Arbontze
Arbontze[1][a] (zaraitzueraz: Arboñese)[b] Erromantzatua ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.
| Arbontze | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko etxe tradizional bat | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Zangozerria | |
| Udalerria | Erromantzatua | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Arboniés | |
| Posta kodea | 31454 | |
| Herritarra | arbontzear, arboñesear | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°40′47″N 1°15′09″W / 42.6797°N 1.2525°W | |
| Azalera | 7,15 km² | |
| Garaiera | 497 metro | |
| Distantzia | 44,6 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 45 (2022:  6) | |
2022 urtean 45 biztanle zituen.
Bertako biztanleak arbontzearrak (zaraitzueraz: arboñesearrak) dira.
Izena aldatu
Arbontze edo Arboñese beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Arboniés ("arboniés" ahoskatua)
Gainera, hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Arbonias (1027)
- Arboniesse (1035)
- Arbonies (1075)
- Arbones (1110)
- Arbonias (1268)
- Arbonias (1366)
- Arbonies (1534)
- Arbonies (1800)
- Arbonies (1945)
- Arbontze (1961)
- Arbontze (2005)
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Arbontzeko armarria Erromantzatuko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean pieza biribil batek zulatutako urrezko hiruki batez osatuta dago, bi gari-galbururen artean kokatua. | » |
Geografia aldatu
Arbontze Erromantzatua ibarran dago.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Erromantzatua Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 46 kilometrora dago. Udaletxea Domeñun dago. Erliebe handiko ibarra da. Mendebaldeko tarteak lautada bat osatzen du, Longida, Urraulbeiti eta Urraulgoiti ibarretatik jarraitzen duena, nahiz eta azken kasu horretan Ugarrongo arroilak eten egiten duen.
Klima aldatu
Erromantzatuko klima azpimediterraneoa da, eta urteko batez besteko tenperatura 12,5 °C ingurukoa da. Urteroko egun euritsuak 100 inguru dira, eta jausitako prezipitazioa 850mm-koa.
Basoa nahiko urria da, eta zuhaitz gehienak pinuak dira, Austriatik birlandaturiko zuhaitzak. Horrez gain, ameztiak eta zumeak ageri dira ibarreko gunerik lehor eta eguzkitsuenetan.
Estazio meteorologikoak aldatu
Erromantzatuan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Urraulbeiti pareko udalerrian, estazio bat dagoen Artieda kontzejuan, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1954an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Artieda, 1891-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.0 | 21.5 | 27.0 | 29.5 | 36.0 | 39.0 | 42.0 | 40.0 | 38.0 | 30.0 | 21.0 | 18.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.9 | 10.4 | 14.3 | 16.6 | 20.6 | 26.4 | 29.4 | 28.6 | 24.1 | 18.9 | 12.3 | 8.9 | 18.3 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.8 | 5.5 | 8.4 | 10.5 | 14.3 | 19.1 | 21.6 | 21.3 | 17.4 | 13.4 | 8.1 | 4.9 | 12.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.6 | 0.5 | 2.4 | 4.4 | 8.0 | 11.8 | 13.9 | 14.1 | 10.7 | 7.9 | 3.9 | 0.9 | 6.6 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -8.0 | -12.0 | -12.0 | -4.0 | 0.0 | 0.0 | 6.0 | 6.0 | 0.0 | -2.0 | -9.0 | -13.0 | -13.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 57.6 | 54.0 | 56.1 | 68.5 | 61.8 | 40.6 | 32.9 | 34.1 | 50.9 | 71.9 | 72.5 | 74.4 | 675.3 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 32.0 | 34.0 | 35.5 | 47.0 | 39.5 | 37.0 | 44.5 | 46.0 | 71.0 | 82.0 | 31.5 | 48.5 | 82.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.0 | 9.4 | 9.2 | 11.7 | 12.0 | 6.8 | 4.9 | 5.2 | 7.0 | 10.4 | 11.9 | 12.2 | 110.4 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.6 | 1.5 | 1.2 | 0.3 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.3 | 1.1 | 6.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Antso III.a Gartzeitz erregeak 1035 baino lehen Aragoiko Ramiro I.a semeari errentak utzi zizkion hirietako bat izan zen; 1100 inguruan Antso Santxitz kondeak zeukan, eta honek bere seme Fernandori eman zion. Garai hartan bazen Santa Maria monasteriolo bat, Jimeno apezpiku iruindarraren jabetzakoa; Tota Ilhopitz Arbontzekoak 1063an eman zion Leireko abadiari. Hiriko kaperauak, 1427an, gari kahitze baten urteko petxa bat zor zion Orreagako Santa Mariari.
1849an eskola zuen eta 2 700 lapurtuak kalkulatzen ziren, horietatik 400-500 labore jarraituan; gainerakoetatik, urtero beste 700 landatzen ziren 5 edo 6 urteko azken laboreei atseden hartzen uzteko sistemaren bidez. Landatutakoen artean 300 mahasti-peoi zeuden.
Demografia aldatu
2022 urteko erroldaren arabera 45 biztanle zituen Arbontzek.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 37 | 37 | 35 | 35 | 39 | 39 | 44 | 46 | 44 | 41 | 48 | 53 | 48 | 52 | 45 | 44 | 50 | 47 | 47 | 45 | 39 |
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan Nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.
Ondasun nabarmenak aldatu
- San Esteban eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Arbontze - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).
- ↑ Artiedako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Arbontze» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
