Tri-murti

Tri-murti edo trimurti (devanagariz त्रिमूर्ति, "hiru forma"),sanskritozko hitz bat da, mitologia hinduaren hiru jainko nagusiei: Brahma sortzailea, Vishnu kontserbatzailea eta Shiva suntsitzaileari erreferentzia egiten diena.

Trimurti

Trimurti

Trimurti

Brahmâ, Shiva et Vishnu.
Trimurti Elefanta uharteko leize batean, Mumbaitik hurbil.

Jainko horiek, fenomenoen sorrera, kontserbazio eta suntsipen zikloak irudikatzen dituzte, horietako bakoitza jainko batek irudikatzen duelarik. Horrela, lehen esan bezala, Brahma, bizitzaren sortzailea izango litzateke, Vishnu, kontserbatzailea, eta, azkenik, Shiva, suntsitzailea.

Jainkoa 3 burudun, 3 beso paredun eta 3 hanka paredun izaki baten bidez dago irudikatua.

Hala ere, Indian ez zaie garrantzi berezirik ematen hiru jainko horiei talde gisa; izan ere, hinduista gehienek jainkoak gurtzen dituzte beren haragitzetan, hala nola Rama, Krishna edota bere Devi-ak (jainkoen emazteak).

Freda Matchetten arabera, hiru jainko horiengan pertsonalizatzen dira mundua sortzeko, kontserbatzeko eta suntsitzeko funtzio kosmikoak. Hala ere, banakako izendapenak alda daitezke lerrokatze partikular horretatik. Dattatreya, iogi ospetsua, sarritan, Vishnuren 24 haragitzeetako bat ez ezik, Shiva eta Brahmarena ere bada, hiru buruko gorputz batean; horrela, trimurtiaren haragitzetzat hartzen da.

Izen sanskritoa

• trimūrti, AITS sisteman (sanskritoa transliteratzeko nazioarteko alfabetoa).
• त्रिमूर्ति, sanskritoaren devanagari-idazkeran.
• Ahoskera
  • /trímurti/ sanskritoz, edo
  • /trimúrti/ Indiako zenbait hizkuntza modernotan, hala nola bengalera, hindia marathera edo Paliera.
• Etimologia: «hiru gorputz», tri: hiru izanik, gehi murti: «gorputz sendoa, gorpuztu, gauzatu, agertu, haragitu, pertsonifikatu».

Trimurtiaren historia

Mitologia vedikoan (hinduistaren aurrekoa), egungo hiru jainko nagusiak (Brahmá, Vishnu, Shiva) ez ziren existitzen edo ez zuten inolako garrantzirik: Rig-vedan (Indiako lehen testua, K.a. II. milurtekoaren erdialdekoa), jainko nagusien beste hirukote bat izendatzen da, nahiz eta trimurti izena ez jaso; hauek ziren:

• Indra (deven errege heroikoa),
• Agni (Suaren jainkoa), eta
• Soma (Ilargiaren eta izen bereko edari psikotropikoaren jainkoa).

Iaska-ren Niruktan (7.5), berriz, Rig-vedaren beste jainko nagusi batzuk aurkezten dira:

• Indra (deven errege heroikoa),
• Agni (Suaren jainkoa), eta
• Surya (Eguzkiaren jainkoa).

Trimurti hitzaren lehen agerpenak daude: Kālidāsaren Kumara-sambha 2.4 delakoan (K.o. 500. urte inguruan), Jemadriren Chatur-varga-chintámani 11.547an (1210-1210), eta Rama-Tapania-upanishad 16 (XI. edo XVI. mendekoa) deritzonaren eskolioan.

Gaur egun ezagutzen den trimurtia (Brahma, Vishnu, Shiva) puranika da; horrela deitzen zaio sustatzen dituen jainkoak lehen aldiz Puranetan (K.o. I. milurtekoan idatzitako testuak) aurkezten direlako.

Ezagutzen ez diren arrazoiengatik (baina ziur aski kristauen Hirutasun Santuaren kontzeptuaren elkartzearengatik), trimurti kontzeptuak (hiru jainko nagusi gisa) arrakasta izan zuen orientalista britainiarren artean, eta, beraz, Mendebaldean; baina, Indian, ez zaio garrantzi gehiegirik ematen trimurtiaren jainko indibidual bati. Hain zuzen ere, bereziki Brahma jainkoak, tenplu bakarra du Indian, Punshkarren.

Trimurtiaren irudikapena

Haren irudikapenak hiru jainko hauek erakusten ditu, bai bata bestearen ondoan (eserita edo zutik), bai gorputz bakar batean bilduta (hiru buru, sei beso eta sei hanka). Era berean, beren emazteekin batuta agertzen dira, zeinak energia (Sakti), natura edo materia (Prakriti) eta mugimendua sinbolizatzen duten; haiek, berriz, izakia eta kontzientzia (Púrusha) eta inertzia adierazten dituzte. Hala, Lakshmik Vishnu (oparotasuna —Lakshmí— zaintzak baldintzatzen du) osatzen du; bikote horrekin, osotasun batean, Shaktik (edo Parvati-Kali-Durga) eta Shivak (emakumeen energia eta natura, kontzientzia osatuz) osatzen dute, eta, azkenik, Brahmak eta Sarasvatik (ezagutzaren —Sarasvati— beharra sumatzen du kreazioan). Hala, hiru Deví nagusiek, Lakshmik (aberastasuna), Párvatik (maitasuna eta espiritualtasuna) eta Sáraswatik (kultura eta arteak) Tridevia osatzen dute; trimurtiaren emakumezkoen baliokidea.

Tibeteko Bodh-Kharbun Triratna edo Parameshra bat dago, beltzez, horiz eta zuriz margotutako adreiluz eraikitako hiru tenplu txikiz osatua. Buda, Dharma eta Sangha sinbolizatzen ditu, hurrenez hurren.​ Tenplu horien goiko aldean, begi batzuk irudikatzen direnean, hurrenez hurren, irudikatzen dute: Jagannath, tenplu beltzean badaude; Subhadra, horian badaude, eta Balarama edo Balabhadra, zurian daudenean.

Brahma

Sakontzeko, irakurri: «Brahma»

Hinduismoaren parte gisa, Brahma jainko gorentzat jotzen da, mundu osoaren eta unibertsoaren sortzaile gisa jarduten duena, eta, beraz, bere karguaren arabera, hiruko jainkoen lehena da. Unibertsoaren sortzailea izanik, Brahma da lehena (Vishnu baino lehen), arkularia eta kontserbatzailea, eta Shiva, suntsitzailea. Baina, aldi berean, ikertzaileek diote India zaharreko mito eta kondairetan dauden subjektuak, eta erantzukizun funtzional eta linealen proportzioa (sorkuntzaren eta garapenaren ikuspegitik) ez dela beti errespetatzen, izan ere, beste deviei eta, batez ere, trimurtian daudenei, munduaren sorkuntzaren aurreko existentzia eman dakieke. Hori oinarri hartuta, bertsio epiko arkaikoetan, mitologia hinduko testu zaharrenetan, ezaugarri horietako hirurak Brahmarekin baino ez ziren korrelazioan jarri. Gainera, esan behar da Brahma jainko triadan sartutako alderdiak, Vishnu eta Shivarekin alderatuz, abstraktuenaren funtsa direla, eta neurri txikiagoan sartzen da istorio, mito eta kondairetan. Kasu horietan, Brahmak, mitologian agertzen jarraitzen duenean, funtzio oso espezializatua du, eta izaera orokorragoa du —izan ere, gai batzuetan, Brahmaren ordez, ekitaldi berean Vishnuren edo Shibaren papera dago, azkenean Brahma hinduismoaren historia mitologikoen zentrotik bota baitzuten—. Hala ere, Brahmak ezkutuan duen zeregina oso garrantzitsutzat jotzen da erlijio hinduan.

Oro har, Brahmaren irudi mitologikoa ebaluatzeko ahalegina egiten denean, arreta berezia jarri behar zaio irudi horren jatorriari. Brahmaren genealogiak baliteke esan nahi izatea jainkotasun baten kontzeptu abstraktua kontzeptu berezi baten aurretik egon zitekeela, erritu-egitura bati edo printzipio unibertsal bati zegokiona, eta hori, bereziki, iturriak aztertuz; horren arabera, Vedasen «brahman» termino neutroa, hasiera batean, korrelazioan jartzen da otoitz-formula edo aditz-espresio batekin esamolde unibertsal bat adierazteko; geroago, printzipio hori bera izendatzeko ere erabili zen (Brahman absolutua). Geroago, kontzeptu hori bera Jainko jakin baten forman pertsonaliza zitekeen.

Vishnu

Sakontzeko, irakurri: «Vishnu»

Vishnu jainkoa.

Narayana ere deitzen zaio Vishnuri.​ Krishna eta Raman irudikatzen da bereziki. Hinduismoaren barruan, zenbait sinesmen daude Vishnuren transzendentziari buruz. Kolore urdinez adierazten da, eta lau beso ditu alde guztietara irits daitekeela sinbolizatzeko.

Vedien ereserkietan Vishnu jainko garrantzitsuenetako bat ez bada ere, trimurtian duen lekua oso garrantzitsua da. Brahmanahan bere garrantzia pixka bat handitzen da, baina garrantzi handiena epopeietan eta Puranetan bakarrik agertzen da. Izenaren etimologia ez da guztiz argia; aditu batzuen ustez, jatorri indoeuroparra izan dezake. Lehen Vishnuren «hiru urratsetan» oinarrituta, eguzkiaren irudikapen metaforiko gisa interpretatzen da; Europako mitologiaren arabera, Vishnu, jatorriz, eguzkiaren jainko-aita (Dyeus) zela jotzen da; gaur egun, berriz, ikuspuntu hori eztabaidagarria da. Hiru jainko baten parte gisa, Vishnu unibertsoaren zaindari gisa aritzen da, nahiz eta munduaren sortzaile eta, ondorioz, testuinguru horretan irudi garrantzitsuagoa izan Brahma. Trimurti kontzeptuak bere irudikapen gehienak Puranetan ditu, eta Vishnu hiruko lekurik altuenean dago, berdinduta. Kasu horietan, gizakiaren funtsa eta esentzia, jatorria eta absolutua aldarrikatu ziren. Antzeko ikuspuntuak agertzen, eta epikan deskribatzen dira, non Vishnu edo haren haragitzea pertsonaia nagusi gisa aritzen baitira. Gai mitologiko batzuetan, adibidez, mundua Vishnuren existentzia-forma gisa hartzen da; beste batzuek, berriz, unibertsoaren amaieraren ondoren mundua birsortzeko, zeregin garrantzitsua ematen diote jainko horri.

Bestalde, Vishnuren haragitzeari buruzko mitoak jainko gaiztoaren gainean garaipena lortzeko arrazoietan oinarritzen dira, batez ere (horregatik hartzen du forma berezi bat). Vishnuren bereziki zer agerpen mota agertzen diren historia batean kontuan hartu gabe, kasu bakoitzean, unibertsoko energia ona eta kosmosa pertsonifikatzen ditu. Hala ere, zenbait desberdintasun daude energia hori sistema filosofiko eta erlijioso edo kontzeptu mitologiko jakin batzuetan aurkezteko: adierazpen-sorta aldatu egin daiteke absolututik (deskribatu ezin dena) edozein pertsonak lotura emozional handia duen jainko pertsonal mota batera. Kontuan hartu behar da; esate baterako, Vishnuren mitologia epikoan, pixkanaka identifikatzen da hainbat irudiren bidez.

Shiva

Sakontzeko, irakurri: «Shiva»

Shivaren estatua, Bangalore.

Xankarao Mahadeva. Hindu mitologian, sakrifizioaren jainkoa; Shiva Trimurtiaren alderdi suntsitzailea da, baina zentzu positiboan (suntsitu berreraikitzeko); beste hainbat rol ere hartzen ditu bere gain, hala nola aszeten jaunaren rola (Mahadeva). Lau besoko irudi gisa irudikatu ohi da: ilgora bat buruan, suge bat lepoan, hiru hortzeko bat esku batean, danbor bat bestean eta hirugarren begi bat kopetan.

Shiva jauna, panteoian, jainko independente gisa, nahiko berandu agertu zen —K.a. II. mendean—, baina jainko horren gurtza askoz lehenagotik zegoen. Zehazki, Shivari lotutako irudi prototipikoa Kristo aurreko hirugarren milurtekotik bigarrenera bitarteko ikonoetan dago. Shivaren ezaugarri eta funtzio zehatz asko, Vedak, Rudra jainkoarekin lotu ziren; geroago, izen nagusi bihurtu zen, eufemismo berarekin lekuak trukatuz. Aspalditik irudi horren asimilazio bat izan da, non zenbait ezaugarri elkartu baitziren, batzuetan oso kontraesankorrak (haserrea - dohaina, etab.). Halaber, esaterako, Shaivan, hori da goreneko jainkoa, eta suntsitzea zein sortzea adierazten du denboraren printzipiotzat.

Ikertzaileek diotenez, Shivaren irudiaren alderdiek, bere sorkuntza-rolarekin zuzenean lotuta daudenak, beren pertsonaia nagusietako baten irudikapen metaforikoa aurkitzen dute, maskulinoari (lingam) dagokiona. Shivaren kultuaren objektu nagusia linga harrizko zutabeen formako irudiak dira, aldi berean, femeninoaren (ioni) sinboloan kokatuta daudenak. Karaktere-multzo hori duten kontzeptu filosofiko eta erlijioso batzuk sorkuntzaren sinbolo metaforiko dira, batez ere.

Jainko-jainkosen triadan, Shiva suntsiketaren funtziorako giltzarria da, munduaren eta jainkoen suntsiketarekin lotuta, unibertsoaren aldi bakoitzaren amaieran. Zentzu horretan, Shivaren itxurak zein gurtza errealak beldurra eragiteko zenbait ezaugarri hartzen dituzte.

Horrela, jainkoa (bere segizioa barne) izaki mota bati lotzen zaio; izaki mota eta horien propietateak dira ez oso naturalak eta hipertrofikoak. Batzuetan, Shiva «aszeta handiaren» irudian ere agertzen da; gai mitologikoen arabera, betiko soiltasunera izan zen kondenatua, Brahmaren bosgarren burua mozteagatik. Esan beharra dago, halaber, Puranetan, 1008 zerrenda daudela Shivaren izen edo epitetoekin. Zerrenda horiek jainkotasun horren funtsezko alderdi batzuen ezaugarri dira.

Trimurti kontzeptuaren filosofia

Indiako filosofia erlijiosoaren arabera, trimurtiaren forman batzen dira mundu ikusgarrian ikusten diren printzipio gorenen arteko hiru printzipio nagusi —hasiera sortzailea (Brahma), amaiera suntsitzailea (Shiva) eta defentsa-printzipioa (Vishnu). Hirurak jainko berean daude, eta hiruetako bakoitza erakunde independentea da, Vedak hiru zati nagusitan banatzen diren bezala baina, aldi berean, liburu bakarra dagoen. Guztiek izaki bakar bat dute, hau da, param (gorena), guhey (sekretua) eta sarvatma (mundu osoko arima).

Sankhya doktrina dualistaren filosofia-eraikuntzetan, materiaren espiriturako distrakzio bat jartzen duena hiru jainko nagusiak (Brama, Vishnu eta Shiva eta haien deviak izaera bakarreko hiru adierazpen gisa purusa eta Prakriti, hurrenez hurren) eta hiru gunak inplementatzea (munduari hasiera eman zioten ezaugarriak). Brahma, sistema filosofiko horretan, Rajá da (jarduera, eraginkortasuna, grina); Vishnu, berriz, Sattva da (kontzientzia, argitasuna, oreka), eta Shiva, ostera, Tamas (ezagutza galtzea, jarduerarik eza, inertzia). Gorago esan den bezala, modu bakoitzari bere kolorea eta elementua esleitzen zaio. Beraz, Brhamak lur gorria du; Vishnuk urdina eta ura, eta Shivak beltza eta sua.

Advaita doktrinan, trimurtia Brahman absolutua ezaugarriekin islatzen duen forma bat litzateke (Saguna Brahman).

Ikuskerak hinduismoan

Oro har, esan daiteke trimurtiak garrantzi txikiagoa duela azken mendeetako hinduismoan antzinako Indian baino.

• 
  Trimurtiaren eskultura Elefanta uhartean.
• 
  Shiva, Vishnu eta Brahma Kali gurtzen.
• 
  Angkor-eko trimurtia. Hareharriz landua, eskultura XI. mendekoa da, eta Kanbodiako Museo Nazionalean dago ikusgai.

Shivaismo

Shivaren tenplua, IX. mendeko santutegi nagusia Prambanan, trimurtiari eskainia, UNESCOren Munduko Ondare izendatua, eta Indonesiako tenplu hindu handiena.

Shivaitak diote ezen Shiva Agamaren arabera Shivak bost ekintza egiten dituela: sorkuntza, babesa, desegitea, ezkutuko dohaina eta dohain argigarria. Lehen hiru ekintza horiek Shivarekin lotuta daude Sadyojata (Brahmaren antzekoa), Vamadeva (Vishnuren antzekoa) eta Aghora (Rudraren antzekoa) gisa, hurrenez hurren. Beraz, Brahma, Vishnu eta Rudra ez dira Shivaren jainkoak, Shivaren formak baizik. Brahma/Sadyojata gisa, Shivak sortzen du. Vishnu/Vamadeva gisa, Shivak zaintzen du, Rudra/Aghora gisa, desegiten du. Hori ez dator bat Shiva «Suntsiketaren jainkoa» delako ideiarekin. Shiva Jainko gorena da, eta ekintza guztiak egiten ditu, eta suntsitzea horietako bat da. Bera da lehen Brahmana. Adi Parashaktiren ezkontidea. Denborazkanpoko izakia. Shiva espaziotik eta denboratik harago dago. Berak geldiaraz dezake denbora. Shiva ez da guztiak baino. Shiva txikiena da, baina handiena. Eternitate osoan izaki gorena. Beraz, trimurtia, Shivaren forma bat da Shaivasentzat. Shaivitoek uste dute Shiva jauna Gorena dela, zenbait rol kritiko eta izen eta forma egokiak hartzen dituena, eta horiek guztiak gainditzen dituena. Trimurtiaren shivaita bertsioaren ikusizko adibide nabarmena Trimurti Sadashiva eskultura da, Elefanta Leizeetan, Elefanta uhartean.

Vishnuismo

Vishnuren Murtia, Angkor Wat-n gurtutako jainko nagusia, Kanbodia.

Nahiz eta Vishnu Puranak deskribatzen duen Vishnu sortzeko Brahman gisa eta Rudra (Shiva) gisa suntsitzeko, Vishnuismoak, oro har, ez du trimurti kontzeptua onartzen; aldiz, Vishnuren haragitzean sinesten dute, hala nola Buda, Rama, Krishna, etab. Haiek uste dute Shiva eta Brahma Vishnuren bi forma direla. Adibidez, Dvaita eskolak dio Vishnu dela jainko goren bakarra, Shiva mendekoa izanik, eta Puranak desberdin interpretatzen dituzte. Adibidez, Vijayindra Tîrthak, aditu Dvaita batek, desberdin interpretatzen ditu 18 Puranak. Hark Purana Vaishnavita satviko gisa interpretatzen ditu, eta Purana Shaivitak, tamasiko gisa, eta Purana satvikoek soilik dute aginpidea.

Shaktismo

Sakontzeko, irakurri: «Shaktismo»

Shaktidharma izena jainkosa (devíak) gurtzean oinarritzen da, eta Jainko Gorenaren hiru formen rol nagusiak esleitzen eta/edo azpimarratzen ditu, ez jainko maskulino tradizionalenak honako jainkosa hauek baizik: Mahasarasvati (kreatzaile), Mahalaxmi (babesle), y Mahakali (suntsitzaile). Trimurtiaren emakumezkoen bertsio horri, Tridevi (hiru jainkosa) deitzen zaio. Gizonezkoen jainkoak (Brahma, Vishnu, Shiva) sorkuntzaren eta garapenaren eragile osagarrien mailara baztertzen dira, eta haiengan zegoen energia (Sakti) Tridevi irudikatzen duen jainkosa gorenetik dator.

Devi Bhagwat idazlearen Lehen liburuan, Purana Srimad, 4. atalean, honela aipatzen du Devik trimurtia:

«

Adi Parashakti naiz. Unibertso honen jabea naiz. Ni Errealitate Absolutua naiz. Dinamikoa naiz, forma femeninoan eta estatikoa maskulinoan. Unibertsoa nire energiaren bidez gobernatzen duzula dirudizu. Errealitate absolutuaren forma maskulinoa zara, eta ni, bien bitartean, errealitate horren forma femeninoa naiz. Formatik harago nago, guztitik haratago, eta Jainkoaren botere guztiak nire barruan daude. Jakin behar duzu ni naizela betiko energia mugagabea. Gero, zera esan zuen Parashaktik: Brahma! Unibertsoaren sortzailea izango zara; Sharada jainkosa (Saraswati) zure ezkontidea da, jakinduriaren jainkosa eta jatorrizko soinutzat aitortuko da. Brahma jauna, jainkosa hori zurekin egongo da unibertsoa sortzen duzunean. Parashaktik jarraitu zuen: Narayana jauna (Krishna)! Ez duzu formarik, baina forma hartzen duzu. Unibertsoaren kontserbatzailea izatea agintzen dizut. Hainbat gauza egingo dituzu unibertso horretako biztanleak salbatzeko. O, Narayana! Brahma jauna sortu duzu, eta Brahmak, gainera, hogeita hamahiru jainko eta jainkosa mota sortuko ditu. Mahamaya jainkosa naiz, zure amets mistikotik berragertarazi zaituena. Zure ezkontidea Lakshmi jainkosa izango da. Vishnu jauna, jainkosa hori zurekin egongo da unibertsoa gobernatzen/mantentzen duzunean. Bizitzak eboluzionatzen duenean, Vishnuren forma hartuko duzu, zeinak unibertso hori behatu eta zainduko duen. Azkenean, Parashaktik irakatsi zuen: O! Rudra Shiv jauna, Jainko Handia, zeu zara denboraren pertsonifikazioa, guztiaren gainetik dagoena. Unibertso hori suntsitzeko eta birsortzeko lana egingo duzu. Formarik ez duzunean, denbora gelditu egiten da. Dinamiko bihurtzeko eta unibertso hau suntsitzeko eta birsortzeko gai izateko dudan ahalmenagatik da. Neu naiz Mahakali, nire forma osoa; Laxmi eta Saraswati, berriz, nire klonak baino ez dira, nire forma partzialak, baina, gogartearen ondorioz, nire forma guztiak gaindituko dituzu. Orduan, zure ezkerreko erditik haragituko naiz, nik adierazitako moduan. Forma hori izango da nire formarik benetakoena. Shiva jauna, hark egingo du gaizkia suntsitzeko lana, eta zure ezkontidea izango da.

»

Hala, haren ezaugarrietatik abiatuta, trimurtiaren Tridevi edo Saktia har daiteke ezaugarridun Brahman absolutuaren beste irudikapen gisa.

Smartismoa

Smartismoa hinduismoaren izen bat da da, eta, jainko bakar bati eman beharrean, bost jainkoz osatutako talde bati ematen dio garrantzia.​ «Bost formen gurtzarako» sistemak (pañcāyatana pūjā), IX. mendeko Adi Shankara filosofoaren eskutik Smarta tradizioko brahman ortodoxoen artean, bost jainkoak aipatu ditu: Ganesh, Vishnu, Brahma, Shakti eta Shiva.​​ Ondoren, Adi Shankarak Kartikeya gehitu zien bost horiei, eta sei geratu ziren guztira. Sistema erreformatu hori Śankarācāryak bultzatu zuen, batez ere sei sekta nagusien jainko nagusiak estatus berarekin bateratzeko.​ Śankarācāryak irakatsitako filosofia monistaren bidez, horietako bat aukeratu ahal izan zen gogokoen jainko nagusi gisa, eta, aldi berean, beste lau jainkoak nonahiko Brahman forma desberdin gisa gurtu.

Sauram

Saura sektak Surya gurtzen du jainkoaren nortasun gorentzat, eta brahman sagunak, ostera, ez du trimurtia onartzen, Jainkoaren irudikapena Surya dela uste baitu. Trimurtiaren jatorrizko forma batzuetan, Surya agertzen da Brahmaren ordez edo laugarren gisa trimurtiaren gainetik, eta beste hirurak haren agermenak dira; Surya, goizean, Brahma da; arratsaldean, Vishnu, eta, ilunabarrean, Shiva. Surya jatorrizko trimurti vedikoaren kide ere bazen, Váruna eta Vaiu barne hartzen zuena. Saura batzuek Suryaren adierazpen gisa gurtzen dituzte Vishnu, Brahma edo Shiva, beste batzuek, berriz, trimurtia gurtzen dute Suryaren adierazpen gisa, eta beste batzuek Surya baino ez dute gurtzen.

Beste erlijio batzuekiko antzekotasuna

Arthur Llewellyn Basham historialari ingelesak, Mendebaldeak hirutasunaren ideiari buruz duen interesa kontuan hartuta, honela azaltzen ditu trimurtiaren aurrekariak:

«

Hinduismoaren mendebaldeko lehen ikerlariak harrituta gelditu ziren hirutasun hinduaren eta kristautasunaren arteko antzekotasunagatik. Baina, izan ere, antzekotasuna ez da hain hurbila, eta, kristautasunaren Hirutasun Txit Santuan ez bezala, hirutasun hindua ez zen inoiz benetan herrikoia izan. Indiako hirukotasunak hiru jainkoetako baten alde egiteko joera du; horrela, testuingurua hartzen dugu kontuan; argi dago Kalidasak Trimurtiri eskaintzen dion ereserkia, berez, Brahmari zuzenduta dagoela, kasu horretan jainko nagusitzat hartua. Trimurti, berez, garapen artifiziala izan zen, eta eragin erreal txikia izan zuen.

»

Trimurti hinduak antzekotasunak ditu beste erlijio batzuetan ere:

• Budismoa, non Triratna izeneko hirukotea Budak, Dharmak eta Sanghak irudikatzen duten;
• Taoismoa, Hiru Aratzen bidez irudikatua.
• Japoniako tradizioan, izan ere, Ame-no-minaka-nushi-no-kami, Kami-musumi-no-kami eta Takami-musubi-no-kami dira, Zouka Sanshin-ek (hiru sortzaileak) irudikatuta.
• Lehen dinastietako antzinako egiptoarrek ere Eguzki jainkoa, Ama-Lurra eta Semea Eguzkiak Lurrarekin batera osatzen zuten multzoa zen.

Trimurti tenpluak

Prambanan-go tenplu-gunearen hiru dorre nagusiak, IX. mendea, Indonesiako tenplu hinduen lekurik handiena

Trimurtiaren hainbat aldaketei eskainitako tenpluak, jada VI. mendean ikus daitezke, eta, gaur egun, oraindik, badaude trimurtia biziki gurtzen duten tenplu batzuk.

• Trimurti Baroli tenplua.
• Elefanta Leizeak.
• Trimurti Mithrananthapuram tenplua.
• Trimurti Prambanan tenplua.
• Trimurti Savadi tenplua.
• Trimurti Thripaya tenplua.

Ikus, gainera

• Om (mantra)
• Parvati

Bibliografia

• (Ingelesez) Basham, A. L.. (1954). The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before The Coming of the Muslims. New York: Grove Press, Inc.,.
• (Ingelesez) Radhakrishnan, Sarvepalli (Editorial Chairman). (1956). The Cultural Heritage of India. Kalkuta: The Ramakrishna Mission Institute of Culture. Bigarren argitaraldia, lau liburuki, berrikusi eta osatua, 1956 (IV. liburukia).
• (Ingelesez) Majumdar, Ramesh Chandra. (1956). «Evolution of Religio-Philosophic Culture in India» volumen 4.
• (Ingelesez) Tripathy, Mahimohan. (2005). «The Holy Trinity» Orissa.
• (Ingelesez) Winternitz, Maurice. (1972). History of Indian Literature. Delhi: Oriental Books Reprint Corporation. Berrikusitako bigarren edizioa berrinprimatua. Bi liburuki. Kalkutako Unibertsitateak argitaratua 1927an.
• Courtright, Paul B.. (1985). GANESA: Lord of Obstacles, Lord of Beginnings. New York: Oxford University Press ISBN 0-19-505742-2..
• Flood, Gavin. (1996). An Introduction to Hinduism. Cambridge: Cambridge University Press ISBN 0-521-43878-0..
• Flood, Gavin, ed. The Blackwell Companion to Hinduism. Malden, MA: Blackwell Publishing ISBN 1-4051-3251-5..
• Zimmer, Heinrich. (1972). Myths and Symbols in Indian Art and Civilization. Princeton, New Jersey: Princeton University Press ISBN 0-691-01778-6..

Kanpo estekak

• Datuak: Q9595
• Multimedia: Trimurti / Q9595