1812ko angloamerikar gerra
1812ko angloamerikar gerra 1812-1815 urteetan Ameriketako Estatu Batuek eta Erresuma Batuak (Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua eta kolonia kanadarrak) elkarren kontra egindako gerra izan zen. Borrokak lurrez eta itsasoz gertatu ziren Ipar Amerikako eremuan. Gerrak ez zuen garaile garbirik izan.
| 1812ko angloamerikar gerra | |||
|---|---|---|---|
 1812ko Gerrateko irudi batzuk | |||
| Data | 1812 – 1815 | ||
| Lekua | Ipar Amerika | ||
| Emaitza | Ganteko ituna (1814), statu quo ante bellum. | ||
| Gudulariak | |||
| |||
| Buruzagiak | |||
| Galerak | |||
| |||
Arrazoiak aldatu
Estatu Batuek egin zuten gerra-deklarazioa, 1812. urteko ekainaren 18an. Horretarako arrazoiak luzaro izan dira eztabaidagai. Estatu Batuek beren herrialde subirano eredua garatu nahi zuten, baina Britaniar Inperioaren itzala luzea zen Atlantikoan, bereziki Trafalgarko guduko Espainia eta Frantziaren porrotaren ondoren. Orain, britainiarrek itsas blokeoa ezarri zieten Napoleonen Frantziari eta, horrenbestez, Estatu Batuekiko merkataritzari.
Bestalde, Estatu Batuetako Lehenengo Bankuaren gaineko kontrolari buruzko gatazka zegoen, 1811n bertan behera utzi baitzuen Estatu Batuetako kongresuak. Halaber, britaniarrek merkataritza-ontziak eta marinelak derrigorrez errekrutatzen ziharduten Britainiarren Errege Itsas Armadarako eta, gainera, britainiarrak Estatu Batuak kontinentean barrena metropolitik aparte zabaltzearen kontra zeuden. Ondorioz, britaniarrek indiar indigenei lagundu zieten.
Gerraren garapena aldatu
Britainiarren armada Europako Gerran lanpetuta zegoenez, britaniarrek defentsa-estrategiaz jardun zuten, estatubatuarrek Kanadako lurralde batzuk inbaditu arren, itsasoko erasoz uxatuz. Beraz, estatubatuarrek erabaki zuten Kanadan lurrez sartzea.
1814an britainiarrek kontraeraso egin zuten, hiru armada bidali zituzten Ipar Amerikara Estatu Batuak inbaditzeko: Mainen sartu ziren, eta Washington Hiria ere hartu zuten, eraikin publikoak suntsituz, Etxe Zuria barne.
Bestalde, estatubatuarrek ipar-mendebaldean eta hego-ekialdean amerindiarrak garaitu zituzten: britainiarrek lagunduta, amerindiar indigenek estatu independentea sortu nahi zuten, baina menperatuak izan ziren. Britainiarrek New York, Baltimore eta New Orleans inbaditu nahi izan zuten arren, estatubatuarrek atzera eragin zieten.
Gerrako azken borroka New Orleansko gudua izan zen 1815eko urtarrilean, nahiz eta ordurako bakea sinatuta zuten alde biek Ganteko Hitzarmenean, baina Europan sinatu zutenez, akordioaren berriak asteak eman zituen Amerikara heltzerako. New Orleasen estatubatuarrak atera ziren garaile, Andrew Jacksonen gidaritzapean.
Emaitza aldatu
Mugak lehengo horretan geratu ziren, eta alderdi biak garaile sentitu ziren. Kanadakoak (britaniarren kolonia) pozik zeuden, hegoaldeko errepublika berriak menperatu ez zituelako. Estatubatuarrek ere nazio-batasunaren espirituaren indar handia ospatu zuten, baita nazioartean ahaltsuak zirela erakustearren ere. Armada indartsu bakar bat sortzearen aldeko apustua sendotu egin zen, baita botere federala ere aldi berean.
Gerrako zorraren mamuak berriz astindu zuen errepublika berria, eta errepublikarrak nahi ez zuten zuloan sartu ziren: bankuen maileguen eta nazioarteko finantzen menpeko bihurtzea. 1816an, Estatu Batuetako Bigarren Bankua sortu zen kongresuaren erabakiz; 20 urteko baimenaldia eman zitzaion. Alderdi Federalista desagertu egin zen gerra osteko urteetan, eta Alderdi Errepublikanoa geratu zen jaun eta jabe. Aldiz, biziki areagotu ziren errepublikarren barneko kontraesanak, eta hainbat fakzio desberdin agertu.
Gerraren amaierak berretsi egin zuen Estatu Batuen mendebaldeko hedakuntza James Madisonek Napoleoni Louisiana erosi ondoren. Era berean, zapuztu egin zuen betiko amerindiarrek Estatu Batuen estatu-funtzionamenduaren antzeko estatu bat, Ohioko lurraldean, sortzeko azken aukera (britaniarrekin aliatu ziren gerran).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q26013
Multimedia: War of 1812 / Q26013
