Antonio Cánovas del Castillo

Antonio Cánovas del Castillo (Málaga, 1828ko otsailaren 8a - Arrasate, Gipuzkoa, 1897ko abuztuaren 8a) espainiar politikari eta historialari izan zen. XIX. mende bukaeraren gehiengoan, Espainiako gobernuburu izan zen, Arsenio Martínez-Camposen estatu-kolpearen ostean.

Antonio Cánovas del Castillo


Gorteetako diputatua

1896ko apirilaren 20a - 1897ko abuztuaren 8a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1896 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1896ko apirilaren 18a - 1896ko uztailaren 27a - Francisco López Chicheri (en) Itzuli
Barrutia: Albacete (en) Itzuli
Hautetsia: 1896 Spanish general election (en) Itzuli

Ministro Kontseiluko Presidentea

1895eko martxoaren 23a - 1897ko abuztuaren 8a
Práxedes Mateo Sagasta - Marcelo Azcárraga Palmero (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1893ko ekainaren 15a - 1895eko uztailaren 1a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1893ko Espainiako hauteskunde orokorrak

Gorteetako diputatua

1893ko martxoaren 12a - 1895eko otsailaren 7a - Kaulak
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1893ko Espainiako hauteskunde orokorrak

Ministro Kontseiluko Presidentea

1891ko azaroaren 23a - 1892ko abenduaren 11
Antonio Cánovas del Castillo - Práxedes Mateo Sagasta

Espainiako Itsasarmadako ministroa

1891ko azaroaren 5a - 1891ko azaroaren 23a
José María Beránger (en) Itzuli - Florencio Montojo (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1891ko otsailaren 10a - 1893ko urtarrilaren 5a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1891 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1891ko otsailaren 7a - 1891ko maiatzaren 8a - Kaulak
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1891 Spanish general election (en) Itzuli

Ministro Kontseiluko Presidentea

1890eko uztailaren 5a - 1891ko azaroaren 23a
Práxedes Mateo Sagasta - Antonio Cánovas del Castillo

Gorteetako diputatua

1886ko apirilaren 12a - 1890eko abenduaren 29a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1886 Spanish general election (en) Itzuli

Diputatuen Kongresuko lehendakari

1885eko abenduaren 26a - 1886ko martxoaren 8a
Francisco de Borja Queipo de Llano, 8th Count of Toreno (en) Itzuli - Cristino Martos y Balbí (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1884ko maiatzaren 24a - 1884ko ekainaren 14a - Máximo Cánovas del Castillo
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1884 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1884ko maiatzaren 24a - 1886ko martxoaren 8a
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1884 Spanish general election (en) Itzuli

Ministro Kontseiluko Presidentea

1884ko urtarrilaren 18a - 1885eko azaroaren 27a
José Posada - Práxedes Mateo Sagasta

Gorteetako diputatua

1881eko irailaren 27a - 1884ko martxoaren 31
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1881 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1881eko abuztuaren 30a - 1884ko martxoaren 31
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: 1881 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1881eko abuztuaren 29a - 1884ko martxoaren 31
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1881 Spanish general election (en) Itzuli

Espainiako Estatu Ministroa

1880ko urriaren 25a - 1880ko azaroaren 22a
José de Elduayen, 1st Marquis of the Pazo de la Merced (en) Itzuli - José de Elduayen, 1st Marquis of the Pazo de la Merced (en) Itzuli

Agintaritza ministroa

1880ko martxoaren 19a - 1880ko apirilaren 7a
Francisco Romero Robledo (en) Itzuli - Francisco Romero Robledo (en) Itzuli

Espainiako Estatu Ministroa

1880ko urtarrilaren 20a - 1880ko martxoaren 19a
Francisco de Borja Queipo de Llano, 8th Count of Toreno (en) Itzuli - José de Elduayen, 1st Marquis of the Pazo de la Merced (en) Itzuli

Ministro Kontseiluko Presidentea

1879ko abenduaren 9a - 1881eko otsailaren 8a
Arsenio Martínez-Campos - Práxedes Mateo Sagasta

Gorteetako diputatua

1879ko apirilaren 28a - 1879ko azaroaren 5a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1879 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1879ko apirilaren 27a - 1881eko ekainaren 25a
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1879 Spanish general election (en) Itzuli

itsasoz haraindiko ministro

1878ko irailaren 4a - 1878ko urriaren 21a
José de Elduayen, 1st Marquis of the Pazo de la Merced (en) Itzuli - José de Elduayen, 1st Marquis of the Pazo de la Merced (en) Itzuli

itsasoz haraindiko ministro

1878ko urtarrilaren 10a - 1878ko otsailaren 12a
Cristóbal Martín de Herrera (en) Itzuli - José de Elduayen, 1st Marquis of the Pazo de la Merced (en) Itzuli

Ogasun Ministroa

1876ko ekainaren 22a - 1876ko uztailaren 25a
Pedro Salaberria - José García Barzanallana (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1876ko martxoaren 9a - 1876ko martxoaren 17a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1876 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1876ko otsailaren 18a - 1878ko abenduaren 30a
Barrutia: Madril
Hautetsia: 1876 Spanish general election (en) Itzuli

Espainiako Itsasarmadako ministroa

1876ko otsailaren 16a - 1876ko martxoaren 20a
Santiago Durán y Lira (en) Itzuli - Santiago Durán y Lira (en) Itzuli

Gerra-ministroa

1876ko otsailaren 16a - 1876ko martxoaren 20a
Francisco de Paula Ceballos y Vargas (en) Itzuli - Francisco de Paula Ceballos y Vargas (en) Itzuli

Ministro Kontseiluko Presidentea

1875eko abenduaren 2a - 1879ko martxoaren 7a
Joaquín Jovellar y Soler (en) Itzuli - Arsenio Martínez-Campos

Minister of Grace and Justice (en) Itzuli

1875eko uztailaren 31 - 1875eko abuztuaren 19a
Francisco de Cárdenas Espejo (en) Itzuli - Francisco de Cárdenas Espejo (en) Itzuli

Espainiako Itsasarmadako ministroa

1875eko otsailaren 9a - 1875eko ekainaren 8a
Mariano Roca de Togores y Carrasco - Santiago Durán y Lira (en) Itzuli

Gerra-ministroa

1875eko urtarrilaren 18a - 1875eko otsailaren 10a
Joaquín Jovellar y Soler (en) Itzuli - Joaquín Jovellar y Soler (en) Itzuli

Ministro Kontseiluko Presidentea

1875eko urtarrilaren 9a - 1875eko irailaren 12a
Práxedes Mateo Sagasta - Joaquín Jovellar y Soler (en) Itzuli

Q65941941 Itzuli

1874ko abenduaren 31 - 1875eko otsailaren 13a

Gorteetako diputatua

1872ko apirilaren 30a - 1872ko ekainaren 28a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: April 1872 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1871ko uztailaren 17a - 1871ko urriaren 2a - Pedro Pagán Ayuso (en) Itzuli
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1871 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1871ko apirilaren 13a - 1872ko urtarrilaren 24a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1871 Spanish general election (en) Itzuli

Gorteetako diputatua

1869ko otsailaren 16a - 1871ko urtarrilaren 2a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: 1869 Spanish general election (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1867ko apirilaren 3a - 1868ko abenduaren 6a
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: Spanish general election, 1867 (en) Itzuli

Ogasun Ministroa

1866ko maiatzaren 28a - 1866ko uztailaren 10a
Manuel Alonso Martínez (en) Itzuli - Manuel García Barzanallana (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1866ko martxoaren 6a - 1866ko martxoaren 14a
Barrutia: Murtzia
Hautetsia: Spanish general election, 1865 (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1866ko urtarrilaren 3a - 1866ko abenduaren 30a
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: Spanish general election, 1865 (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1866ko urtarrilaren 3a - 1866ko martxoaren 14a
Barrutia: Cádiz
Hautetsia: Spanish general election, 1865 (en) Itzuli

itsasoz haraindiko ministro

1865eko ekainaren 21a - 1866ko uztailaren 10a
Manuel Seijas Lozano (en) Itzuli - Alejandro de Castro y Casal (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1864ko abenduaren 30a - 1865eko uztailaren 12a
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: Spanish general election, 1864 (en) Itzuli

Agintaritza ministroa

1864ko martxoaren 1a - 1864ko irailaren 16a
Antonio de Benavides y Fernández de Navarrete (en) Itzuli - Luis González-Brabo y López de Arjona (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1863ko azaroaren 11 - 1864ko ekainaren 23a
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: Spanish general election, 1863 (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1859ko urtarrilaren 15a - 1863ko abuztuaren 12a
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: Spanish general election, 1858 (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1858ko abenduaren 6a - 1859ko urtarrilaren 27a - José López Domínguez (en) Itzuli
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: Spanish general election, 1858 (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli

1854ko azaroaren 13a - 1856ko irailaren 2a
Barrutia: Málaga (en) Itzuli
Hautetsia: Spanish general election, 1854 (en) Itzuli

Q64877910 Itzuli


Barrutia: Murtzia
Hautetsia: Spanish general election, 1864 (en) Itzuli
Bizitza
JaiotzaMálaga1828ko otsailaren 8a
Herrialdea Espainia
BizilekuaMadril
HeriotzaArrasate1897ko abuztuaren 8a (69 urte)
Hobiratze lekuaGizon Ospetsuen Panteoia
Heriotza moduagiza hilketa
magnicide (en) Itzuli: bala zauria
Familia
Ezkontidea(k)María de la Concepción Espinosa de los Monteros (en) Itzuli  (1860ko urriaren 20a -  1863ko irailaren 3a)
Joaquina de Osma y Zavala (en) Itzuli  (1887ko azaroaren 15a -  1897ko abuztuaren 8a)
Anai-arrebak
Familia
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria, historialaria, diplomazialaria eta idazlea
Lantokia(k)Madril
Jasotako sariak
KidetzaZientzia Moral eta Politikoen Errege Akademia
Real Academia Española
Historiaren Errege Akademia
Jurisprudentzia eta Legeriaren Errege Akademia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioakatolizismoa
Alderdi politikoaAlderdi Liberal-Kontserbadorea

Find a Grave: 10501290 Edit the value on Wikidata

Espainiako Monarkiaren Berrezartzearen irudi nagusiena izan zen eta Alderdi Kontserbadorearen buru eztabaidaezina. Espainiar nazionalismoan oinarritutako estatu zentralista konstituzional eta modernoaren sortzailetzat jotzen da eta, hain zuzen, berak prestatu zuen Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako foruen eta erakunde natiboen behin betiko amaiera (1876-1877).

Kritika handiak jaso ditu itxura hutsezko demokrazia sortzeagatik, alderdien txandakako sistema bultzatuz, eta esklabotasunaren alde egoteagatik. Canovasen sistema deritzo demokrazia tradizionala eta ez iraultzailea ezarri nahi duen korronte politikoari. Monarkian oinarrituz, alderdi biko sistema eta agintean txandakatzea defendatzen zuen.

Biografia aldatu

Antonio Cánovas del Castillo aita Antonio Cánovas García izan zen, Orihuelan (Alicante) jaiotako maixua eta ama, berriz, Juana del Castillo y Estébanez, Juan José del Castilloren alaba. Ikasteaz gain, historiarako zaletasuna ere zaindu zuen eta, 1854an, Historia de la decadencia española argitaratu zuen. Aldi berean, karrera politikoa ere hasi zuen eta Leopoldo O'Donnellekin elkartu, Manifiesto de Manzanares deritzona ere idatzi zuelarik.

Unión Liberal alderdiko kide, diputatu aukeratu zuten Malagan eta, O'Donnell erori bezain pronto, Cadizeko gobernadore zibil. 1864an, gobernazio ministro izan zen eta, 1865ean, Itsasoz Bestaldeko Ministroa. 1868ko iraultzaren ondoren, Borboien monarkia bukatu egin zen eta Cánovas Elisabet II.aren semea zen Alfontso XII.aren itzulia prestatzen hasi zen.

1874an, Martínez Camposen pronuntziamendua izan zen Sagunton eta Alfontso XII.a aldarrikatu zuten errege. Cánovas Berrezarpenean pentsatzen hasi zen eta Sandhursteko manifestua idatziko zuen 1874an. Txandakako sistema proposatu zuen eta aldizka egingo ziren hauteskundeetan iruzurra egongo zen kazikeen laguntzaz, tentsioi ekidin egin ahal izateko. Alfontso XII.aren garaian, 7 alditan izango zen presidente.

Sandhursteko Adierazpena aldatu

Cánovas del Castillok antolamendu politiko konstituzional eta liberalaren aldeko agiri hau ondu zuen eta Alfontso Borboikoa gazteak, Sandhursteko akademia militarrean ikasten ari zela, izenpetu egin zuen 1874ko abenduaren 1ean.

Cánovasen ideario politikoa aldatu

 
Sagasta

Ingeles parlamentarismoaren eta alderdien txandakako sistemaren miresle handia zela, Cánovasentzat herri baten "barruko konstituzioa" antolaketa politikoaren ardatza zen, mendeetako tradizioa zuten erakundeetan oinarrituta,monarkia eta Gorteetan adibidez. Haren jarrera, beraz, elitista zen eta helburu demokratikoetatik urrun zegoen:

« Denek bozkatzeari atea irekitzen badiogu, herrialdea gobernatzeko orduan jendetza ez bakarrik ikasgabeari, hori litzateke gutxienekoa, baita jendetza miserable eta eskekoari ere benetako botoa ematen badio, nire ustez komunismoaren garaipena eta jabego printzipioaren hondamena izango litzateke (...). Beraz, aukeratu edo denen botoa ematea faltsutzea edo kentzea, behintzat jabegoa gordetzea edo galtzea aukeratu behar izatea nahi ez bada (...).

Gutxiengo buruargiek, jabetzadun gutxiengoak betiere, ikusten dutenean eurak eta jendetza eskubide berdintasunean egotea ezinezkoa dela; ikusten dutenean jendetza eskubide politikoez baliatzen dela (...) diktadura bilatuko dute edonon eta aurkitu egingo dute.

»


1876ko konstituzioa aldatu

1876ko konstituzioak testu malgua du eta sistema onartzen duten alderdiei gobernu aldi egonkorra ahalbidetzen die. Bereizgarriak:

  • Eskubide eta betebeharrak: zabalak. 1869ko konstituzioaren lorpenak jasotzen ditu, baina normalean moztuta egon ohi ziren, batez ere, inprenta, adierazmena edo elkartze eskubideak.
  • Subiranotasun partekatua: Legeak Gorteek egingo dituzte erregearekin batera.
  • Aginte banaketa: Botere legegilea Gorteen esku dago. Ganbera biko gorteak dira: senatua eta kongresua. Azken hau da sufragio zuzenez aukeratuko dutena eta gobernatzen dagoen alderdiak esango du erroldaren arabera edo sufragio unibertsalez egingo duten bozketa.
  • Aginte betearazlea Koroak du eta ministroen bitartez burutuko du. Erregeak aukeratuko du gobernuburua eta ez du ardurarik izango Gorteen aurrean.
  • Botere judiziala independentea izango da.
  • Zentralismoa gogortuko da eta udalak eta diputazioak gobernuaren pean egongo dira. Euskal foruak bertan behera geratuko dira.
  • Konfesionala. Beste kultuak ere onar daitezke, beti ere, agerpen publikorik ez badute egiten.

Egonkortasuna lortzeko xedean, beharrezkoa jotzen zen alderdien txandakako sistema.

Teorian, sistema berria demokrazia parlamentarioa zen. Bi alderdi indartsuen komenientzian sinesten zuenez, Cánovasek sistema politiko hori onartuko zuen Alderdi Liberalaren sorrera bultzatu zuen eta Sagastarekin Pardoko Ituna sinatu zuen 1885ean. 1878ra arte, erroldaren araberako sufragioa bultzatu zuen eta 1890era arte ez zuten gizonezkoen sufragio unibertsalaren aukera eman.

Cánovas del Castillo eta monarkia aldatu

« Gure aburuz, legea eskuan ez da inoiz monarkia kentzeko biderik izango, monarkiarik gabe ez baitago legaltasunik, monarkiarik gabe ekintza batzuk, indarkeria, guduak izan eta gerta daitezke; baina ez dago, eta ez da legaltasunik izango (...).

Izan ere, Estatuaren Konstituzioa ukitu ahal izateko, ere hori aurrez azaldu ditugun kontzeptuen espresio garbia da, beti beharko da, une batean nahiz bestean, izan daitekeen une erabakigarrienean izanik ere, erregearen onespena. Nork aipatzen du, nork aipa dezake, nork eduki dezake legeen ustezko bilakaera horren susmoa? Nork dauka suizidioa giza bizitzaren irtenbide natural eta legalen arteko? Ezin dute gorteek monarkia kentzearen aldeko botorik eman, ezinezkoa da erregeak monarkia bertan behera uzteko erabakirik har dezan; eta beraz gorteak eta erregea, Konstituzioa bera baino lehenagokoak diren aldetik, Konstituzioa erregearen eta gorteen artean erabakia baita, Konstituzioaren gainetik ere badaude; ezen Konstituzioak, beste guztia ukitzen badu eta uki badezake ere, ez baitu gorteak eta erregea ukitzeko ahalmenik (...) Zentzu honetan eta ez bestela egin dut nik noizbait barne-konstituzio horren aipamena.

»
Antonio Cánovas del Castillo. Diputatuen Kongresuan eginiko hitzaldia (1886-7-3)

Politika koloniala eta soziala aldatu

 
Antonio Cánovas del Castillo
 
Antonio Cánovas del Castillo

Cánovas kolonietan esklabotasuna mantentzearen alde zegoen. Hala ere, abolizionisten presioek 1880an esklabotasunaren abolizioa sinatzera eraman zuten. Gradualki egingo zuten Kuban eta 1886ko urriaren 7ra arte ez zen prozesu guztia amaituko.

Neurri hura hartu beharra ez zen trago samurra izan Cánovasentzat. Horrela idatziko zuen handik urte batzuetara:

« Los negros en Cuba son libres; pueden contratar compromisos, trabajar o no trabajar, y creo que la esclavitud era para ellos mucho mejor que esta libertad que sólo han aprovechado para no hacer nada y formar masas de desocupados. Todos quienes conocen a los negros os dirán que en Madagascar, en el Congo, como en Cuba son perezosos, salvajes, inclinados a actuar mal, y que es preciso conducirlos con autoridad y firmeza para obtener algo de ellos. Estos salvajes no tienen otro dueño que sus propios instintos, sus apetitos primitivos. Los negros de Estados Unidos son mucho más civilizados que los nuestros: son los descendientes de razas implantadas en suelo americano desde hace varias generaciones, se han relativamente transformado, mientras que entre nosotros hay cantidad de negros venidos directamente de África y completamente salvajes. ¡Pues bien! vea incluso en los Estados Unidos como se trata a los negros: tienen unas libertades aparentes que se les permite utilizar dentro de ciertos límites. A partir del momento en que desean beneficiarse de todos sus pretendidos derechos de ciudadano, los blancos salen rápidamente a recordarles su condición y a colocarlos en su lugar.Creo saber que por otra parte, en Estados Unidos no hay un solo hombre de estado serio e influyente que desee realmente la independencia de Cuba, ya que se dan perfectamente cuenta que la isla de Cuba independiente se convertiría en una nueva República Dominicana, una segunda Liberia que se retrogradaría de la civilización a la anarquía. Si el ejército español abandonase Cuba, serían las ideas sensatas, fecundas, liberales, progresistas de Europa las que abandonarían este país que ha sido el más rico y el más próspero de la América española. Lo saben tan bien en Estados Unidos que los espíritus exaltados y «chovinos», que también los hay allí, cuando reclaman la independencia de Cuba, la reclaman con la condición de colocar inmediatamente esta gran isla bajo el protectorado de la República de Estados Unidos, que ejercería una policía rigurosa… Cuba no habría hecho más que cambiar de dueños. »
—L’Espagne en 1897, Gaston Routier. Deuxieme patie, chapitre III. La politique de l'Espagne a Cuba. Une interview sensationalle de Don Antonio Canovas del Castillo, President du Conseil des Ministres

Heriotza aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Cánovas del Castilloren erailketa»
 
Antonio Cánovas del Castilloren mausoleo

1897ko abuztuaren 8an, Michele Angiolillo anarkista italiarrak erail zuen Cánovas Arrasateko Santa Agedako bainuetxean gaur egungo Aita Menni Ospitalean. Il Popolo egunkariko kazetari itxuran zegoen Angiolillo eta, atxilotu zutenean esan zuenez, mendekua nahi zuen 1896ko Corpus eguneko atentatuagatik Bartzelonan harrapatu zituzten anarkisten zapalkuntza bortitzagatik, baina baita ere José Rizal idazle, poeta eta aktibista filipinarraren heriotza-zigorragatik ere, Canovas del Castillok sinatua.[1]

Práxedes Mateo Sagasta Cánovasekin txandaka aritzen zen beste presidentea izan ohi zen. "Oposizio" formala bazen ere, lagunak ziren eta horrela esan zuen Cánovas hil zenean: Después de la muerte de Don Antonio, todos los políticos podemos llamarnos de tú.

1901ean, Alfontso XIII.ak Cánovas del Castilloko dukesa titulua emango zion Cánovasen alarguna zen Joaquina de Osma y Zavalari.

Txirritaren bertsoak aldatu

Txirrita bertsolariak hil ondorenean bertso hauek jarri zizkion:

Il da Cánovas, fuera Cánovas,
pikaro gaizki eziya,
galdu zituen gari-zelaiak,
gallendu zaio sasiya;
galdu zituen ipar garbiyak,
gallendu trumoi nasiya,
galdu zituen fueruak eta
Jaungoikuaren graziya,
galdu zituen bizi-lekuak,
galdu du bere biziya!

Iru reloju, iruna kate,
iru mallakin bakoitza,
buruan berriz iru korona
petxuan iru orratza;
iru doblako amoriyua
tximista bezin zorrotza,
iru tirotan utzi zizuten
zuri senarra illotza,
iru ezpatak zulatzen dute
señora, zure biotza.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Antonio Cánovas del Castillo  
  1. Berria.eus. «Lardaskeriatan jarrai» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-06-04).