Abuztuaren 25
data
(«Abuztuak 25» orritik birbideratua)
Abuztuaren 25a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hogeita hamazazpigarren eguna da, 238.a bisurteetan. 128 egun falta dira urtea amaitzeko.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1721 – Gipuzkoak Gaztelarekin bat egin zuen.
- 1978 – ETAk Jose Garcia Gastiain erail zuen Gasteizen.
- 2016 – Nafarroako Tafalla eta Puiu udalerrien arteko sutean 4.000 hektarea inguru erre ziren.
Mundua aldatu
- 1825 – Uruguaik independentzia aldarrikatu zuen (1828an lortu zuen).
- 1865 – Indiako Sherghati hirian Shergotty meteoritoa erori zen.
- 1944 – Bigarren Mundu Gerran, Parisen askapena ospatzeko martxa egin zen.
- 1991 – Bielorrusiak Sobietar Batasunarekiko independentzia politikoa lortu zuen.
Arte eta kultura aldatu
Mundua aldatu
- 1993 – The Man Without a Face ("Aurpegirik Gabeko Gizona") filma estreinatu zen, Mel Gibsonek zuzendu eta berak eta Nick Stahl aktoreak antzeztu zutelarik.
- 1999 – The Ninth Gate ("Bederatzigarren Atea") filma Donostiako Zinemaldian estreinatu zen, Roman Polanskik zuzendu eta Johnny Depp, Lena Olin, Frank Langella, James Russo, Jack Taylor eta Emmanuelle Seigner aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia aldatu
Mundua aldatu
- 1989 – Voyager 2 espazio zunda Neptunora iritsi zen, hamabi urtez espazioan ibili ondoren.
- 1991 – Suedian, Linus Torvalds ikasleak mezu bat bidali zuen garatzen aritu zen Linux sistema eragile berria zela eta.
Kirolak aldatu
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1847 – Luis Karril, donostiar arrantzalea eta eta traineru estropadetako patroia (h. 1892).
- 1862 – Luis Arana Goiri, euskal abertzalea eta Sabino Arana Goiriren anaia (h. 1951).
- 1868 – Maria Agirre Agirre, bizkaitar filantropoa, Liverpoolen.
- 1874 – Jesús José Sagredo, gipuzkoar apaiz eta musikagilea (h. 1923).
- 1884 – Manu Robles-Arangiz, euskal herritar politikari eta sindikalista (h. 1982).
- 1891 –
- Luis Erdoitza, Frai Luis de San Miguel de los Santos, bizkaitar apaiz hirukoiztarra (h. 1936).
- Luis Iruarrizaga, bizkaitar musikagilea (h. 1928).
- 1901 – José Luis del Valle, bizkaitar abokatua, Atlético de Madrideko presidente izandakoa (h. 1983).
- 1919 – Gerardo Bujanda, gipuzkoar politikari jeltzalea, Eusko Gudarosteko Saseta bataoiloiko azken beteranoa (h. 2019).
- 1932 – Mikel Atxaga, euskal kazetaria, euskal idazlea eta itzultzailea (h. 2009).
- 1944 – Florentino Eskisabel, nafar pilotari ohia.
- 1959 – Santi Ugalde, bizkaitar antzezlea.
- 1962 – Koldo Biguri, euskal idazlea, euskaltzain urgazlea eta itzultzailea.
- 1968 – Borja Agirretxu, bizkaitar futbolari ohia.
- 1973 – Kristina Berasain, nafar kazetaria.
- 1976 –
- Iñaki Descarga Retegi, gipuzkoar futbolari ohia.
- Zihara Enbeita, bizkaitar bertsolaria, gai-jartzaile eta bertso-eskolako irakaslea eta kazetaria.
- 1977 – Óscar García Lago, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1987 – Aitor Puertas, gipuzkoar snowboarder paralinpikoa.
- 1988 – Adrien Goñi, nafar futbolaria.
- 1989 – Martin Prat, lapurtar errugbilaria.
- 1996 – Xuban Errazkin, gipuzkoar txirrindularia.
Mundua aldatu
- 1528 – Luis de Requesens, kataluniar diplomatikoa eta politikaria (h. 1576).
- 1530 – Ivan IV.a Errusiakoa Izugarria, Tsar-a (h. 1584).
- 1573 – Elixabete Danimarkakoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa ezkontidea (h. 1626).
- 1582 – Bartolomeo Manfredi, italiar margolaria (h. 1622).
- 1609 – Giovanni Battista Salvi da Sassoferrato, italiar margolaria (h. 1685).
- 1694 – Teodoro Korsikakoa, alemaniar abenturazale eta Korsikako erregea (h. 1756).
- 1707 – Luis I.a Espainiakoa, Espainiako erregea (h. 1724).
- 1744 – Johann von Herder, alemaniar idazle, teologo eta filosofoa (h. 1803).
- 1767 – Louis de Saint-Just, Frantziako Iraultzako protagonista (h. 1794).
- 1786 – Luis I.a Bavariakoa, Bavariako erregea (h. 1868).
- 1817 –
- Maria Eugenia Jesusena, frantziar lekaidea, Jasokundearen Kongregazioaren sortzailea (h. 1898).
- Alfred Francis Russell, Liberiako presidentea (h. 1884).
- 1828 – Jane Stanford, estatubatuar filantropoa eta Stanford Unibertsitatearen fundatzailea (h. 1905).
- 1836 – Bret Harte, estatubatuar idazlea (h. 1902).
- 1837 – Luisa Pérez de Zambrana, kubatar poeta (h. 1922).
- 1841 – Emil Theodor Kocher, suitzar sendagilea, 1909ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1917).
- 1845 –
- Juan Bautista Egusquiza, Paraguaiko presidentea (h. 1902).
- Luis II.a Bavariakoa, Bavariako erregea (h. 1886).
- 1850 – Charles Richet, frantziar fisiologoa, immunologiaren aitzindaria eta 1913ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1935).
- 1862 – Louis Barthou, Frantziako lehen ministroa (h. 1934).
- 1876 – Eglantyne Jebb, britainiar gizarte-ekintzailea, Save the Childrenen sortzailea (h. 1928).
- 1881 – Ricardo Samper, espainiar abokatu eta politikaria (h. 1938).
- 1882 – Sean Thomas O´Kelly, Irlandako presidentea (h. 1966).
- 1885 – G. W. Pabst, bohemiar jatorriko austriar zinemagilea (h. 1967).
- 1889 – Waldo Frank, estatubatuar eleberrigile eta saiakera-idazlea (h. 1967).
- 1891 – Alberto Savinio, italiar idazle, margolari, musikari, kazetari, saiakeragile eta musikagilea (h. 1952).
- 1894 – Revekka Galperina, sobietar itzultzailea (h. 1974).
- 1899 – Rufino Tamayo, mexikar pintorea (h. 1991).
- 1900 – Hans Adolf Krebs, alemaniar biokimikaria, 1953ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1981).
- 1905 –
- Celia Gámez, espainiar-argentinar aktorea eta dantzaria (h. 1992).
- Faustina Kowalska, poloniar lekaime katolikoa, santu izendatua (h. 1938).
- 1910 – Dorothea Tanning, estatubatuar margolari, ilustratzaile, eskultore eta idazlea (h. 2012).
- 1911 –
- André Leroi-Gourhan, frantziar etnologo, arkeologo eta historialaria (h. 1986).
- Võ Nguyên Giáp, vietnamdar militar komunista, Indotxinako Gerrako eta Vietnamgo Gerrako heroia (h. 2013).
- 1912 – Erich Honecker, Alemaniako Errepublika Demokratikoko estatu burua (h. 1994).
- 1914 – Dionisio Gamallo, galiziar idazlea (h. 2000).
- 1916 – Frederick Chapman Robbins, estatubatuar pediatra, 1954ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2003).
- 1917 – Mel Ferrer, estatubatuar aktorea (h. 2008).
- 1918 – Leonard Bernstein, estatubatuar musikagilea (h. 1990).
- 1921 – Luis Pastori, venezuelar kazetari, politikari eta ekonomista (h. 2013).
- 1923 – Álvaro Mutis, kolonbiar nobelagile eta poeta, Hispanoamerikako idazle garaikide nabarmenetakotzat hartua (h. 2013).
- 1925 –
- Thea Astley, australiar idazlea (h. 2004).
- Juanita Reina, espainiar antzezle eta kantaria (h. 1999).
- 1927 –
- Althea Gibson, estatubatuar tenislari eta golflaria, tenis txapelketa bat jokatu zuen lehen kirolari afro-amerikarra (h. 2003).
- Francisco Queipo de Llano Acuña, madrildar militar eta politikaria (h. 2002).
- 1928 – Herbert Kroemer, alemaniar-estatubatuar fisikaria, 2000ko Fisikako Nobel Saria (h. 2024).
- 1930 – Sean Connery, eskoziar zinema aktore eta ekoizlea (h. 2020).
- 1932 – Tomohiko Ikoma, japoniar futbolaria (h. 2009).
- 1933 –
- Wayne Shorter, estatubatuar jazz saxo-jotzaile eta musikagilea (h. 2023).
- Tom Skerritt, estatubatuar aktorea.
- 1934 –
- Zilda Arns, brasildar pediatra eta giza-ekintzailea (h. 2010).
- Hashemi Rafsanjani, Irango presidentea (h. 2017).
- 1936 – Hugh Hudson, ingeles zinema zuzendaria (h. 2023).
- 1938 – Frederick Forsyth, ingeles eleberrigilea, Daily Express egunkarirako kazetaria eta espioia.
- 1939 – John Badham, ingeles-estatubatuar telebista eta zinema zuzendari eta ekoizlea.
- 1940 – Joseph Van Dam, belgikar baritonoa.
- 1941 – Mario Corso, italiar futbolaria (h. 2020).
- 1944 – Pat Martino, estatubatuar jazz-gitarrista (h. 2021).
- 1949 –
- Martin Amis, britainiar idazlea (h. 2023).
- Salif Keita, maliar abeslaria eta musikagilea, Mendebaldeko Afrikako ahots garrantzitsuenetakoa.
- Gene Simmons, israeldar-estatubatuar rock baxu-jotzaile, abeslari, musikagile, aktore eta negoziogizona, Kiss taldeko abeslaria.
- 1950 – Willy DeVille, estatubatuar abeslari eta konpositorea (h. 2009).
- 1952 – Charles M. Rice, estatubatuar birologoa, 2020ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1953 – Maurizio Malvestiti, italiar apezpikua.
- 1954 –
- Elvis Costello, britainiar musikari, abeslari eta konpositorea.
- Gilbert Duclos-Lassalle, frantziar txirrindulari ohia.
- 1955 – Andrés Solar, asturierazko idazlea eta asturiar ezker nazionalistako militantea, Surdimientuko egile onenetakotzat joa (h. 1984).
- 1956 –
- Paulo Autuori, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- Takeshi Okada, japoniar futbolari ohia.
- Anna Veiga, kataluniar biologoa, ikertzailea eta unibertsitateko irakaslea, zelula amen azterketan eta lagundutako ugalketan nabarmena.
- 1958 – Tim Burton, estatubatuar zuzendari, ekoizle, idazle eta diseinatzailea.
- 1959 – Franco Chioccioli, italiar txirrindulari ohia.
- 1960 –
- Ashley Crow, estatubatuar aktorea.
- Jonas Gahr Støre, Norvegiako lehen ministroa.
- 1961 –
- Billy Ray Cyrus, estatubatuar country abeslaria, musikaria, konposatzailea eta aktorea.
- Yutaka Ikeuchi, japoniar futbolari ohia.
- 1962 –
- Taslima Nasrin, bangladeshtar idazle eta sendagilea.
- Sílvia Quer, kataluniar telebista-eta zinema- zuzendaria.
- 1963 – Miro Cerar, Esloveniako lehen ministroa.
- 1964 –
- Eduard Fernández, kataluniar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
- Maxim Kontsevitx, errusiar matematikaria.
- 1967 – Xavier Niel, frantziar enpresaburua.
- 1968 – Rachael Ray, estatubatuar telebista aurkezlea, negozio emakumea eta sukaldari ezaguna.
- 1970 – Claudia Schiffer, alemaniar modeloa, 1990eko hamarkadan ospe handiduna.
- 1971 – Gilberto Simoni, italiar txirrindularia.
- 1973 – Ryuji Michiki, japoniar futbolari ohia.
- 1976 – Susana Seivane, galiziar gaitajolea.
- 1981 – Alberto del Rey, errioxar pilotaria.
- 1985 –
- Igor Burzanović, montenegroar futbolaria.
- Isabel Zubiaurre, madrildar telebista aurkezle eta meteorologoa.
- 1987 –
- Katie Hill, estatubatuar politikaria.
- Blake Lively, estatubatuar aktorea.
- Amy Macdonald, eskoziar abeslari eta konposatzailea.
- Liu Yifei, txinatar-estatubatuar aktore eta abeslaria.
- 1992 – Irene Sánchez-Escribano, espainiar lasterkaria, oztopo lasterketatan eta krosean aditua.
- 1997 –
- Bryana Salaz, estatubatuar aktore eta abeslaria.
- Alex Valiño, aragoitar futbolaria.
- 1998 – Abraham Mateo, pop baladeko abeslari eta aktorea.
- 2000 –
- Elizabeth Duval, espainiar idazlea, artista eta pertsona transgeneroen eskubideen aldeko ekintzailea.
- Nicki Nicole, argentinar abeslaria eta musikagilea.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1522 – Jakue Belatz de Medrano, nafar buruzagi militarra (j. c. 1475).
- 1837 – Pedro Sarsfield, espainiar militarra, Nafarroako erregeordea, Iruñean (j. 1779).
- 1845 – Pedro Berro, nafar enpresaburu eta politikaria, Montevideon (j. 1767).
- 1914 – Francisco Goitia, gipuzkoar industrialaria eta enpresaburua (j. 1850).
- 1944 – Bittor Iturria, lapurtar esku huskako pilotaria eta gudaria, Bigarren Mundu Gerran famatua, Loira Atlantikoan (j. 1914).
- 1978 – Juan de Ajuriagerra, EAJko politikaria Espainiako Gerra Zibilean eta Frankismoan (j. 1903).
- 1993 – Paul Guilsou, euskal idazle eta itzultzailea, Parisen (j. 1920).
- 2014 – Ramon Etxarren Izturitz, gasteiztar apezpiku aurrerakoia, Las Palmas Kanaria Handikoan (j. 1929).
- 2015 – Txiki Benegas, euskal herritar politikari sozialista eta abokatua, PSE-EEren buruzagi nagusienetariko bat, Madrilen (j. 1948).
Mundua aldatu
- 79 – Plinio Zaharra, erromatar idazle, naturalista, historialari eta militarra (j. 23).
- 383 – Graziano, erromatar enperadorea (j. 359).
- 994 – Fujiwara no Michinobu, Heian Aroko Gorteko partaidea eta poeta japoniarra (j. 972).
- 1270 – Luis IX.a Frantziakoa edo San Luis, Frantziako erregea eta eliza katolikoaren santua (j. 1214).
- 1482 – Margarita Anjoukoa, Ingalaterrako erregina ezkontidea (j. 1430).
- 1486 – Ota Dokan, japoniar samuraia (j. 1432).
- 1632 – Thomas Dekker, ingeles idazle eta dramagilea.
- 1648 – Josef Calasanz, espainiar apaiz eta hezitzailea, Eskolapioak kongregazioaren fundatzailea (j. 1557).
- 1685 – Francisco Herrera Gaztea, espainiar pintore eta arkitektoa.
- 1688 – Henry Morgan, Britainiar Itsas Gudarosteko ofiziala eta galestar kortsarioa (j. c. 1635).
- 1699 – Kristian V.a Danimarkakoa, Danimarkako eta Norvegiako erregea (j. 1646).
- 1776 – David Hume, eskoziar filosofo, ekonomialari eta historialaria (j. 1711).
- 1780 – William Bowles, irlandar naturalista (j. 1705).
- 1793 – James Six, britainiar zientzialaria, maximoen eta minimoen termometroaren asmatzailea (j. 1731).
- 1819 – James Watt, eskoziar matematikari eta ingeniaria eta lurrun makinaren hobetzailea (j. 1736).
- 1822 – William Herschel, Alemanian jaiotako britainiar astronomo eta konpositorea (j. 1738).
- 1840 – Karl Leberecht Immermann, alemaniar idazlea (j. 1796).
- 1853 – Rafael Maroto, espainiar militarra (j. 1783).
- 1867 – Michael Faraday, britainiar fisikari eta kimikaria, indukzio elektromagnetikoaren aurkitzailea (j. 1791).
- 1882 – Friedrich Reinhold Kreutzwald, estoniar idazlea, Estoniako literaturaren aitatzat hartua (j. 1803).
- 1897 – Juan Idiarte Borda, Uruguaiko lehendakaria (j. 1844).
- 1900 – Friedrich Nietzsche, prusiar idazle eta filosofoa, XIX. mendeko pentsalari modernoetako bat (j. 1844).
- 1904 – Henri Fantin-Latour, frantziar margolaria (j. 1836).
- 1908 – Henri Becquerel, frantziar fisikaria (j. 1852).
- 1914 - Enrique Zappino Moreno, espainiar militarra (j. 1840).
- 1925 – Franz Conrad von Hötzendorf, Lehen Mundu Gerran paper oso garrantzitsua izan zuen austriarra (j. 1852).
- 1926 – Thomas Moran, Hudson Ibaiaren Eskolako margolari estatubatuarra (j. 1837).
- 1936an, Purga Handian exektutatuak:
- Lev Borisovitx Kamenev, sobietar politikaria (j. 1883).
- Grigori Zinoviev, sobietar politikaria (j. 1883).
- 1936 – Felicia Browne, britainiar emakume artista, Espainiako Gerra Zibilean hil zen lehenengo britainiar boluntarioa (j. 1904).
- 1938 – Aleksandr Kuprin, errusiar idazlea (j. 1870).
- 1940 – Édouard Michelin, frantziar industriala, bere anaiarekin batera Michelin konpainiaren sortzailea (j. 1859).
- 1942 – Jurgi Kentekoa, Erresuma Batuko printzea (j. 1902).
- 1943 – Johan Petter Johansson, suediar asmatzailea eta industria gizona, giltza zabalgarri modernoaren asmatzailea (j. 1853).
- 1956 – Alfred Kinsey, estatubatuar biologoa, sexologia arloan egindako lanarengatik ospetsua (j. 1894).
- 1957 – Leo Perutz, alemanezko eleberrigile eta matematikari austro-txekiarra (j. 1882).
- 1961 – Morris Travers, britainiar kimikaria (j. 1872).
- 1965 – Mia Zapata, The Gits taldeko abeslaria (h. 1993).
- 1967 –
- Stanley Bruce, Australiako 8. lehen ministroa (j. 1883).
- Paul Muni, estatubatuar aktorea (j. 1905).
- George Lincoln Rockwell, estatubatuar militarra, American Nazi Party alderdiaren fundatzailea (j. 1918).
- 1969 – Harry Hammond Hess, estatubatuar geologo eta militarra, plaken tektonikaren teoriaren sortzaileetako bat (j. 1906).
- 1976 – Eyvind Johnson, suediar idazlea, 1974ko Literaturako Nobel Saria (j. 1900).
- 1984 – Truman Capote, estatubatuar idazlea (j. 1924).
- 1985 – Samantha Smith, estatubatuar neska, bakearen aldeko aktibista eta aktore gisa jardun zuena (j. 1972).
- 1987 – Héctor Abad Gómez, kolonbiar medikua eta giza eskubideen aldeko aktibista (j. 1921).
- 1988 – Françoise Dolto, frantziar pediatra eta psikoanalista, haurtzaroaren psikoanalisia ikertzeagatik ospetsua (j. 1908).
- 1990 – Morley Callaghan, ingelesezko kanadar idazlea (j. 1903).
- 2000 – Carl Barks, estatubatuar marrazkilari eta animatzailea (j. 1901).
- 2001 – Aaliyah, estatubatuar abeslari, aktore eta modeloa (j. 1979).
- 2003 – José Antonio Sáenz de Santamaría, espainiar militarra, Gerra Zibilean bando kolpista matxinatuaren alde borrokatu zena (j. 1919).
- 2005 – Olga Ramos, espainiar aktorea, biolin-jotzailea eta kupletista (j. 1918).
- 2007 – Raymond Barre, Frantziako lehen ministroa (j. 1924).
- 2009 – Edward Kennedy, estatubatuar politikari eta senataria, John F. Kennedyren anaia (j. 1932).
- 2011 – Eugene Nida, XX. mendeko itzulpen teorialari eta Bibliaren itzultzaile handienetako bat (j. 1914).
- 2012 – Neil Armstrong, estatubatuar astronauta, Apollo 11 misioan ilargia zapaldu zuen lehenengo gizaki lurtarra (j. 1930).
- 2013 – Gylmar dos Santos Neves, brasildar futbol atezaina (j. 1930).
- 2016 – James Cronin, estatubatuar fisikaria, 1980ko Fisikako Nobel Saria (j. 1931).
- 2018 –
- Lindsay Kemp, ingeles dantzari, aktore, irakasle, mimo eta koreografoa (j. 1938).
- John McCain, estatubatuar politikaria (j. 1936).
- 2019 – Ferdinand Piëch, automobilgintzari lotutako austriar enpresaburua (j. 1937).
- 2021 – Mohsin Ahmad al-Aini, Yemengo Arabiar Errepublikako lehen ministroa (j. 1932).
- 2022 –
- Nel Noddings, estatubatuar feminista, pedagogo eta filosofoa (j. 1929).
- Herman Van Springel, flandriar txirrindularia (j. 1943).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Santua kristauak: Koldo, Luis, Jose Kalasanz eta Gregoria.
- Sehaska egutegiko izendegia: Koldo/Koldobika eta Gaxan/Geraxan/Gartzen.
- Uruguai: Independentziaren Eguna
Kanpo estekak aldatu
