Wikipedia

2020ko Lizoaingo lurrikara

2020ko Lizoaingo lurrikara 4,5ko[1] edo 4,6ko[2] magnitudeko lurrikara bat izan zen, 2020ko urriaren 1ean gertatutakoa, Iruñetik gertu dagoen Lizoainibar-Arriasgoiti udalerrian epizentroa izan zuena. Aurreko asteetan hainbat lurrikara txikiago eman ziren eskualdean eta, gau horretan bertan, 4,4ko[3] Mw magnitudea izan zuen beste erreplika bat eman zen, eta 3,8 eta 3,4ko beste bi jarraian[4]. Mercalli intentsitate eskalan IV-V artean kokatu zen (jendea esnatzeko moduko lurrikara)[2].

2020ko Lizoaingo lurrikara
Map
Motalurrikara
Data2020ko urriaren 1a
HerrialdeaEspainia
Lurrikararen momentu sismikoa4,6
Mercalli intentsitate eskalaIV Mercalli eskalan
V Mercalli eskalan
Sakonera bertikal1 km

Inguruan aurretik ere egon dira lurrikarak, eta ikerlari batzuek Itoizko urtegiaren eraginez izan daitekeela ere proposatu dute[5].

Hedapena eta erreplikak aldatu

Lurrikarak Nafarroa Garaian ez ezik, baita Gipuzkoako zenbait herritan ere, besteak beste Donostian eta Hernanin. Euskal Herritik kanpoko zenbait lurraldetan ere bai: Aragoin, Errioxan eta Katalunian[4].

Espainiako Geografia Institutuak 00:02an erregistratu zuen lehenengo lurrikara, indartsuena: Richter eskalako 4,6 gradukoa. Hurrengo minutuetan, 2,9 graduko eta 1,9 graduko beste bi ere jaso dituzte, eta, 00:54an, indartsuago bat: 3,4 gradukoa. 01:37an, 3,7 graduko astinaldi bat erregistratu dute Eguesibarren (Nafarroa), eta minutu gutxiko tartearekin gertatu ziren erreplikak, Lizoainibar-Arriasgoitin eta Eguesibarren[4].

Geologia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Pirinioak#Geologia»

Nafarroa Garaia Pirinioen eta Ebroko arroaren artean dago. Bi eremu horien artean kokatzen da Jaka-Iruñea arroa, inguruko geologian interesa duena.[6] Nafarroa Garaiaren mendebaldean Kantauriar mendikatea dago, eta ekialde-mendebalde eremuan ere interakzio interesgarriak daude. Zonalde honek interes berezia du ipar-hego eta ekialde-mendebalde interakzio geologikoak ematen direlako.[7]

Estratigrafia aldatu

Pirinioen eremuko zona axialean Paleozoikoko hainbat arroka daude (Oroz-Betelu, Kintoa eta Bortziriak), baita arroka plutonikoak ere Bortzirietan. Kintoako arrokei Olazar Formazioa izena ematen zaie.[7] Gainerakoan Mesozoikoko arrokez osatua dago, eta mendilerroak toles eta zamalkadura sekuentzia batez osaturik daude.[6]

Ebro ibaiaren arroa Pirinioen lurraldeaurreko arroa da. Arroaren oinarria Mesozoikoko arrokez osatuta dago, eta diskonformitate baten ostean Oligozeno eta Miozenoko sedimentuz osatutako arrokak aurki daitezke.[6]

Jaka-Iruñea arroa bi eremu hauen arteko trantsizioa da, Paleozeno-Eozenoko arrokak turbiditikoekin eta Mesozoikoko beste unitate batzuk tartekatuz.[6]

Tektonika aldatu

Lurrikararen inguruan Lizarra-Akize falla aurki daiteke, Mesozoikoan eta Tertziarioan jarduera tektoniko garrantzitsua izan duen faila,[7] hainbat diapiroren sortzailea.[8][9]

Nafarroa Garaiko egitura geologikoa Orogenia Pirenaikoaren ondorioa da, Eurasiako plaka eta Iberiar mikroplakaren talkatik sortuta ipar-hego norabidean laburdura emanez. Estimazioen arabera 80 kilometrokoa izan zen laburdura hau.[10] Hegoaldean Ebroko arroak ematen duen zamalkadura da muga. Paleozeno eta Eozenoan Nafarroa Garaiko erdialdean zegoen itsas-arroa itxi eta mendilerroak osatu ziren. Keuper garaiko gatz triasikoen mailek zehazten dituzte eremu osoko zamalkadurak non sortu diren, adibidez Agoitz inguruan, Alaitz edo Leiren.[6]

Nafarroa Garaiko faila nagusiak historia geologiko honen ondorio dira:[11][12]

  • Pirinioetako Iparraldeko faila, Ekialde-Mendebalde norabidekoa, Iberiar eta Eurasiar plakak bereizten duena eta, beraz, garapen litosferiko handia duena.
  • Lizarra-Akizeko faila edo Iruñeko faila, Ipar-Ekialde/Hego-Mendebalde norabidekoa eta 125 km ingurukoa,[13] historia oso konplexua duena eta mugimendu bertikalarekin.[14] Lehen esan bezala diapiro ugari aurkitzen dira hemen eta, beraz, oso sakona dela uler daiteke.[15]
  • Leitzako faila: Pirinioetako iparraldeko failaren luzapena da, mendebalderantz, Kantauriar mendikatean kokatua. Ekialde-Mendebalde norabidea du eta urratze-faila bat da.[15] Ia bertikala da, baina iparralderantz okerdura txikia izaten du.[11] Bere hedapen horizontala 30 eta 500 metro artekoa da.[6]
  • Hendaiako faila: Hendaiako faila egitura sakona da, Ipar-Ekialde/Hego-Mendebalde norabidea duena, ziurrenik mugimendu sinistroa duen urratze-faila.[16] Euskal mazizoren mendebaldeko muga ezartzen du.

Sismizitatea aldatu

Euskal Herria ez da arrisku sismiko haundia duen lurraldea, eta zaila da Nafarroa Garaian 5eko magnitudea baino lurrikara indartsuagorik izatea.[6] 1998ko urriaren 27an Lizarragan izan zen Nafarroan ezagutzen den lurrikararik indartsuena, 5,2ko magnitudearekin Richter eskalan.[17] Bitxikeri gisa, 1903ko martxoaren 10ean beste lurrikara bat izan zen Iruñerrian, 4,7ko magnitudekoa, hainbat orduz erreplikak izan zituena.[18]

Nafarroa Garaiko sismizitatea, orokorki, Eurasiar plaka eta Iberiar mikroplakaren arteko gerturatzearen ondorioa da, nahiz eta Nafarroa Garaian dagoen esfortzu horizontal maximoa (IIE-HHW) ez den Iberiar Penintsulako orokorra (IIW-HHE).[6] σ1 esfortzu maximoa bertikala da eta, horregatik, zonalde estentsibo gisa klasifikatu izan da.[19] Hala ere esfortzu global horren bariazioak ematen dira maila lokalean. Presio ardatz nagusiak, egondako lurrikaren foku-mekanismoetan oinarrituz, NNO-SSE / NO-SE norabidea izan ohi du.[20] Honela interpretsatzen da Lizarrako eta Hedaiako failek, NE-SO norabidea dutenak, aldirantzizko mugimendu garrantzitsua dutela.[19][21]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ earthquake.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2020-10-01).
  2. ↑ a b (Gaztelaniaz) Nacional, Instituto Geográfico; Nacional, Instituto Geográfico. «Información del Terremoto» Geoportal oficial del Instituto Geográfico Nacional de España (Noiz kontsultatua: 2020-10-01).
  3. ↑ earthquake.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2020-10-01).
  4. ↑ a b c Berria. «Richter eskalako 4,6 graduko lurrikara bat eta 4,4 graduko beste bat hauteman dituzte Nafarroan» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-10-01).
  5. ↑ (Ingelesez) Ruiz, M.; Gaspà, O.; Gallart, J.; Díaz, J.; Pulgar, J.A.; García-Sansegundo, J.; López-Fernández, C.; González-Cortina, J.M.. (2006-10). «Aftershocks series monitoring of the September 18, 2004 M=4.6 earthquake at the western Pyrenees: A case of reservoir-triggered seismicity?» Tectonophysics 424 (3-4): 223–243.  doi:10.1016/j.tecto.2006.03.037. (Noiz kontsultatua: 2020-10-01).
  6. ↑ a b c d e f g h (Gaztelaniaz) Plan especial riesgo sísmico de Navarra, "SISNA". Nafarroako Gobernua, 245 or..
  7. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Gulina» Mapa geológico de España, Escala 1:50.000 (Instituto Geológico y Minero de España).
  8. ↑ (Gaztelaniaz) «Pamplona» Mapa geológico de España, Escala 1:50.000 (Instituto Geológico y Minero de España).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) España, Sociedad Geológica de. (2004-01-01). Geología de España. IGME ISBN 9788478405466. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  10. ↑ (Ingelesez) Teixell, Antonio. (1998-06-01). «Crustal structure and orogenic material budget in the west central Pyrenees» Tectonics 17 (3): 395–406.  doi:10.1029/98TC00561. ISSN 1944-9194. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  11. ↑ a b Ruiz, M.; Díaz, J.; Gallart, J.; Pulgar, J. A.; González-Cortina, J. M.; López, C.. (2006-07-01). «Seismotectonic constraints at the western edge of the Pyrenees: aftershock series monitoring of the 2002 February 21, 4.1 Lg earthquake» Geophysical Journal International 166 (1): 238–252.  doi:10.1111/j.1365-246X.2006.02965.x. ISSN 0956-540X. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  12. ↑ Faci, E.et al., 1997. Mapa geológico de Navarra, Escala 1:200.000. Gobierno de Navarra, p. 142.
  13. ↑ (Ingelesez) Turner, Jonathan P.. (1996-08-01). «Switches in subduction direction and the lateral termination of mountain belts: Pyrenees-Cantabrian transition, Spain» Journal of the Geological Society 153 (4): 563–571.  doi:10.1144/gsjgs.153.4.0563. ISSN 0016-7649. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  14. ↑ (Ingelesez) Larrasoaña, Juan Cruz; Parés, Josep María; Millán, Héctor; del Valle, Joaquín; Pueyo, Emilio Luis. (2003-12-01). «Paleomagnetic, structural, and stratigraphic constraints on transverse fault kinematics during basin inversion: The Pamplona Fault (Pyrenees, north Spain)» Tectonics 22 (6): 1071.  doi:10.1029/2002TC001446. ISSN 1944-9194. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  15. ↑ a b (Gaztelaniaz) El Manto de los Mármoles (Pirineo Occidental): Geología Estructural y Evolución Geodinámica - content - Departamento de Geodinámica - UPV/EHU. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  16. ↑ (Ingelesez) Pedreira, D.; Pulgar, J. A.; Gallart, J.; Díaz, J.. (2003-04-01). «Seismic evidence of Alpine crustal thickening and wedging from the western Pyrenees to the Cantabrian Mountains (north Iberia)» Journal of Geophysical Research: Solid Earth 108 (B4): 2204.  doi:10.1029/2001JB001667. ISSN 2156-2202. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  17. ↑ Aretxabala, Antonio. (2012-02-16). Sismicidad en los Pirineos Occidentales: Alava, Guipuzcoa y Navarra. (Noiz kontsultatua: 2020-11-4).
  18. ↑ Aretxabala, Antonio. (2012-09-12). El terremoto de pamplona del 10 de marzo de 1903 (M 4,7 - VI). (Noiz kontsultatua: 2020-11-4).
  19. ↑ a b Jabaloy, A; Galindo-Zaldı́var, J; González-Lodeiro, F. (2002-11-01). «Palaeostress evolution of the Iberian Peninsula (Late Carboniferous to present-day)» Tectonophysics 357 (1–4): 159–186.  doi:10.1016/S0040-1951(02)00367-0. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  20. ↑ (Ingelesez) Souriau, Annie; Sylvander, Matthieu; Rigo, Alexis; Fels, Jean-Francois; Douchain, Jean-Michel; Ponsolles, Christian. (2001-01-01). «Sismotectonique des Pyrenees; principales contraintes sismologiques» Bulletin de la Société Géologique de France 172 (1): 25–39.  doi:10.2113/172.1.25. ISSN 0037-9409. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).
  21. ↑ (Ingelesez) M., Herraiz,; De, Vicente, G.; R., Lindo-Ñaupari,; J., Giner,; L., Simón, J.; M., González-Casado, J.; O., Vadillo,; A., Rodríguez-Pascua, M. et al.. «The recent (upper Miocene to Quaternary) and present tectonic stress distributions in the Iberian Peninsula» Tectonics 19 ISSN 0278-7407. (Noiz kontsultatua: 2017-03-10).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=2020ko_Lizoaingo_lurrikara&oldid=8963741"(e)tik eskuratuta