Txerokiera
Txerokiera (ᏣᎳᎩ ᎦᏬᏂᎯᏍᏗ Tsalagi Gawonihisdi, [dʒalaˈɡî ɡawónihisˈdî] ahoskatua) txerokiek hitz egiten duten irokes hizkuntza da[1]. Hizkuntza polisintetikoa[2] eta tonala da, idazteko bere silabario berezia duena.
Txerokiera | |
---|---|
ᏣᎳᎩ ᎧᏬᏂᎯᏍᏗ — ᏣᎳᎩ | |
Datu orokorrak | |
Lurralde eremua | AEB |
Hiztunak | 10.400[1] |
Eskualdea | Ekialdeko Oklahoma, Ipar Carolina eta Arkansas |
Hizkuntza sailkapena | |
giza hizkuntza indigenous language (en) Ameriketako jatorrizko hizkuntzak Iroquoian (en) | |
Informazio filologikoa | |
Hizkuntza-tipologia | SOV hizkuntza eta hizkuntza polisintetikoa |
Alfabetoa | Cherokee syllabary (en) eta latindar alfabetoa |
Hizkuntza kodeak | |
ISO 639-2 | chr |
ISO 639-3 | chr |
Ethnologue | chr |
Glottolog | cher1273 |
Wikipedia | chr |
UNESCO | 903 |
IETF | chr |
Endangered Languages Project | 1684 |
Gaur egun Estatu Batuetako amerindiar hizkuntzarik osasuntsuenetako bat da, batez ere bere literatura eta egunkaria –Cherokee Phoenix (ᏣᎳᎩ ᏧᎴᎯᏌᏅᎯ, Tsalagi Tsulehisanvhi)– dituelako.[3]. Haren hiztunak Qualla Boundary eremuan (Cherokee, Ipar Carolina) eta Oklahomako zenbait konderritan bizi dira. Hala ere, galtzeko zorian[4] dagoela adieratzen dute zenbait ikertzailek.
Fonologia aldatu
Txerokierak hamaika kontsonante ditu:
Ezpainkariak | Hobikariak | Sabaikariak | Belarrak | Glotalak | |
---|---|---|---|---|---|
Herskariak | t | k | ʔ | ||
Afrikariak | ʦ | ||||
Igurzkariak | s | h | |||
Sudurkariak | m | n | |||
Hurbilkariak | l | j | ɰ |
Gainera sei bokal ditu:
Aurrekoak | Ertainak | Atzekoak | |
---|---|---|---|
Itxiak | i | u | |
Erdi-itxiak | e | ə̃ | o |
Irekiak | a |
Silabarioa aldatu
Sequoyah txerokiak silabario hau asmatu zuen, beste hizkuntza idatzirik jakin barik. Hona sillbarioa, transilterazio ohikoarekin batera:
Bokalak → Kontsonanteak ↓ |
a [a]~[ə] |
e [e]~[ɛ] |
i [i]~[ɪ] |
o [o]~[ɔ] |
u [u]~[ʊ] |
v [ə̃] |
---|---|---|---|---|---|---|
— | Ꭰꭰ a | Ꭱꭱ e | Ꭲꭲ i | Ꭳꭳ o | Ꭴꭴ u | Ꭵꭵ v |
g [ɡ] |
Ꭶꭶ ga • Ꭷꭷ ka | Ꭸꭸ ge | Ꭹꭹ gi | Ꭺꭺ go | Ꭻꭻ gu | Ꭼꭼ gv |
h [h] |
Ꭽꭽ ha | Ꭾꭾ he | Ꭿꭿ hi | Ꮀꮀ ho | Ꮁꮁ hu | Ꮂꮂ hv |
l [l] |
Ꮃꮃ la | Ꮄꮄ le | Ꮅꮅ li | Ꮆꮆ lo | Ꮇꮇ lu | Ꮈꮈ lv |
m [m] |
Ꮉꮉ ma | Ꮊꮊ me | Ꮋꮋ mi | Ꮌꮌ mo | Ꮍꮍ mu | |
n [n] |
Ꮎꮎ na • Ꮐꮐ nah • Ꮏꮏ hna | Ꮑꮑ ne | Ꮒꮒ ni | Ꮓꮓ no | Ꮔꮔ nu | Ꮕꮕ nv |
qu [kʰw] |
Ꮖꮖ qua | Ꮗꮗ que | Ꮘꮘ qui | Ꮙꮙ quo | Ꮚꮚ quu | Ꮛꮛ quv |
s [s] |
Ꮝꮝ s • Ꮜꮜ sa | Ꮞꮞ se | Ꮟꮟ si | Ꮠꮠ so | Ꮡꮡ su | Ꮢꮢ sv |
d/t [d]/[t] |
Ꮣꮣ da • Ꮤꮤ ta | Ꮥꮥ de • Ꮦꮦ te | Ꮧꮧ di • Ꮨꮨ ti | Ꮩꮩ do | Ꮪꮪ du | Ꮫꮫ dv |
tl [t͡ɬ] |
Ꮬꮬ dla • Ꮭꮭ tla | Ꮮꮮ tle | Ꮯꮯ tli | Ꮰꮰ tlo | Ꮱꮱ tlu | Ꮲꮲ tlv |
ts [t͡s]~[d͡ʒ] |
Ꮳꮳ tsa | Ꮴꮴ tse | Ꮵꮵ tsi | Ꮶꮶ tso | Ꮷꮷ tsu | Ꮸꮸ tsv |
w [ɰ] |
Ꮹꮹ wa | Ꮺꮺ we | Ꮻꮻ wi | Ꮼꮼ wo | Ꮽꮽ wu | Ꮾꮾ wv |
y [j] |
Ꮿꮿ ya | Ᏸᏸ ye | Ᏹᏹ yi | Ᏺᏺ yo | Ᏻᏻ yu | Ᏼᏼ yv |
Adibidea aldatu
« | ᏂᎦᏓ ᎠᏂᏴᏫ ᏂᎨᎫᏓᎸᎾ ᎠᎴ ᎤᏂᏠᏱ ᎤᎾᏕᎿ ᏚᏳᎧᏛ ᎨᏒᎢ. ᎨᏥᏁᎳ ᎤᎾᏓᏅᏖᏗ ᎠᎴ ᎤᏃᏟᏍᏗ ᎠᎴ ᏌᏊ ᎨᏒ ᏧᏂᎸᏫᏍᏓᏁᏗ ᎠᎾᏟᏅᏢ ᎠᏓᏅᏙ ᎬᏗ. Nigada aniyvwi nigeguda'lvna ale unihloyi unadehna duyukdv gesv'i. Gejinela unadanvtehdi ale unohlisdi ale sagwu gesv junilvwisdanedi anahldinvdlv adanvdo gvhdi. Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute. |
» |
—Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1. artikulua |
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b Ethnologue: Languages of the World. (2013). Cherokee: A Language of the United States. SIL International.
- ↑ Montgomery-Anderson, Brad. (2008). «Citing Verbs in Polysynthetic Languages: The Case of the Cherokee-English Dictionary» Southwest Journal of Linguistics 27.
- ↑ LeBeau, Patrik. (2009). Term Paper Resource Guide to American Indian History. Westport, CT: Greenwoord, 132 or..
- ↑ Garralda Zubimendi, Kerman. (2018). «Misha BECKER: «Elebitasuna kaltegarria dela uste dute AEBetan»» aldizkaria.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2018-04-24).
Kanpo estekak aldatu
Ikus, gainera aldatu
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |