Ada Hitchins
Ada Florence Remfry Hitchins (Tavistock, Devon, Ingalaterra, 1891ko ekainaren 26a – Bristol, Ingalaterra, 1972ko ekainaren 12a) kimikari bat izan zen, Frederick Soddy kimikari britainiarraren ikerketa-laguntzaile nagusia (Kimikako Nobel saria 1921ean, elementu erradioaktiboekin eta isotopoen teoriarekin egindako lanagatik). Ada Hitchins-ek uranio-mineralen laginak isolatu zituen, masa atomikoaren neurri zehatzak hartuz. Neurri horiek zenbait isotopoen existentziaren lehen ebidentzia esperimentala eman zuten. Elementu protaktinioa aurkitzen ere lagundu zuen.[1]
| Ada Hitchins | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Tavistock (en)  , 1891ko ekainaren 26a |
| Herrialdea |  Erresuma Batua Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua 1927ko apirilaren 12a) |
| Heriotza | Bristol, 1972ko urtarrilaren 4a (80 urte) |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Glasgowko Unibertsitatea |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | kimikaria eta ikertzailea |
Biografia aldatu
Ada Florence Remfry Hitchinsek 1909an hasi zituen ikasketak unibertsitatean eta 1913an graduatu zen Glasgowko Unibertsitatean. Kimikari bihurtu zen eta Frederick Soddyren ikerketari lagundu zion neurri handi batean. Kimikari honek hitzaldiak eman zituen unibertsitatean eta Kimikako Nobel Saria irabazi zuen 1921ean.[2][3]
Ada Tavistocken jaio zen, Devonen, eta Matematika, Botanika, Geologia eta Kimika Inorganikoa ikasi zituen lizentziaturan. Kimikako sari berezi bat, Geologiako lehen mailako ziurtagiri bat eta Botanikako lehen mailako ziurtagiri bat lortu zituen, besteak beste, bere ikasketetan. Frederick Soddyrekin lankidetza estuan aritu zen desintegrazioaren teoria ezartzen, uraniotik radioaren hazkundea frogatuz. Soddyrekin ikertzen hasi zen graduaurreko azken urtean, eta, Soddy 1915ean Aberdeengo Unibertsitatera joan zenean, Adak lagundu egin zion eta Carnegie Ikerketa Bekadun postua lortu zuen. Soddyk Adak banantze eta analisi lanean egindako ekarpena nabarmendu zuen bere behin betiko emaitzaren txosten batean. 1916ko irailean, Hitchins Admiralty Steel Analysis Laboratories-en lan egiteko errekrutatu zuten, eta gerra garaiko esperientzia honek Sheffieldeko altzairutegi batean kimika lana aurkitzen lagundu zion, Soddyk berriro kontratatzeko behar zituen funtsak lortu zituen arte. 1921ean hasi zen berriro Soddyren laguntzaile tekniko gisa, eta 1922an ikerketa pribatuko laguntzaile bihurtu zen. Ada 1927an Soddyren lana utzi eta Kenyara joan zen bere familiarekin, non Gobernu eta Kimikako Saiakuntza eta Geologia Departamentuan lan egin zuen. 1946an erretiratu eta Ingalaterrara itzuli zen, eta John Rees Stephens baserritarrarekin ezkondu zen. Bristolen hil zen 1972an.[2]
Lanak aldatu
Uranioa eta ionioa Uranio minerala aldatu
Hitchinsek Soddyrekin lehen aldiz lan egin zuenean, ikertzaileak oraindik elementu kimiko berriak bilatzen ari ziren eta isotopoak oraindik ez ziren ulertzen. 1904an, uranioaren deskonposizioak radioa sortzea ekarri zuen hipotesia planteatu zuten ikertzaileek, baina ez zegoen argi nola gertatu zen. 1907an, Bertram Boltwood erradiokimiko estatubatuarrak isolatu egin zuen uranioaren eta radioaren arteko desintegrazio-katean bitarteko elementu berri bat zela uste zuena, "ionioa".[4] Ikertzaileek azkenean zehaztu zuten ionioa benetan torioaren isotopo bat zela, 230Th. Soddyk ionioa ikertzeko eskatu zion Hitchinsi. Uranio purifikatuko prestakinak sortzeko mineral-laginen uranioa gaika atera zuen, eta batez besteko bizitza ezarri zion ionioari. Bere ikerketak erakutsi zuen, halaber, uranio-soluzioetan radio-kantitatearen igoera-tasa etengabea zegoela, radioa uranioaren deskonposizioaren ondorioz sortu zela adierazten duen lehen ebidentzia esperimental zuzena. Bere emaitzak 1915ean argitaratu ziren.[5]
"Torio" berunaren pisu atomikoa aldatu
Hitchinsek berunaren pisu atomikoa zehazten lagundu zuen mineral erradioaktiboen neurketetan oinarrituta, eta lan hori garrantzitsua izan zen isotopoak ulertzeko. Hitchinsek Sri Lankako toritatik prestatu zituen berun destilatuaren laginak Frederick Soddyk erabili zituen eta Otto Hönigschmidi eman zizkion. Honek lan handia egin zuen torioaren berunaren pisu atomikoa berun arruntarena baino handiagoa dela baieztatzean.[6][7] Soddyk adierazi zuen Hitchinsek ere benetako analisietan lan egin zuela, 1917ko bere txosten argitaratuan: "A. F. R. Hitchins andereñoak eta nik neuk egindako analisien arabera, lan egindako 20 kilo torita hautatuak % 0-4 berun, % 57 torio, % 1-3 uranio eta 0-5 cc. gramo bakoitzeko helio zituen".[7] Lan honek frogatu zuen pisu atomikoa ez zela konstante bat. Kimikoki puruak diren elementuak pisu atomiko ezberdindun isotopoen nahasteak izan daitezke.
Aktinioa eta protaktinioa aldatu
John A. Cranston, Glasgowtik Aberdeenera Soddyrekin ikerketa-laguntzaile gisa etorria, 1915eko martxoan erreklutatu zuten. Hitchinsek Cranstonen ikerketarekin jarraitu zuen bera 1916an gerran lan egiteko errekrutatua izan aurretik. Ikerketa horren ondorioz, elementu berri bat identifikatu zen uranio-235aren eta aktinioaren arteko desintegrazio-katean, geroago protaktinio deiturikoa. Protaktinioaren aurkikuntzak, Dmitri Mendeleevek proposatutako taula periodikoaren lehen bertsioa osatu zuen, honek, 1871n, torioaren eta uranioaren arteko elementu baten existentzia aurreikusi zuelarik.[7] Isotopo bera, 231Pa, modu independentean aurkitu zuten ia aldi berean Otto Hahnek eta Lise Meitnerrek. Soddyk eta Cranstonek 1918an argitaratu zuten artikulua. Hitchins egilekide gisa sartu ez bazuten ere, Soddyk kreditu esanguratsua eman zion Hitchinsi ikerketari egindako ekarpenengatik:
"Esperimentuak uranioaren desintegrazioaren eta radioarekiko konexioaren ibilbidea nahiko iluna zenean egin ziren, baina esperimentuek datu baliotsuak ematen dituzte, eta horiek ez dira inoiz behar bezala eztabaidatu azken aurkikuntzen argitan, aktinioaren balizko jatorri-moduei buruz. Lan berriari dagokionez, 1915etik gutako bat soldadutzan zegoela, esperimentuak Ada Hitchens andereñoak jarraitu zituen aldi batez, [sic] B.Sc, Carnegie Research Scholar, bera ere gerrako betebeharretan parte hartzera joan zen arte. Bere laguntza baliotsuak oso materialki lagundu du atera ahal izan diren ondorioak zehazten ".[8]
Erradioaktibitatearen neurketa aldatu
Soddyrekin egindako lehen lanetan, erradioaktibitatea neurtzeko erabilitako urre-xaflazko elektroskopioak kalibratzeko radio-estandarrak prestatzen lagundu zuen Hitchinsek. 1921ean Soddyrekin berriro lan egin ondoren, Hitchinsek are gehiago hobetu zituen ionioaren batez besteko bizitzaren neurketak eta lagin mineraletan torio-isotopoen proportzioak zehaztu zituen. Mineraletatik eta menetatik elementu erradioaktiboak ateratzeko metodoak ere garatu zituen. Soddyk idatzi zuen berari buruz: "Hitchins andereñoa analisi kimiko eta mineral zailetan ezagutza eta esperientzia handia duen kimikari bat dela uste dut. Meritu handia da berarentzat material oso arraroekin eta lortzen zailak direnekin egindako lanean inoiz ez izana inolako istripurik, ezta materialetik ezer galdu izana ere".[4]
Sariak eta aintzatespenak aldatu
Frederick Soddyk, erradioaktibitateari eta isotopoei buruzko lanagatik Kimikako Nobel Saria jaso zuenak, beti aitortu zuen Adak, hamabost urte baino gehiagoz bere kolaboratzaile leiala izan zenak, ezinbesteko parte-hartzea izan zuela lorpen hori lortzeko. Material erradioaktiboen prestaketa arduratsuagatik nabarmendu zen, baita uranioarekin eta berunezko isotopoekin egindako lan esperimental zorrotzagatik ere. Ekarpen hori erabakigarria izan zen Sodddyk Nobel Saria jaso zuen ikerketarako.[9][10]
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Gaztelaniaz) «Ada Hitchins, química» Mujeres con ciencia 2017-06-26 (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ a b «University of Glasgow :: Story :: Biography of Ada Florence Remfry Hitchins» universitystory.gla.ac.uk (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ (Ingelesez) rachaelegan. (2013-06-25). «Graduates 2013/1913: Ada Hitchins» University of Glasgow Library Blog (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ a b (Ingelesez) Rayner-Canham, Marelene F.; Rayner-Canham, Geoffrey. (1997). A Devotion to Their Science: Pioneer Women of Radioactivity. Chemical Heritage Foundation ISBN 978-0-941901-15-4. (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ Soddy, Frederick; Hitchins, Ada F. R.. (1915-08-01). XVII. The relation between uranium and radium .—Part VI. The life-period of ionium. doi:. (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ «Bull. Hist. Chem., VOLUME 25, Number 2 (2000)». Bull. Hist. Chem., VOLUME 25, Number 2.
- ↑ a b c Lockyer, Norman. (1869). Nature.. , v. or. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ Soddy, F.; Cranston, J.. (1918-06-01). The Parent of Actinium. Royal Society of London (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ (Gaztelaniaz) Valdés-Solis, Teresa. (2019-12-19). «Las mujeres de la Tabla Periódica» Dciencia | Blog de ciencia para todos. (Noiz kontsultatua: 2023-01-04).
- ↑ «LA TAULA PERIÒDICA DE LES CIENTÍFIQUES». Actes de la XVII Jornada sobre la Història de la Ciència i l’Ensenyament. Barcelona, SCHCT-IEC..
Kanpo estekak aldatu
- Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, {{{hizkuntza}}} Wikipediako «Ada Hitchins» artikulutik itzuli da. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.
Datuak: Q16518736
