregea mazedoniar erradikal batek hil zuen eta Petri II.ak ordezkatu zuen. Hala ere, ume bat besterik ez zelako, Petri II.ak erregeorde batekin gobernatu zuen, bere osaba Pablo Karađorđević, Bigarren Mundu Gerraren hasieran herrialdea gobernatzen jarraitzen zuena.
Italiak Grezian porrot egin ondoren, Hitlerrek Benito Mussoliniri laguntzera joatea erabaki zuen, baina armada alemaniarrek ezin zutenez Jugoslavia zeharkatu Greziara iristeko, Pablo erregeordea Hiruko Itunera atxikitzeko presionatu zuten. Une hartan, Jugoslaviako bizilagun guztiak Alemaniaren aliatu ziren, Grezia izan ezik, eta, beraz, Pabro erregeordea 1941eko martxoaren 25ean sartu zen.
Bi egun geroago, martxoaren 27an, serbiak kolpe zibiko-militar batek Paulo boteretik kendu zuen, eta Petri II.a errege izendatu zuten azkenean. Nahiz eta kolpea Pabloren germaniarren aldeko jarrerak jaurti zuen, kolpistek Hiruko Itunarekin bat egin zuten, baina ez zuten Hitler baretzea lortu, herrialdearen inbasioa agindu baitzuen.
Jugoslaviako armadak garaituak izan ziren 11 egunetan, eta Belgrado bonbardatua izan zen. Apirilaren 17an, Jugoslaviako Errege Armadak baldintzatik gabe amore eman zuen. Jugoslavia batailan partu hartu zuten nazioen artean banatu zuten: Alemania, Bulgaria, Italia eta Hungaria. Hala ere, Jugoslaviako lurraldean hiru estatu sortzea baimendu zen, autonomiarik ez zutenak: Kroazia, Serbia eta Montenegro.
1939ko abuztuaren 23an, Alemania Naziak eta Sobietar Batasunak erasorik ez egiteko itun bat sinatu zuten, zeinaren bidez Polonia bi zatitan banatzen zen; bana bakoitzarentzat. Irailaren 1ean, Hitlerrek Polonia inbaditu zuen mendebaldetik, eta irailaren 17an, Stalinek Polonia inbaditu zuen ekialdetik.
Azaroaren 30ean, Sobietar Batasunak Finlandia inbaditu zuen, baina finlandiarrek aurrerapena geldiaraztea lortu zuten, hala ere; Sobietar Batasunari lurraldeak utzi behar izan zizkion. 1940ko ekainaren 14 eta 17an, Sobietar Batasunak Baltikoko errepublikak bereganatu zituen, eta ekainaren 28an eta uztailaren 4an Besarabia eta Bulovinako iparraldea okupatu zituen.
1940ko urrian, Erresuma Batuak Alemania garaitu zuenean Ingalaterrako aireko guduan, Hitler aurrez aurre aldatu zen eta Sobietar Batasunean finkatu zen bere baliabide natural handiengatik eta lurralde zabalagatik, Hirugarren Reicha hornitzeko. 1940ko urrian eta azaroan, Alemania Naziak eta SESBek negoziazioak izan zituzten azken hori ardatzean sartzeko, baina ez zuten emaitzarik izan, ez baitziren ados jarri sartze horren baldintzei buruz. Abenduaren 18an, Führerrak 21. zuzentaraua sinatu zuen, Bizargorri Operazioa izenekoa, non Sobietar Batasunaren inbasio tximista deklaratzen zen, teorikoki, hilabete pare bateko kanpaina bakar batean suntsitua izan behar zuena.
Azkenik, 1941eko ekainaren 22an, Alemaniak eta bere estatu sateliteek Sobietar Batasuna eraso zuten, han Aberri Gerra Handia deitu zen hasiz. Ondoren, Sobietar Batasuna Aliatuen parte izatera pasa zen.
Atzerritarrak Waffen-SSan
aldatu| Dibisio zenbakia | Dibisioaren izena |
Herritartasunaaldatu |
| 6. Dibisioa | SS Nord | Norbegia |
| 7. Dibisioa | SS Prinz Eugene | Serbia eta Kroazia |
| 11. Dibisioa | SS Nordland | Norbegia |
| 13. Dibisioa | SS Handschar (Kroatische 1.a) | Bosnia eta Kroazia |
| 14. Dibisioa | SS Galizische (Ukrainische 1.a) | Ukraina |
| 15. Dibisioa | SS Lettische (1.a) | Letonia |
| 18. Dibisioa | SS Horst Wessel | Hungaria |
| 19. Dibisioa | SS Lettische (2.a) | Letonia |
| 20. Dibisioa | SS Estnische (1.a) | Estonia |
| 21. Dibisioa | SS Skanderbeg | Albania |
| 22. Dibisioa | SS Maria Theresia | Alemaniar hungariarrak |
| 23. Dibisioa | SS Kama (Kroatische 2.a) | Alemaniar bosnioak eta kroatak |
| 23. Dibisioa | SS Nederland | Herbehereak |
| 24. Dibisioa | SS Karsrjäger | Alemaniar italiarrak eta eslobeniarrak |
| 25. Dibisioa | SS Hunyadi (Ungarische 1.a) | Hungaria |
| 26. Dibisioa | SS Hungaria (Ungarische 2.a) | Hungaria |
| 27. Dibisioa | SS Langermarck (Flämische 1.a) | Belgika (Flandriakoak) |
| 28. Dibisioa | SS Wallonien | Belgika (Baloniakoak) |
| 29. Dibisioa | SS Italienische (1.a) | Italia |
| 30. Dibisioa | SS Russische (2.a) | Errusia |
| 30. Dibisioa | SS Weisruthenische (1.a) | Bielorrusia |
| 31. Dibisioa | SS Bačka | Txekia eta Hungaria |
| 33. Dibisioa | SS Ungarische (3.a) | Hungaria |
| 33. Dibisioa | SS Charlemagne | Frantzia |
| 34. Dibisioa | SS Landstorm Nederland | Herbehereak |
| 37. Dibisioa | SS Lützow | Hungaria |
| Kaminski Brigada | Errusia | |
| Kosakiarren 1. Dibisioa | Kosakoak | |
| Legion Freies Indien | India | |
| Aserbaidschanische Legion | Azerbaijan, Armenia eta Georgia | |
| Moslem Ostürrkische Waffenverband | Tartaro musulmanak | |
| Division Española de Voluntarios | Espaina | |
| Britisches Freikorps | Erresuma Batua | |
| Hilfswillige | Presoak (bereziki sobietarrak) |
Talde armatuak
aldatuTxetnik taldea (Serbia)
aldatuYugoslabiaren erasoaren ondoren, 1941ean, Draža Mihajlović koronela Yugoslabiaren erresistentziaren buruzagia izendatu zuten Alemaniaren kontra borrokatzeko. Mihajlović-ek Yugoslabiako Errege Armada sortu zuen, Txetnik bezala ezagunagoa, inbaditzaileen aurka borroka zezaten. Txetnikak, nazionalistak eta monarkikoak, nagusiki serbiarrek eta montenegroarrek osatzen zituzten, eta aliatuen laguntza lortzea lortu zuten, armak eta hornagaiak izan zirelarik.
Egoera hau guztiz aldatu zen hilabete batzuk geroago Sobietar Batasunak Yugoslabia eraso zuenean Titok talde komunista bat sortu zuelako. Nahiz eta hasieran Txetnik-ak eta komunistak batera lan egin, azkenean aurka egin zitzaien. Horretaz gain, zonalde batzuetan naziekin lan egin zuten komunisten aurka borrokatzeko. 1943an Aliatuek Txetnikak Bosnia-Herzegobinan bosniarren garbiketa etnikoan laguntzen ari zirela jakin zutenean, Txetnik-ek aliatuen babesa galdu zuten eta partisanoak Yugoslabiako erresistentzia legitimoaren indartzat hartu zituzten.
1944an, Mihajlović-ek errege-agindu bat jaso zuen. Agindu horrek partisanuekin Alemaniaren kontra borrokatzeko esaten zion, baina hura, bere tropa gehienekin, ezetz esan zuen. Azkenean, 1945an partisanoek Armada Gorriaren laguntzarekin erasotzaileak kanporatu zituztenean, Txetnikak Austria eta Italiara ihes egin zuten (bereziki Fiume, Liubliana eta Polako probintzietara, Istrian, gaur egungo Kroazia eta Eslobenian). Txetnik askok britaniarrei entregatu ziren, baina hauek haien herrialdeetara eraman zituzten berriro, non ofizial gorenenak gartzelera bidali zituzten edo hil zituzten. Haien karguak aberria traizionatzea eta gerra-krimenak ziren. Mihajlović Bosnian harrapatu zuten 1946ean eta handik gutxira exekutatu zuten. Hil ondoren, Harry Truman presidente estatubatuarrak Meritu Legioa eman zion Mihajlović koronelari, baina ezkutuan egina izan zen Yugoslabiako gobernua ez iraintzeko.
Bizargorri Operazioaren ondoren, milioika sobietar gerra-preso bidali zituzten alemaniar kontzentrazio-esparruetara. Kasu askotan, eremu horiek aire zabaleko esparruak baino ez ziren, arantzazko alanbrez inguratuak, Errusiako neguari inolako babesik ematen ez ziotenak. Preso asko hil ziren kaloria gutxi hartzeagatik, higiene eskasagatik eta hotzagatik, baita zaindariek emandako tortura eta tratu txarrengatik ere. Baldintza gogor horien ondorioz, preso errusiar askok onartu zuten etsaien proposamen oro, presoen eremuetatik ihes egitea ahalbidetzen ziena.
Moskuko gudan izan zuen paper nabarmenaren ondoren, Andrei Vlasov jenerala Bandera Gorriaren Ordenarekin kondekoratua izan zen eta ospetsu bihurtu zen. Handik gutxira, Leningradoko setioa altxatzera bidali zuten Vlasov, 2. talka-armadarekin batera. Oraingoan ez zuen zorte onik izan, eta bere indarrak inguratu eta suntsitu egin zituzten. Vlasovek uko egin zion ihes egiteari, eta inguruko baso batean ezkutatu zen, harik eta hamar egun geroago alemaniarrek harrapatu zuten arte. Gatibultzan, Vlasovek Alemaniaren aldeko errusiar armada baten buru izateko asmoa adierazi zuen, Stalin eta boltxebikeak sobietar herriaren atsekabern eragileak zirela ondorioztatu baitzuen, eta Errusiar Askapenerako Batzordea sortu zuen, zeinaren helburua baitzen errusiar boluntarioak hartzea gerra presoen eremuetatik, Stalin eraisteko armada bat eratzeko, errusiar errepublika demokratiko bat eratzeko. Boluntario hauek Errusiako Askapen Armadan integratuko lirateke, edo ROAn, errusierazko sigletan.
1944ko erdialdean ekialdeko frontean gertatutako berehakako porrotaren ondorioz, Heinrich Himmlerrek Hitlerri ROA sortzeko eskatu zion, sobietarrak gerdiarazteko alternatiba gisa. ROA propaganda gisa baino ez zen existitzen, Hitlerrek debekatu egin baitzuen Vlasovek tropa batzuk gidatzea. Boluntarioek ROAren partxe bat zeraman uniforme bat jaso zuten, baina ez ziren inoiz gudu-zelaira unitate gisa joan, beste nazionalitate batzuetako unitateetan nahastutako beste lan batzuk egitera baizik.
1945eko otsailaren 11n, ROAren bi dibisiok Armada Gorriari aurre egin zioten Oder ibaiaren ertzetan, baina garaituak izan zirenez, Vlasoven indarrak baimenik gabe erretiratu ziren Pragara. Han, SSekin borrokatu zuten, altxatzen ari zen biztanleria zapaldu nahi baitzuten, baina gero atzera egin behar izan zuten sobietarren aurrerapenaren hurbiltasunaren aurrean. ROAko soldaduak sakabanatu egin ziren orduan, eta asko britaniar eta estarubatuarrei entregatu zitzaizkien, sobietarrei itzuli zitzaizkien arren. Vlasov bera maiatzaren 10ean entregatu zitzaien mendebaldeko aliatuei, baina bi egun geroago indarrez aberriratu zuten. Vlasov eta ROAko hamaika ofizial hiltzera kondenatu zituen auzitegi militar batek, aberriari traizioa egiteagatik eta gerra krimenengatik, 1946ko abuztuaren 1ean exekutatuak izan zirelarik.
Ukraniako Armada Nazionala sortzearen helburu nagusia Ukraniako borroka-unitate guztiak Alemania Nazian integratzea zen, komando bakar baten pean. Armadaren tamaina, Heeresen Oberkommanaren menpeko unitate ukraniar guztiak hartzen zituena, 220.000 soldadukoa izan zen. Hala ere, gerra amaitu baino bi hilabete lehenago, Shandruk 50.000 soldadu bildu zituen.
Egia esan, Shandruk gai izan zen UNA 1. dibisioa eta UNA 2. Dibisioko zenbait elementu bakarrik gidatzeko. Maiatzaren 7an, bere aginpean, dibisioa Austriaren mendebaldean kokatu zen, Eslobenian zehar astiro mugitu ondoren (1945 otsailean), Armada Gorriaren indarretatik are gehiago erretiratuz. “Armada” orain hainbat taldetan banatu zen, bat Italiako mugara bidean Britaniar Armadaren 15. taldeari entregatu zitzaion eta beste batzuk Alemaniako eta Suitzako mugetara emigratu zuten eta AEBetako Armadaren 6. taldeari entregatu zitzaizkion. AEB UNAko soldaduak Italiako iparraldean saru zituzten, Poloniako II. Gorputzeko indarrek kontrolatutako eremuan. Kapitulazioaren ondoren, Shandruk bilera bat eskatu zuen Wladyslaw Anders poloniar jeneralarekin Londresen, eta armada babesteko eskatu zion Sobietar Batasunera deportatzearen aurka. Sobietarren presioa gorabehera, Andersek soldadu ukraniarrak babestu zituen, Poloniako Bigarren Errepublikako hiritar ohiak bezala. Shandruk eta bere indar gehienak maniobrak egin zituzten mendebaldean geratzeko, eta UNA soldadu ohi askok bat egin zuten Frantziako Atzerriko Legioarekin.
Beste talde batzuk, zatikatuak, Sobietar Batasunari edo mendebaldeko aliatuei entregatu zitzaizkien, aberriratzeari aurre eginez, ehunka batzuk Suitzan barneratuz. UNAk harreman txarra zuen Andrei Vlasov jeneral errusiarrarekin, Askaparen Armadakoa (KONR), eta ez ziren inoin haren mende jarri.
Era berean, Tereshchenko koronelaren, Hudyma Koronelaren Erreserba Brigadaren, Malets Koronelaren Erreserba Brigadaren eta Ukraniako Askapen Armadaren (UVV) hondakin askeak gehitu ziren UNAren lerroetara. Ukraniako Armada Askea (120.000 soldadu), Kubango kosakoen dibisio militarrak eta georgiarrak sartzeko planak egin ziren.
Dibisio Urdina (Espaina)
aldatuGerra Zibilean zehar, Italia Faxista eta Nazi Alemania Francoren aliatu garrantzitsuenak izan ziren. Francok boterea lortu zuenean, Ardatzeko herrialdeekin harreman onak mantendu zituen, bereziki Mussoliniren Italiarekin.
Hendaiako elkarrizketan Espaina ez zela gerran sartuko adostu zen, baina Franco eta Ramón Serrano Súñer, gobernuko Kanpo Harremanetarako ministroa, borondatezko tropak bidaliko zituztela esan zuten. Tropa hauek Dibisio Urdina sortu zuten, Wehrmacht-ekin borrokatu zutenak Sobietar Batasunaren kontra.
Alemaniara ailegatu zirenean entrenamendua jaso zuten eta gerrarako prestatu zituzten. Hasieran Wehrmacht-aren uniformea janzten zuten, 250. Einheit spanischer Freiwilliger-aren kide zirelako, baina dendoba pasa ahala, haien artean desberdintzeko alkandora urdinak janzten zituzten. Alkandora horiengatik Dibisio urdinaren izena jaso zuten.
Guztira, 47.000 soldadu parte hartu zuten talde honetan Sobietar Batasunaren kontra. Haietako askok Leningradeko setioan parte hartu zuten. Horietako 4.500 edo 5.000 hor hil ziren, 8.000 zauritu zituzten eta 321 Armada Gorriak atxilotu zituen, gerra-preso bezala. Dibisio Urdina 1943an desagertu zen, baina 2.000 borondate batu zituzten Legio Urdina sortzeko. Talde honek Alemaniaren alde borrokatu zuen gerraren amaierararte. Gainera, Legio Urdinaren kide guztiak falangistak ziren.
Paraleloki, hegazkinlariek Eskuadrila Urdina sortu zuten, 95 pilotu 156 sobietar hegazkinekin amaitu zituztenak, bakarrik 19 kide galduz.
Arzi Hukumate Azad Hind (India)
aldatu1939an Britaniar Raj-aren gobernaria, Victor Hope, Alemaniari gerra deklaratu zion, Indiako Kongresuari galdetu gabe. Horregatik, Subhas Chandra Bose buruzagi independentistak protesta eta matxinada batzuk hasi zituen okupatzaile britaniarren aurka herrialde osoan. Erresuma Batuaren erantzuna oso azkarra izan zen eta Bose atxilotu zuten. 1941eko urtarrilean Bosek Alemaniara ihes egin zuen eta hor geratu zen 1943rarte, Japoniak bere laguntza eskatu zutelako India erasotzeko, bereziki Imfal eta Kohima.
Japoniak Boseren egotea oso garrantzitsua zela pentsatu zuen, horrek Indian sartzeko bidezkotasuna ematen ziola esanez. Japoniak Indiako jendearen laguntza behar zuen gerra irabazteko, ez zeukatelako behar diren tropak lurralde osoa kontrolatzeko.
1943ko urriaren 21ean, India Askeko edo Rangungo Behin-behineko Gobernua izendatu zuten, berezko armada izan zuena, Indiako Armada Independentea, britaniarren alde borrokatu zuten gerra-preso indiarrek osatua. Abenduaren 29an, Bose Andaman eta Nicobar uharteerara joan zen, Japoniak kontrolpean zituenean. Hor, Bose-k uharteen kontrola jaso zuen zeremonia batean. Hala ere, Bose handik egun gutxira erretiratu zen, eta uharteek japoniarren kontrolpean jarraitu zuten gerra amaitu arte.
Imfal eta Kohima borroken bitartean, 1944ko bigarren hiruhilekoan, Indiako Armada Independentearen tropak Japoniako tropen alde borrokatu zuten britaniakoen kontra, Indiako zati bat bereganatzeko nahian. Japoniaren ustez, bi probintzia horiek kontrolatuz, India osoko jendea Erresuma Batuaren aurka borrokatuko zuen. Japoniaren porrotak zapurtu egin zituen Boseren planak eta horregatik bere tropa guztiak Birmaniara joan ziren. Rangunen pairatutako porrota 1945ean Bose-ren mugimendu independentistarekin guztiz amaitu zuen. Azkenean, Bosek Tokiora ihes egin nahi zuen, baina bere hegazkina Taiwanen gainean desagertu zen.
Espainia Ardatzeko herrialdeei babesa
aldatu| « | Gure elkartasun moralak gogo biziz lagunduko dizue zuen zereginean, eta, elkartasun ekonomikoari dagokionez, ziur egon zaitezte gogo onez izango duzuela, ahal dugun neurrian. Zuen herrialdea gerran sartu denez, neutraltasun-adierazpenaren ordez, beligerantziarik ezarena onartzea erabaki dugu. Oso eskertuta nago Gibraltarren auzian Italiak izandako jarrerarekin (...) Espainiaren aukerak areagotuko dituen asmo nazional bidezkoetako bat da Gibraltar. (...) Zuen armak arrakastatsuak izango direlakoan, agurrik beroena bidaltzen dizuet. | » |
—Francok Mussoliniri bidalitako gutuna, 1940ko ekainaren 10a. | ||
| « | Zalantza guztiak usatu eta zure alde nagoela adierazi nahi dut, helburu bakarrean bat eginik. Nik eta Espainian nik ordezkatzen dudan kausak geure buruaz beste egitea litzateke helburu hori alde batera uztea. Esan beharrik ez dago zure kausaren garaipenean siesten dudala, eta berretsi nahi dut beti egongo naizela haren alde, leialtasunez. | » |
—Francok Hitlerri bidalitako gutuna, 1941eko otsailaren 26a. | ||
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q43056
Multimedia: Axis powers / Q43056
