Hegazkintzaren historia
Hegazkintzaren historia historiaurreko gizakia hegaztien eta beste animalia hegalari batzuen hegaldiak behatzen hasi zenetik datorrela esan daiteke, ikusteko gelditzen ziren egunetik dator. Mendeetan izan du gizakiak hegan egiteko irrika eta gizakiaren historian gaizki amaitu duten hegan egiteko zenbait saialdiren frogak daude. Batzuk hegaztiak antzeratuz saiatu ziren, egurrez eta lumaz egindako hego-bikotea besoetan jarri eta astinduz baina ez zuten itxarondako emaitzarik lortu.
Jende askok gizakiaren gaitasunekin hegan egitea ezinezkoa zela uste zuen baina nahia hor zegoen eta zenbait zibilizaziok hegan egin zezaketen dohain jainkotiarrak zituzten pertsonen istorioak kontatzen zituzten. Adibiderik ezagunena Ikaro eta Dedaloren kondaira da, Minos uhartean preso zeudela, ihes egiteko lumaz eta argizariz hegoak eraiki zituztela dioena. Ikaro gehiegi hurbildu zen eguzkira, bere hegoetako argizaria urtzen hasi zen, itsasora erori eta hil egin zen. Kondaira hau zerura iristeko saiakerengatik ohartarazpena zen, Bibliako Babeleko Dorrearen istorioaren antzera, eta gizakiak hegan egiteko milaka urtetan zehar izan duen desioa islatzen du.
Hegazkinaren historia modernoa konplexua da. Mendeetan zehar hegaldiak hartzeko saiakera herabeak izan ziren, gehienak porrot eginez, baina XVIII.mendeaz geroztik gizakia aire beroko globoekin esperimentatzen hasi zen, airera igotzea lortzen zutenak, baina kontrolatu ezin izatearen eragozpena zuten. Arazo hau XIX.mendean jadanik gainditu zen lehen hegazkinen eraikuntzarekin, haiek kontrolatzeko aukera eman baitzuten. Mende horren hasieran, jende askok hegaldia ikertu zuen planeagailuekin, denbora batez hegaldi kontrolatua eusteko gai ziren makinak, eta motorrez hornitutako lehen hegazkinak eraikitzen hasi ziren, baina kanpoko laguntzekin elikatuta ere, apenas lortu zuten hegan, aireratu eta metro batzuk ibili. XX. mendearen hasierara arte ez ziren izan lehen hegaldi arrakastatsuak. 1903ko abenduaren 17an, Wright anaiak hegazkin kontrolatu batean hegaldi bat egiten lehenak izan ziren, baina batzuek diote ohorea Alberto Santos Dumont-i dagokiola, 1906ko irailaren 13an egin zuen hegaldia. [1]
Geroztik pixkana hobekuntzak ugarituz joan ziren eta hobekuntza bakoitzak gaur egun ezagutzen dugun hegazkintza garatzen lagundu zuen. Hegazkinen diseinatzaileek etengabe hegazkinen gaitasunak eta ezaugarriak hobetzeko saiakeran dihardute, hala nola autonomia, abiadura, zama-gaitasuna, maniobra-erraztasuna edo segurtasuna, besteak beste. Hegazkinak gero eta material arinago eta erresistenteagoekin eraikitzen dira. Garai batean egurrez eraikitzen ziren, gaur egun berriz, hegazkin gehienek aluminioa eta ekai elkartuak erabiltzen dituzte ekoizpeneko lehengai nagusi gisa. Azkenaldian, konputagailuek ere asko lagundu dute hegazkin berrien garapenean.
Antzinaroa-XVIII. mendea: Lehen marrazkiak eta teoriak aldatu
Jakina da K.a. 400. urtean, Archytas de Tarento, Antzinako Greziako jakintsuak, "Peristera" izenarekin bataiatu zuen egurrezko gauzaki bat eraiki zuela (grezieraz : Περιστέρα, "Usoa"), txori-itxura zuena eta 180 metro inguruko garaieran hegan egiteko gai zena. Aire-zorrotada bat erabiltzen zuen hegaldia altxarazteko, baina ez dago argi zorrotada hori zerk sortzen zuen. Gauzaki hegalaria hegaldi kontrolatua egitea ahalbidetzen zuten soka batzuen bidez lotzen zen aire-zorrotada amaitu arte. Ziurrenik egurrezko hegazkin hau izan zen bere kabuz higitzeko gai zen lehen makina hegalaria.
Hidrogeno-gasaren aurkikuntzak, XVIII. mendean, hidrogeno-globoaren asmakuntza ekarri zuen, Montgolfier anaiek aire beroko globoa berraurkitu eta eskifaiadun hegaldiak hasi zituzten ia garai berean. Fisikariek denbora tarte berean mekanikan egindako hainbat teoriak, bereziki fluidoen dinamikak eta Newtonen higidura-legeek, aerodinamika modernoaren oinarria ekarri zuten, Sir George Cayleyk nabarmenena. XVIII. mendearen amaieratik aurrera, globoak erabiltzen hasi ziren helburu militarretarako, eta Frantziako gobernuak Globo Konpainiak sortu zituen Iraultzan.
Planeatzaileekin egindako esperimentuek aireko ontzidiaren oinarrizko lana ekarri zuten, Otto Lilienthalena batez ere, eta XX. mende hasierakoa, motorren teknologian eta aerodinamikan aurrerapenak egin ziren, Wright anaien ahalegin arrakastatsuei esker lehen aldiz hegaldi kontrolatua posible eginez. Aeroplano modernoa, bere isats bereizgarriarekin, 1909an ezarri zen, eta ordutik aurrera, hegazkinaren historia gero eta motor indartsuagoen garapenari lotu zitzaion.
Airezko lehen ontzi handiak Ferdinand von Zeppelinek aitzindari izan zituen puxika dirigarri zurrunak izan ziren, laster aireko ontzien sinonimo bihurtu zirenak eta distantzia luzeko hegaldietan nagusi izan zirenak 1930eko hamarkadara arte, ontzi hegalari handiak ezagun egin ziren arte. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, ontzi hegalariak lehorreko hegazkinekin ordezkatu ziren, eta jet motor berri eta oso boteretsuak hegazkintza militarra eta aireko bidaiak irauli zituen.
XX. mendearen azken zatian, elektronika digitalaren etorrerak aurrerapen handiak ekarri zituen hegaldien instrumentazioan eta "fly-by-wire" sistemetan. XXI. mendean ikusi zen piloturik gabeko droneak eskala handian erabiltzen zirela erabilera militarrerako, zibilerako eta aisialdirako. Kontrol digitalekin hegazkin ezegonkorrak posible egin ziren.
Hasiera primitiboak aldatu
Dorre saltoa aldatu
Antzinatik, txori-hegalak, kapa zurrunak edo beste gailu batzuk lotzen eta hegan egiten saiatzen ziren gizonen istorioak kontatzen dira, normalean dorre batetik salto eginez. Dedaloren eta Ikaroren kondaira grekoa da ezagutzen den lehenetako bat; beste batzuk antzinako Asian eta Europako Erdi Aroan sortu ziren. Garai goiztiar hartan, ez ziren ulertu altxamendu-, egonkortasun- eta kontrol-arazoak, eta zauri larriekin edo heriotzarekin amaitu ziren saio gehienak.
Abbas ibn Firnas (K.a. 810 – 887) zientzialari andaluziarrak Kordoban (Espainia) jauzi bat egin omen zuen, gorputza putreen lumekin estalirik eta besoei bi hegal erantsirik. Ahmed Mohammed al-Maqqarik XVII. mendeko historialari aljeriarrak kontatzen du, Kordobako Muhammad I.aren gorteko IX. mendeko poetaren Mu'min ibn Said-en olerki bat aipaturik, Firnasek hegan pixka bat egin zuela lurreratu baino lehen, zauri arinak jasan zituela, eta bertatik ohartu zela tramankuluari isatsa jartzea falta zitzaiola, txoriek baitarabilte lurra hartzeko.
XII. mendean idatzi zuen Malmesburyko Gilenek kontatu zuen Eilmer Malmesburyko monje beneditarrak XI. mendean eskuetan eta oinetan hegoak lotu, eta hegaz egin zuela tarte labur batez, baina bi hankak hautsi zituela lehorreratzean, honek ere ez baitzeukan isatsik.
Beste askok ondo dokumentatutako jauziak egin zituzten hurrengo mendeetan. 1811n, Albrecht Berblingerrek ornitopteroa eraiki eta Danubiora jauzi egin zuen Ulmen.
Kometak aldatu
Kometa, beharbada, gizakiak egindako hegazkinen lehen forma izan zen. Txinan K.a. V. mendera arte asmatu zuten Mozik (Mo Di) eta Lu Banek (Gongshu Ban) . Batzuk sokaz eta txistuz hornituak zeuden hegan egiten zuten bitartean soinu musikalak egiteko. Antzinako eta Erdi Aroko iturri txinatarrek distantziak neurtzeko, haizea probatzeko, gizonak altxatzeko, seinalatzeko, komunikatzeko eta mezuak bidaltzeko erabiltzen ziren kometak deskribatzen dituzte.
Kometak Txinatik mundu osora zabaldu ziren. Indian sartu ondoren, kometak beste kometa batzuk eraisteko erabiltzen den lerro urratzaile bat duen kometara eboluzionatu zuen.
Gizonak eramateko kometak aldatu
Uste da gizakiek eramandako kometak oso erabiliak izan zirela antzinako Txinan, helburu zibil zein militarretarako, eta batzuetan zigor gisa ere bai. Hasieran, Yuan Huangtou preso txinatarrarena izan zen ihesaldia, K.a. VI. mendean. Esaten denez, garai batean lege japoniar bat zegoen gizakiak garraiatzen zituen kometen aurka.
Aire beroko puxikak aldatu
Antzinako garaietatik ulertu dute txinatarrek aire beroa igotzen dela, eta printzipio hori aplikatu diote zeruko linterna izeneko globo txiki bati. Zeruko linterna bat paperezko puxika bat da, azpian edo barruan lanpara txiki bat duela. Zeruko farolak, tradizioz, plazerrerako eta jaietan botatzen dira. Joseph Needhamen arabera, farol horiek Txinan ezagunak ziren K.a. III. mendetik aurrera. Haien erabilera militarra Zhuge Liang jeneralari egozten zaio (180 – 234 AD, Kongming titulu ohoretsua), etsaien tropak izutzeko erabili omen zituena.
Frogak daude txinatarrek ere "aireko nabigazioaren arazoa konpondu" zutela globoak erabiliz, XVIII. mendea baino ehunka urte lehenago.
Errenazimendua aldatu
Azkenean, Ibn Firnas eraiki ondoren, ikertzaile batzuk hegazkinen diseinu arrazionalaren oinarrietako batzuk aurkitzen eta definitzen hasi ziren. Horien artean nabarmenena Leonardo da Vinci izan zen, nahiz eta bere lana ezezaguna izan 1797ra arte, eta, beraz, ez zuen eraginik izan hurrengo hirurehun urteetako bilakaeran. Bere asmoak arrazoizkoak diren arren, ez dira zientifikoak. Bereziki gutxietsi zuen objektu hegalari bat bultzatzeko beharko litzatekeen botere kopurua, bere asmoak txori baten hegal hegalarietan oinarrituz, potentzia handiko helizean baino gehiago.
Leonardok hegaztia eta saguzarra aztertu zituen, hegaztia zulatu gabe zegoelako gailentzen zela argudiatuz. Ulertu zuen: "Objektu batek aireari aireak objektuari egiten dion adinako erresistentzia eskaintzen dio. Isaac Newtonek ez zuen bere hirugarren legea argitaratu 1687 arte.
Leonardok, XV. mendearen azken urteetatik 1505era arte, makina eta mekanismo hegalarientzako diseinu asko idatzi eta zirriborratu zituen, besteak beste, ornitopteroak, hegal finkoko planeagailuak, rotorcraft (agian jostailu zurrunbilotsuetan inspiratua), paraxutak (zuhaitzek markoztatutako karpa piramidal baten forman) eta haizearen abiadura-neurgailu bat. Bere hasierako diseinuak gizakiarenak izan ziren, eta ornitopteroak eta errotoreak barne hartu zituzten; hala eta guztiz ere, malgukia bitarteko diseinu kontrolatuak ere egin zituen.
Sul volo (Hegaldian) izeneko saiakera batean, Leonardok "Txoria" izeneko makina hegalari bat deskribatzen du, liho almidoiztatuz, larruzko artikulazioz eta zeta gordinez eraiki zuena. Codex Atlanticus-en idatzi zuen: 1505ean, Leonardo edo bere ikasleetako bat Ceceri mendiko gailurretik ihes egiten saiatu zen.
Airea baino arinagoa aldatu
Teoria modernoen hastapenak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ BBC. (16 de diciembre de 2003). Las alas de los sueños. BBCmundo.com.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q471043
Multimedia: History of aviation / Q471043
