Trapani
Trapani (italieraz ˈtraːpani ahoskatua; sizilieraz: Tràpani; latinez: Drepanon, antzinako grezieraz: Δρέπανον) Siziliako ipar-mendebaldeko hiria eta portua da, izen bereko probintziako (2.462 km2) hiriburua. 70.531 biztanle ditu (2009).
| Trapani | |||
|---|---|---|---|
| Italiako udalerria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Estatu burujabe |  Italia | ||
| Eskualdea |  Sizilia | ||
| Free municipal consortium | Free Municipal Consortium of Trapani | ||
| Posta kodea | 91100 | ||
| ISTAT kodea | 081021 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 38°01′03″N 12°30′54″E / 38.0175°N 12.515°E | ||
 | |||
.svg) | |||
| Azalera | 273.13 km² | ||
| Altuera | 3 m | ||
| Mugakideak | Buseto Palizzolo, Erice, Marsala, Paceco, Salemi, Valderice, Calatafimi-Segesta eta Misiliscemi (en)  | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 55.559 (2023ko urtarrilaren 1a) 224 (2022) | ||
| Dentsitatea | 203,42 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Telefono aurrizkia | 0923 | ||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||
| Hiri senidetuak | Konstantza, Les Sables-d'Olonne, Épernay eta Winnipeg | ||
| Katastro kodea | L331 | ||
| Sailkapen sismikoa | 2 (Ertaina) | ||
| Matrikula | TP | ||
| comune.trapani.it | |||
Trapani ospetsua da gatzagengatik, gatz-errotengatik eta Motia uhartetxoan (gaur San Pantaleon, gatzagen aurrean kokatuta) aurkitu diren feniziar hondakinengatik. Mendeetan zehar, gatzagek eta haien industriek giro kultural eta ekonomiko interesgarria sortu dute. Antolatutako ibilbidiari Via del Sale deritzo. Probintziako beste toki interesgarri batzuk honako hauek dira: Segesta, Gibellina, Erice, Alcamo, Marsala, Mazara del Vallo, Castellammare del Golfo eta Motia. Pantelleria hurbileko irla Trapaniko probintziakoa da ere.
Geografia aldatu
Erice mendiaren oinetan dago, Palermoko hiriaren mendebaldean, Tirreniar itsasoaren ertzean. Trapanik honako udalerri hauekin egiten du muga:
Buseto Palizzolo
Erice
Marsala
Paceco
Salemi
Valderice
Calatafimi-Segesta
Misiliscemi (en)
Biztaleriaren bilakaera[1] aldatu
Historia aldatu
Drepano (latinez: Drepanum edo Drepana, grezieraz: Δρέπανον/Drépanon) Siziliako hiri bat zen, lurmutur eta portu bat zituena irlaren ipar-mendebaldean, Egada uharteen aurrean. Bi elezaharrek hiriaren jatorri mitikoa kontatzen digute. Lehenaren arabera, Trapani sortu zen Demeter jainkosari erori zitzaion igitaiatik, haren alaba Pertsefoneren bila zegoenean, Hadesek bahitu zuelako. Bigarren elezaharrean Saturno agertzen da. Honi, bere aita Uranori (zeruko jainkoa) tripak igitai batekin atera ondoren, lanabesa itsasoan erori zitzaion, honela hiria sortu zen. Antzinean, Saturno izan zen Trapaniko babes-jainkoa. Gaur egun, Saturnoren estatua hiriko gunean dago.
Historiaren arabera, elimoek fundatu zuten Trapani, Erice hiriko portua izateko, gailur baten gainean itsasoari begira dagoena. Greziarrek Drepana edo Drepanun deitu zuten, portuko kurbak igitai baten antza zuelako. Jadanik Lehenengo Gerra Punikoan Ericeren (Erix) portua zela aipatzen da. Kartagotarrek menperatu ondoren, Hamilkar jeneralak gotortu zuen K.a. 260an eta hiria fundatu zuen, horretarako Ericetik biztanleak ekarri zituen. Aulo Atilio Kalatino erromatarrak Drepano konkistatu omen zuen gerraren lehenengo fasean baina ez dago frogatuta. Afrikatik hurbil egonik, kartagotarrek hiria sendotu eta portu garrantzitsu bat egin zuten[2]. K.a. 260an, Drepano eta Lilibea kartagoren menpeko Siziliako hiri bakarrak ziren. Erromatarrek Lilibea setiatu zutenean, Aderbal jeneralak Drepanon ontziteri bat ezarri zuen erromatarrak kontrolatzeko. Hantxe bertan, Aderbalek Publio Klaudio Pulkroren flota garaitu zuen K.a. 249an. Geroago, Hamilkar Barkak Erice konkistatu zuen eta biztanle guztiak Drepanora bidali zituen, hiria gehiago sendotzeko. Aukera egokia izan zen, Drepano eta Lilibea, kartagotarren Siziliako azken gotorlekuan izan baitziren. Erromatarrek behin eta berriz eraso egin zuten baina, K.a. 249an, Drepanoko guduan itsas porrota jasan zuten. K.a. 242an, Gaio Lutazio Katulok hiria setiatu zuen bitartean, Hannon Handiak alperrik saiatu zen blokeoa apurtzen, Hala ere, gerra bukatu arte kartagotarren menpean egon zen[3]. Hamilkar Barkak, K.a. 241ean erromatarrei aurre egin zienean, erabateko porrota pairatu zuen Egada uharteetan. Erromaren esku zegoela, Drepanum izena hartu zuen. Plinio Zaharraren[4] arabera, nolabaiteko garrantzia hartu zuen gatzagei eta koralari esker, inguruko Lilibea askoz oparoagoa bazen ere. Zizeronen eta Plinio Zaharraren arabera, erromatar hiriko kategoria izan zuen. Ibilbideek eta Peutingerren taulak kategoria hori mantentzen zuten K.o. IV. mendean. Beranduago, bandaloak, ostrogodoak eta bizantziarrak hiriaz jabetu ziren, eta 827an musulmanek konkistatu zutenean, hiri oparoa bihurtu zen. 1077an, normandoek, Roger I.a buruzagia zelarik, hiria okupatu zuten. Geroztik, Trapani Siziliako gainontzeko hirien bidea hartu zuen. Trapanik eginkizun bat izan zuen gurutzadetan, Mediterraneoko portu garrantzitsuenen artean zegoelako. 1282. urtean Petri Handia onartu zuen hiriak, eta bertatik eman zion hasiera Siziliaren konkistari. Kataluniarren XIV-XVI. mendeetako agintaldian, inoiz baino oparoagoa izan zen. 1535eko abuztuan, Karlos I Espainiakoa Trapanari joan zen piraten eta kortsarioen kontra borrokatzeko. Garaipenaren ondoren hiriari Erresumaren giltza deitu zion. XVII. mendean, matxinadak, izurriteak eta goseteak zirela bide, hiria gainbeheran erori zen, baina hurrengo mendean 16.000 biztanletik 30,000ra pasatu zen, merkataritza garatu zelako baita Napoliko Erresumaren gune estrategikoa bihurtu ere. Kostalde horietan, Garibaldi lehorreratu zen 1860an, Alkandora Gorrien Espedizioarekin, Italiaren Bateratzea hazteko. Trapanik II. Mundu Gerran aliatuen etengabeko bonbardaketak pairatu zituen. Hiriko hazkundea nabaria izan da gerraz geroztik, San Giuliano mendiaren oinetik hedatuz. Turismoa garatu da inguruko zenbait helmuga popularri esker, hala nola, Erice, Segesta eta Egada uharteak.
Erromatar mitologia aldatu
Virgiliok Eneidan kontatutakoaren arabera, hemen hil zen Ankises, Eneasen aita, Troiatik Erromara egiten zuten zeharkaldian, eta hiri berri bat fundatu nahi zutenean. Erromatar mitologiaren ustez, hiri honetan Zeres jainkosak igitaia galdu zuen haren alaba Proserpina bilatzen zuenean, Plutonek Pergusa lakuan bahitu eta gero.
Ekonomia aldatu
Trapanik jarduera handiko portua du (ardoa eta gatza esportatzen ditu). Arrantza eta industria (janari-industria, zurgintza, ontziolak) dira ekonomia-jarduera nagusiak. Trapaniren ekonomia merkataritzan eta turismoan oinarritzen da. Lehenengo sektorerari dagokionez, hegalabur gorriaren arrantza[5] behera joan da, baina aipatzekoa da Marsala ardoaren ekoizpena[6]. Industria, gatzaren inguruan dago baita marmolaren erauzketan eta esportazioan ere. Hiriak ferry bat du Egada uharteak, Pantelleria, Sardinia eta Tunisia lotzeko. Trapani aireportuak Trapani-Birgi Aireportua deitzen da.
Ondasun nabarmenak aldatu
Trapani hiri zaharra Erdi Aroko azken aldikoa edo Aro Garaikidekoa da; beraz, eraikin zaharragorik ez daude. Eraikin historiko gehienak Barrokokoak dira, hala nola:
- Sant'Agostino eliza (XIV. mendekoa) arrosa-leiho bikain batekin.
- Santa Maria di Gesù (XV.-XVI. mendekoa) eliza gotiko-errenazentista.
- Maria Santissima Annunziata basilika-santutegia (Madonna de Trapani izenekoa)[7]. Nahiz eta 1315-1332 artean altxatu, 1760an berreraiki zen. Honen barruan Madonna de Trapaniren marmolezko estatua bat dago, Baliteke Nino Pisanoren lana izatea eta Agostino Pepoliren museoarekin zerikusi edukitzea.
- Tritonaren iturria.
- Estilo barrokozko Palazzo della Giudecca edo Ciambra egoitza.
- Katedrala, (1421ean egindakoa, baina XVIII. mendean Giovanni Biagio Amicok zaharberrituta). Anthony van Dyck Deikunde baten ustezko egilea da.
- Maria SS. Dell'Intria eliza, siziliar barrokoaren beste lagin bat.
- Badia Nuova, beste eliza barroko txiki bat.
- Castello di Terra, XII. Mendeko suntsitutako gaztelua.
- Ligni dorrea, zelatari-dorre honetan museo arkeologiko bat dago.
- Apezpikutegia ere badu.
Iruditegia aldatu
-
Maria Santissima Annunziataren basilika-santutegia -
Santa Maria dell'Itria eliza -
Immacolata Concezione eliza -
Immacolata Concezioneren barrualdea -
Giudecca jauregia -
Ligni dorrea iluntzean -
Castello di terra -
Vittorio Emanuele kalea eta Cavarretta jauregia -
Trapaniko portua -
Iparraldeko harresiaren pasealekua
.jpg)
Erreferentziak aldatu
- ↑ https://web.archive.org/web/20160418211419/http://demo.istat.it/pop2015/index_e.html URL 2016.06.18an kontsultatuta.
- ↑ Polibio, Historiak I, 46
- ↑ Dillon, Matthew; Garland, Lynda (2005). Ancient Rome: From the Early Republic to the Assassination of Julius Caesar (inglesez). Londres: Routledge. p. 190. ISBN 0-415-22458-6.
- ↑ Plinio Zaharra, Historia Naturala, XXXII,11.
- ↑ https://web.archive.org/web/20160820200110/http://pti.regione.sicilia.it/portal/page/portal/SIT_PORTALE/SIT_EnglishVersion/Itineraries2/Arts%20and%20traditions/Le%20tonnare
- ↑ https://web.archive.org/web/20160518104508/http://www.stradadelvinoericedoc.it/enti.asp
- ↑ https://web.archive.org/web/20160920200254/https://it.wikipedia.org/wiki/Basilica-Santuario_di_Maria_Santissima_Annunziata
Kanpo estekak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.