Zaldibar

Zaldibar
	Bizkaia, Euskal Herria
	Zaldibar
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Durangalde
Izen ofiziala	Zaldibar
Alkatea	Jose Luiz Maiztegi (EAJ)
Posta kodea	48250
INE kodea	48095
Herritarra	zaldibartar
Kokapena
Koordenatuak	43°10′21″N 2°32′43″W / 43.1725°N 2.5452777777778°W
Azalera	11,84 km²
Garaiera	195,49 metro
Distantzia	39 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	3.005 (2023); −15 (2022)
Dentsitatea	257,2 bizt/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 5,85
Zahartze tasa	% 12,25
Ugalkortasun tasa	‰ 46,72
Ekonomia
Jarduera tasa	% 75,37 (2011)
Genero desoreka	% 6,14 (2011)
Langabezia erregistratua	% 9,85 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 47,48 (2010)
Kaleko erabilera	% 27.6 (2016)
Etxeko erabilera	% 34.24 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.zaldibar.eus

Zaldibar Bizkaiko ekialdeko udalerri bat da, Durangaldeko eskualdean kokatua, Gipuzkoarekiko mugan. 11,84 km² ditu eta 2016. urtean 3.087 biztanle zituen. Eskualdeko 7. udalerria da biztanle kopuruaren arabera, 14 herrietatik.

Durangotik 7 km-tara, Eibartik 9tara eta Bilbotik 37tara kokatuta dago.

Zaldua izena ere hartu izan du historikoki.

Geografia aldatu

Mugakideak aldatu

Mugakide ditu iparraldean Mallabia eta Ermua, hegoaldean Elorrio, ekialdean Eibar eta Elgeta (Gipuzkoa), eta mendebaldean Berriz.

Areitioko mendateak (313 m) lotzen du Ermuarekin N-634 errepidearen bidez.

Zaldibarko udalerriaren mapa

Auzoak aldatu

Herrigunearen inguruan, Aranguren, Goierri, Gatzaga eta Urizar auzoak daude udalerriaren mendebaldean. Ekialdean, berriz, Eitzaga eta Sallabente daude.

Ingurune naturala aldatu

Zaldua ibaiak (edo Zalduerreka) udalerria zeharkatzen du, eta Matiena bat egiten du Ibaizabalekin. Ibaiak ura jasotzen du beste erreka bietatik, Solozabal eta Agirre-sakonatik. Ekialdean, Ego ibaiak bat egiten du Maltzagan Debarekin. Ibuereka eta Aixola dira Egoren ibaiadarrak. Ariolako urtegia (Aixolakoa) ere aipatzekoa da, hego-ekialdean kokatuta, Elgetako mugan.

Anbotoko mendilerroa (1.331 m) eta Oizko mendigunearen (1.026 m) artean kokatuta, mendi baxuagoek inguratzen dute herria. Horietatik altuena Santamariñazar (675 m) da, hegoaldean zutitzen dena.

Historia aldatu

Herriak denbora luzean Zaldua izena izan zuen. Zalduako elizaurrea Durangoko merindadearen barruan zegoen, eta Gerediagako Batzarretan 7. eserlekua zeukan. Elezaharraren arabera, Antso II.a Garzeitz Abarka nafar erregea 10 urtez preso egon zen Zaldibar dorretxean. Bestela, San Andres eliza XIII. mendekoa izan daitekeela uste dute aditu batzuek.

Herriaren historia ur gaziko iturriak markatu du, mineralduna eta osasungarria, 1846an bainuetxea zabaldu baitzuten Peñafloridako kondearen eskutik. Termalismoa boladatik pasatu eta gero, Bizkaiko Foru Aldundiaren eskuetara pasatu zen eraikina, eta ospitale psikiatriko bihurtu zen.

1932an Zaldua herriak gaur egungo izena, Zaldibar, hartu zuen, eta 1976an armarrian sartu zituzten zuhaitza eta zaldia. Azkenik, 2017an hiru otsoak berreskuratu zituzten armarrirako, "Zaldua" izena azpian dutela.

Demografia aldatu

Zaldibarko biztanleria

Politika aldatu

2019ko udal hauteskundeak aldatu

Udaletxea.

2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Zaldibarko alkatea EAJ-PNVko Jose Luis Maiztegi da.

Zaldibarko udalbatza
Alderdia		2019ko maiatzaren 26a
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua
	EH Bildu	5 / 11	647 (% 42,65)
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 11	518 (% 34,15)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	2 / 11	251 (% 16,55)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 11	53 (% 3,49)
Datuen iturria: webgunean

Alkateak aldatu

1979: Valentin Lasuen (EAJ).
1983-1995: Pablo Sampedro Landazabal (EAJ).
1995-1999: Maria Blanca Onaindia (EAJ).
1999-2009: Igor Barrenetxea-Arando (EAJ + EA).
2009-2011: Ana Idoia Mendiolagarai (EAJ).
2011-2018: Arantza Baigorri (EH Bildu).
2018-2019: Eneritz Azpitarte (EH Bildu).
2019-: Jose Luis Maiztegi (EAJ).

Azpiegiturak aldatu

Udaletxea, bake epaitegia, liburutegia eta gizarte arloko hainbat elkarte daude udalerrian. Gainera, Osakidetzako osasun-zentroa eta erietxe psikiatrikoa den Zaldibarko Ospitalea aipatzekoak dira.

2011. urtetik, Eitzaga auzoan zabortegia du. 2020ko otsailaren hasieran bertan gertatu zen Zaldibarko zabortegiaren hondamendia.

Azkenik, AP-8 autopistak eta Euskotreneko Bilbo-Donostia lineak udalerria zeharkatzen dute. Zaldibarko geltokia dago trenbide horien sarearen barruan.

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Zaldibarko hiztunen testigantzekin osatutako bideoa, Euskal Herriko Ahotsak^[4]^[4] proiekturako.

Herriko eta inguruko jatorrizko euskalkia mendebaleko euskararen aldaera bat da, Durangaldekoa^[5]^[6] hain zuzen. Durango da eskualdeko herririk handiena, baina euskalki honen parte dira Abadiño, Atxondo, Iurreta eta Elorrio, besteak beste.

Ondarea aldatu

San Andres eliza: XIII. mendekoa jatorriz, XVII eta XVIII. mendeetan zaharberrituta.
Zalduako dorrea: XV. mendekoa antza denez, gaur egun hondatuta dago. Hiru solairu ditu eta puntu erdiko ateak.
Garitaonandia dorrea: XVII. mendekoa, oso ondo kontserbatuta, armarriarekin.
Eitzaga dorrea: XV. mendekoa beharbada. Joanes III. nafar erregearen armarriarekin.
Kalbario: XVII. mendekoa.
Otaolako Sallabente ermita: Goi Erdi Arokoa.