Tenpōko Gosete Handia
Tenpōko Gosete Handia (japonieraz: 天保 の 大 飢饉 Tenpō no daikikin) Japonian eragina izan zuen gosete bat izan zen, Edo Aroan, Ninkō enperadorearen erregealdian izandakoa. Tokugawa Ienari gosetearen garaian agintean egon zen shoguna izan zen. Oro har, gosetea 1833an hasi zen eta 1837ra arte iraun zuen. Tenpō (1830-1844) aroaren izena hartu zuen. Gosetea gogorragoa izan zen Honshuko iparraldean, eta uholdeek eta klima hotzak eragin zuten.[1]
| Tenpōko Gosete Handia | ||
|---|---|---|
| ||
| Mota | Gosete | |
| Honen parte da | four great famines in the Edo period (en)  | |
| Denbora-tarte | 1833 - 1837 | |
| Data | 1830(e)ko hamarkada | |
| Garaia | Tenpō (en) | |
| Kokaleku | Japonia | |
| Herrialdea | Japonia | |
Gosetea kalapita sail bat izan zen, jendeak agintean zegoen bakufun zuen fedea astindu zuena. Gosetearen aldi berean, Edoko Kōgo sutea (1834) eta Sanriku eskualdean 7,6 graduko lurrikara bat (1835) ere izan ziren. 1837an, gosetearen azken urtean, Ioshio Heihachirōk Osakan funtzionario ustelen aurkako matxinada bat gidatu zuen, hiriko biztanle pobreak elikatzen laguntzeari uko egin baitzioten. Chōshū agintean beste matxinada bat hasi zen. 1837an, Morrison merkantzia ontzi estatubatuarra Shikokuko kostaldearen aurrean agertu zen eta kostaldeko artilleriak kanporatu zuen. Istilu horien guztien ondorioz, Tokugawa shogunerria ahul eta indargabe sentiarazi zuten, plebeioak sufritzen ari ziren bitartean onura jaso zuten funtzionarioen ustelkeria azaldu zuelako.
Gosetea aldatu
1830eko hamarkadako Gosete Handian zehar japoniarrek gorriak ikusi zituzten, non Japonia osoak tenperaturen jaitsiera azkarra eta uzten galera jasan zituen, eta, aldi berean, prezio komertzialak igotzen hasi ziren. Asko gosez hil ziren gertaera ilun honetan: "Ipar-ekialdeko herrixka bateko heriotza-tasa ‰ 37koa da, eta Takayama hirikoa ia ‰ 45ekoa da".[2] Laboreek behera egiten jarraitzen duten heinean, prezioek gora egin zuten eta horniduren eskasiak erreserba urrietan bizirauteko borrokatzera eraman zituen pertsonak.[3] Bereziki japoniar oinarrizko elikagaia zen arroz-gastu gero eta handiagoa kolpe latza izan zen bai ekonomiarentzat bai goseak zeudenentzat. Batzuek "hostoak eta sastrakak jatea" ere erabaki behar izan zuten, baita lastozko iragazgaitzak ere.[2]
Samuraiek ere gosetearen ondorioak jasan zituzten, zetozen zerga-betebehar zailak aurreikusiz, japoniar gobernuek soldatak jaitsi baitzieten. Gosetearen bizi-baldintza tamalgarriak okertzeko, azkenean gaixotasunak zabaltzen hasi ziren, eta goseak hiltzen ziren askok ezin zituzten hainbat epidemia jasan, hala nola izurria, baztanga, elgorria eta gripea. 1836-1837an, krisiaren garai gorenean, milaka japoniar gosez hil ziren.[2]
Matxinadak aldatu
Tenpōko Gosete Handiak eragindako matxinadetako bat, Ōshio Heihachirōrena (1792-1837) izan zen. Matxinada honi izena eman zitzaion gizonak 1830eko hamarkadan matxinada saiakera bat zuzendu zuen, morala berrezartzeko bere saiakerengatik Daimyojin yonaoshi edo "munduaren salbatzaile" izengoitia eman ziona.[4] Ōshio Heihachirōk, polizia ohi alfabetatuak, 1837an Osakako komisionatuei eta beste merkatari dirudun batzuei laguntza eskatu zien, baina axolagabekeria besterik ez zuen jaso. Bere porrotagatik harrituta, Ōshiok altxamendu bat bultzatu zuen bere laguntzari uko egin ziotenei aurka egiteko. 300 jarraitzaile ingururekin, hiri pobreetako biztanleak eta hainbat herritako nekazariak barne, Osaka hiriaren bosten bat erre zuen. Baina matxinada berehala itzali zen, Ōshio azkar erretiratzera behartuz, eta ondoren bere buruaz beste egin zuen.[5]
Ikuta Yorozo (1801-1837) zientzialaria ere Ōshio Heihachirōrenaren antzeko sustraiak zituen matxinada baten jatorrian egon zen. Ikutak nerabeen hezkuntzarako eskola bat ireki zuen, batez ere nekazariek osatua. Tenpōko Gosete Handia ere jasan ondoren, Ikutak bertako burokratak emateko prest zeuden laguntza faltagatik etsi egin zuen, eta 1837an nekazari talde bat bildu zuen errepresalian. Elkarrekin, burokraten aurkako erasoa egin zuten, arrakastatsua izan zena, baina matxinadak Ikutaren suizidio egitean amaitu zen.[6]
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Ingelesez) Bolitho, Harold. (1989). Jansen, Marius ed. Chapter 2: The Tempō Crisis. in: The Nineteenth Century: Cambridge History of Japan. 5 Cambridge University Press, 118 or. ISBN 0-521-22356-3..
- ↑ a b c (Ingelesez) Hall, John Whitney. (1991). The Cambridge History of Japan. 4, 699 or..
- ↑ (Ingelesez) Jansen, Marius B.. (1995). The Emergence of Meiji Japan. , 5 or..
- ↑ (Ingelesez) Totman, Conrad D.. (1993). Early Modern Japan. , 447 or..
- ↑ (Ingelesez) Hane, Mikiso; Perez, Louis G.. (2009). Modern Japan: A Historical Survey. , 100-101 or..
- ↑ (Ingelesez) Frédéric, Louis. (2002). Japan Encyclopedia. , 382 or..
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q2517808
Multimedia: Great Tenpō famine / Q2517808
