Wikipedia

Satan

Satan erlijio abrahamikoan, gizakiak bekatura edo faltsukeriara erakartzen dituen entitate gaiztoa da. Kristautasunean eta Islamean, oro har, erruki eta edertasun handia izaten zuen aingeru erori bat bezala ikusten da, baina azkenean Jainkoaren aurrean matxinatu zen eta horregatik infernura erbesteratu zuten, Jainkoaren Erresumaren[1] aurkako gobernua sortuz eta lider bihurtuz. Judaismoan, Satanas gauza gaiztoak egitearen joeraren metaforatzat hartzen da, edo Jainkoaren[2] mendeko eragiletzat.

John Miltonen Paradisu galdua olerki epikoarentzako Gustave Dorék marraztutako irudikapena.

Kristautasun fedean, Satan salatzaile bat da nagusiki: gaitasun gaiztoak dituen entitatea.[3] Satanas Apokalipsiaren irakurketetan antagonista da eta Jesukristo basamortuan zirikatu nahi izan zuen.

Satanismo teistan, Satanas indar positibotzat eta adoratua eta gurtua den jainkotzat hartzen da. Satanismo ateistan — Anton LaVey eta bere elizaren filosofia — Satanas bertuzteko ezaugarri arketipotzat hartzen da.

Euskal Herrian, Satanek zenbait izen hartzen ditu, lekuaren arabera. Orokortuena, beharbada deabru izan daiteke, baina, horrez gain, eta, J.M. Barandiarani jarraituz, beste hauek ere aipa ditzakegu: Debru (sic), etsai, tusuri (Zuberoan) edo aker[4].

Etimologia aldatu

 
Corrado Giaquintoren Satan Jaunaren aurrean (Vatikanoko Museoa).

Satan izena latinezko Satäna hitzetik dator, eta hau, berriz, hebreerazko הַשָּׂטָן-tik, «Arerioa, etsaia, salatzailea» esan nahi duena. Nahiz eta gero Lurraren gainean Jainkoaren espioi alderrai gisa aipatzen den, lehen jatorria שטנ «Etsaia» besterik ez litzateke izango.[5][6]

Satan hitzaren deskribapena eta historia aldatu

Zenbakiak liburuan Shatan deitzen da «Arerioa», «Aurkaria» esanahiarekin. Shatan hitza Israelgo bizitza juridikoan ere sartzen da, non «akusatzaile» zentzua hartzen duen auzitegiaren aurrean (Salmos 109: 6[7], Zacarias 3: 1[8]), horrela da nola shitna terminoa ere, jatorri beretik eratorria, «Akusazioa» da. Greziar Septuagintan διάβολος bezala itzuli zen «jaurtitzen duena akusazioak» esanahiarekin.

«Satan» hitz hebrearra askotan beste termino batzuekin itzulita agertzen da Bibliaren bertsio zahar eta moderno askotan:

  • Zenbakiak 22:22- Bertset honetan Jainkoaren aingerua arerio bat da (satan hebrearra) Balaamentzat, bidean jarriz Balaam Israelgo herria madarikatzera irten ez dadin.[9]
  • Zenbakiak 22:32- «Nik zu aurre egiteko atera naiz» esaldia honela dio hitzez hitz: «Ni zure arerio (satan) gisa atera naiz .» Berriz ere, arerioa Jainkoaren aingeruan. Bi kasu horietan, aipatzen den satana edo arerioa Jainkoaren aingeru bera da, eta argi ikus daiteke satan hitza ez zela nahitaez izaki gaizto edo gaizto bati buruzkoa. Jainkoaren aingerua satan bat izan zen Balaamentzat, Balaken enbaxadoreekin joatearen "aurka" agertu zelako.[10]
  • 1 Samuel 29:4 - Filistearrak beldur dira David etsaia bihurtzea (hebrear satana) beraiekin gerrara ateratzen bada.[11]
  • 2 Samuel 19:22 - Davidek dio bere arreba Zeruiahren seme-alabak (Joab eta Abisai) arerioak direla (hebrear satana) Simei hil nahi dutelako, Davidek barkatzea erabaki duen bitartean.[12]
  • 1 Erregeak 5:4 - Salomonek dio ez dagoela areriorik (hebrear satana), hau da, inguruko nazioekin bakean dagoela.[13]
  • 1 Erregeak 11:14 - Hadad edomita Salomonen arerio bat da (hebrear satana).[14]
  • 1 Erregeak 11:23 eta 11:25 (2 aldiz) - Eliadaren seme Rezon Salomonen beste arerio bat da (hebrear satana).[15][16]
  • Salmoen liburua 38:20 - Davidek dio gaizki ordaintzen diotela beraz kontrakoak zaizkiola (satan hebrearra).[17]
  • Salmoen liburua 71:13 - Davidek bere arerioak hiltzea nahi du (satan hebrearra).[18]
  • Salmoen liburua 109:4 - David bere arerioengatik kexu da (satan hebrearra).[19]
  • Salmoen liburua 109:20 y 29 (2 aldiz) - David berriro kezkatzen da arerioak direnengatik (hebrear satana).[20][21]
  • Zakarias 3:1 - Akusatu aditza bat dator satan hitz hebrearrarekin.[8]

Satan ere zeruan fiskal gisa ziharduen aingeru-izakitzat hartu zen, eta haren eginkizuna zen gizonak Jainkoaren aurrean egindako bekatuengatik salatzea, bekatua ateratzeko tentaziopean jartzen baitzituen. Satan hebrear pentsamoldean ere gizakien galbidea, suntsipena, maltzurkeria eta gaizkia bilatzearen sinonimo bihurtu zen. Irudi hau Itun Zaharrean behin baino gehiagotan agertzen da (adibidez, 1 Kronikak liburuan 21:1),[22] eta, bigarren kasu batean, argiago aipatzen da (Job 1: 6-9),[23] (Job 1:12)[24] eta beste bertsetetan.

Garapen historikoa aldatu

Jatorrizko sâtan hebreera (hebreeraz: שָּׂטָן) substantibo generiko bat da, "Salatzaile" edo "arerio" esan nahi duena,[25][26] eta Biblia hebrear osoan erabiltzen da giza arerio komunei eta naturaz gaindiko entitate espezifiko bati erreferentzia egiteko. Hitza aditz batetik dator, eta aditzak "buxatu, aurka egin" esan nahi du nagusiki. Zehaztutako artikulurik gabe erabiltzen denean (satanas besterik ez), edozein salatzaileri erreferentzia egin diezaioke hitzak, baina zehaztutako artikuluarekin (ha-satan) erabiltzen denean, normalean zeruko akusatzaileari egiten dio erreferentzia: satanaseri.

"Satan" hitza ez da agertzen Genesiaren Liburuan. Liburu honek berbadun suge bat bakarrik aipatzen du eta ez du sugea naturaz gaindiko ezein entitaterekin identifikatzen. "Satanas" hitzaren lehen agerpena Biblia hebrearretik dator, naturaz gaindiko irudi bati erreferentzia eginez, 22:22[9] Zenbakitik konkretuki, Yahvehko Aingerua Balaam bere astoan eserita aurrez aurre jartzen deskribatzen duena: Balaamen irteera Elohimen haserrea piztu zuen, eta Yahwehko Aingerua bidean gelditu zen Satanas bat bezala bere aurka. 2 Samuel 24n, Yahveh-k "Yahveh-ko Aingerua" bidaltzen du Israelen aurka izurrite bat ezartzeko hiru egunez, 70.000 pertsona hilez Daviden aurkako zigor gisa, errolda bat egiteagatik bere onespenik gabe.[27] 1 Kronikak liburuan 21:1 lanean istorio hau errepikatzen da,[22] baina "Yahvehko Aingerua" ordezkatzen du "satanas bat" izeneko entitate batekin.

Pasarte batzuk satanasari buruzkoak dira argi eta garbi, hitza bera erabili gabe. 1 Samuel 2:12 Elíren seme-alabak "Belialen Semeak" bezala deskribatzen ditu; hitz horren ondorengo erabilera "satan" sinonimo batek egiten du argi eta garbi.[28] 1 Samuel 16:14–23-n Yahveh bidaltzen du "asaldagarria espiritua" Saul Erregea oinazetzeko mekanismo bat bezala David erregearekin adiskidetzeko.[29] 1 Erregeetan 22:19–25, Mikaias profetak Ahab erregeari deskribatzen dio Yahveh bere tronuan eserita. Yahvék Anfitrioiari galdetu dio ea nork eramango duen Ahab bide okerretik.[30] "Espiritu" bat, bere izena zehazten ez dena, baina Satanen antzekoa dena, boluntario gisa eskaintzen da "espiritu gezurti bat bere profeta guztien ahoan" izateko.

Eliza Katolikoak, oro har, garrantzia kendu izan die Satani eta exortzismo praktikei XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran, baina Frantzisko aita santuak ikuspegi berritua ekarri zuen 2010eko hamarkadaren hasieran, eta, beste adierazpen askoren artean, honako hau adierazi zuen: "Deabrua inteligentea da, teologo guztiek batera baino teologia gehiago ezagutzen du"[31].

Satanengan sinestea aldatu

Satanenganako sinesmenak eta pertsonez jabetzeko gai dela sinestea bizirik dirauten sinesmenak dira, batez ere kristauen artean, Ameriketako Estatu Batuetan eta Latinoamerikan. YouGovek 2013an egindako inkesta baten arabera, Estatu Batuetako pertsonen %53k sinesten dute deabru literal batean, eta Britainia Handian bakarrik %18k[32].

Ikus, gainera aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Gaztelaniaz) «Los mitos más oscuros de Satanás, el ángel caído que no reina en el infierno» abc 2017-03-27 (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) Hora, Diario La. (2017-01-21). «¿Es Satanás el dios de este mundo?» La Hora (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) «¿Cómo es Satanás el dios de este mundo (2 Corintios 4:4)? | GotQuestions.org/Espanol» GotQuestions.org Español (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  4. ↑ J.M. Barandiaran, Lan Guztiak. I. liburukia 65. or.
  5. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Samuel 29:4 - Dios Habla Hoy» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  6. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Reyes 11, 1 Reyes 14-22 - Dios Habla Hoy» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  7. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Salmos 109:6 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  8. ↑ a b (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Zacarías 3:1 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  9. ↑ a b (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Números 22:22 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  10. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Números 22:32 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  11. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Samuel 29:4 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  12. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 2 Samuel 19:22 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  13. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Reyes 5:4 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  14. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Reyes 11:14 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  15. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Reyes 11:23 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  16. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Reyes 11:25 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  17. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Salmos 38:20 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  18. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Salmos 71:13 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  19. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Salmos 109:4 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  20. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Salmos 109:20 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  21. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Salmos 109:29 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  22. ↑ a b (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Crónicas 21:1 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  23. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Job 1:6-9 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  24. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: Job 1:12 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  25. ↑ (Ingelesez) Kelly, Henry Ansgar. (2006-08-17). Satan: A Biography. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-84339-3. (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  26. ↑ (Ingelesez) Campo, Juan Eduardo. (2009). Encyclopedia of Islam. Infobase Publishing ISBN 978-1-4381-2696-8. (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  27. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 2 Samuel 24 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  28. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Samuel 2:12 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  29. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Samuel 16:14-23 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  30. ↑ (Ingelesez) «Bible Gateway passage: 1 Reyes 22:19-25 - Reina Valera Actualizada» Bible Gateway (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
  31. ↑ (Gaztelaniaz) Clarín.com. (2017-12-13). «Papa Francisco: 'El diablo es más inteligente que nosotros'» Clarín (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
  32. ↑ «YouGov» yougov.co.uk (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Satan&oldid=9285098"(e)tik eskuratuta