Robinson Crusoe
Robinson Crusoe (ingelesez, jatorrizkoan The life and strange surprising adventures of Robinson Crusoe) ingelesez idatzitako lehenengo eleberritzat hartzen den liburua da, 1719an argitaratua. Fikziozko autobiografia gisa idatzia dago, irla desertu batean 28 urte pasatzen dituen naufrago ingeles batek kontatua. Ziur asko, Alexander Selkirk eskoziar itsasgizonaren istorioan oinarriturik idatzi zuen nobela Defoek[1].
| Robinson Crusoe | |
|---|---|
 Liburuaren lehendabiziko edizioa. | |
| Datuak | |
| Idazlea | Daniel Defoe (1719) |
| Argitaratze-data | 1719ko apirilaren 25a |
| Generoa | Umeentzako liburua |
| Jatorrizko izenburua | The life and strange surprising adventures of Robinson Crusoe |
| Hizkuntza | ingelesa |
| Herrialdea |  Erresuma Batua |
| Ilustratzailea | John Penebacker (en)  |
| Euskaraz | |
| Izenburua | Robinson Crusoe |
| Itzultzailea | Aintzane Ibarzabal Esnaola |
| Argitaratze-data | 1997 |
| Bilduma | Literatura Unibertsala |
| Orrialdeak | 364 |
| ISBN | 978-84-15337-78-2 |
Robinson Crusoe abentura-nobelen artean ezagunenetakoa da, klasiko bat bihurtu delarik. Defoek berehala idatzi zuen bigarren partea ere, Robinson Crusoeren azken abenturak (ingelesez, jatorrizkoan, The Further Adventures of Robinson Crusoe). Bigarren parteak, eta gerora idatzitako hirugarrenak, dena dela, ez zuten lehenengoaren inspirazioa eta adierazpen indarra erakutsi eta ez zuten hark adinako arrakastarik izan.
Robinson Crusoe abenturazko eleberri klasiko nagusia da. Obra hau protagonistaren izenaz bakarrik ezagutzen den arren, jatorrizko izenburua, lehenengo edizioko azalean agertzen den bezala, honako hau da:
| « | Robinson Crusoeren bizitza eta abentura sinestezinak, Yorkekoa, marinela, hogeita zortzi urtez Amerikako kostaldean jenderik gabeko uharte batean bakarrik bizi izan zena, Orinoco ibaia handiaren bokaletik gertu; hondoratze baten ondoren, itsasertzera eramana izan zen, non gizon guztiak hil ziren, bera izan ezik. Azkenean, piratek nola askatu zuten azalduz. Berak idatzia. | » |
Liburua argitaratu zenetik gaur arte 700 argitalpen baino gehiago izan ditu, eta ia munduko hizkuntza guztietan argitaratu da; gainera aldaerak, laburpenak, antzerkiak, filmeak eta abar egin dira liburuan oinarrituta
Idazlea eta obra aldatu
Hirurogei urte bete arte, hau da Robinson Crusoe idatzi zuen arte, libelo politikoak eta hainbat gairi buruzko informazioa ematen duten obra txikiak idatzi zituen batez ere Daniel Defoek.
Idazleak bere jarduera publikoak alde batera utzi zituen liburu honi ekiteko. Garai hartan ospe handia zuen jenero bat aukeratu zuen Defoek, bidaia liburuena hain zuzen ; estilo soila erabili zuen, eta erdi mailako klaseek, eta ia edozein irakurlek, beren burua identifikatuta ikusteko moduko pertsonaia bat asmatu zuen. Ezaugarri horiei esker arrakasta handia izan zuen hasiera-hasieratik obra hark eta Defoek berehala idatzi zuen bigarren partea ere, Robinson Crusoeren azken abenturak. Bigarren parteak, eta gerora idatzitako hirugarrenak, dena dela, ez zuten lehenengoaren inspirazioa eta adierazpen indarra erakutsi eta ez zuten hark adinako arrakastarik izan[2].
Robinsonen ondoren ere idatzi zituen heste zenbait obra, adibidez, Captain Singleton (1720, Singleton kapitaina), Coronel Jack (1722, Jack koronela), Journal of Tbe Plague Year (1722, Izurriaren urtearen egunkaria), Defoek txikitan izurriari (Londresko Izurri Handia, 1665-1666) buruz entzundako berriak erreportaia gisa emanak agertzen dituena. Fikziozko bere azken lan aipagarria Roxana (1724) izan zen. Lan haiek, dena den, Robinson-en ospearen itzalean gelditu ziren, nahiz eta XVIII. mendeko ingeles literaturan puntapuntako obratzat har daitezkeen horietako batzuk.
Istorioa aldatu
Robinson Crusoe ("Kreutznaer" alemaniar izenaren abizen eraldatua) Kingston upon Hill-en itsasoratu zen itsas bidaia batean 1651ko abuztuan, bere gurasoen nahien aurka, Zuzenbide karrera jarraitzea nahi baitzuten. Bidaia iskanbilatsu baten ondoren, non bere ontzia ekaitz batean hondoratzen den, itsasoarekiko bere desioa hain da indartsua, non berriro itsasoratzen den. Bidaia hau ere hondamenean amaitzen da, itsasontzia Saléko piratek hartzen baitute (Saleko Roverrak) eta Crusoe mairu batek esklabo bihurtzen du. Bi urte geroago, Xury izeneko haur batekin txalupa batean ihes egin zuen; itsasontzi portugaldar bateko kapitain batek erreskatatu zuen, Afrikako mendebaldeko kostaldearen parean. Itsasontzia Brasilera doa. Crusoek Xury kapitainari saltzen dio. Kapitainaren laguntzarekin, Crusoek plantazio bat lortzen du.
Urte batzuk geroago, Crusoe Afrikako jendea bahitu eta esklabo bihurtzeko espedizio batera batu zen, baina ekaitz batean hondoratu zen berrogei bat miliatara, Venezuelako kostaldetik gertu dagoen uharte batean (Desesperazioaren Uhartea deitzen dio), Orinoco ibaiaren bokaletik gertu, 1659ko irailaren 30ean[3]. Latitudea 9 gradu eta 22 minutukoa dela ikusten du iparraldean. Pinguinoak eta fokak ikusten ditu bere uhartean. Hara iristean, bera eta hiru animalia, kapitainaren txakurra eta bi katu bakarrik geratzen dira bizirik. Etsipena gaindituz, armak, erremintak eta itsasontziko beste hornidura batzuk biltzen ditu, apurtu eta hondoratu aurretik. Habitat hesitu bat eraikitzen du zulatzen duen kobazulo baten ondoan. Egurrezko gurutze batean markak eginez, egutegi bat sortzen du. Itsasontzitik erreskatatutako erremintekin eta berak egiten dituen tresna batzuekin, ehizatzen du, garagarra eta arroza landatzen ditu, mahaspasak egiteko mahatsak lehortzen ditu, zeramika egiten ikasten du eta ahuntzak hazten ditu. Loro txiki bat ere hartzen du. Biblia irakurtzen du eta erlijioso bihurtzen da, Jainkoari eskerrak emanez bere patuagatik, non ez den falta gizartea besterik.
Urteak pasatzen dira eta Crusoek kanibalak aurkitzen ditu, noizean behin irla bisitatzen dutenak presoak hil eta jateko. Hasieran, higuin egiteagatik hiltzeko asmoa zuen, baina gero konturatu zen ez zuela horretarako eskubiderik, kanibalek ez baitzuten krimenik egiten jakinaren gainean. Preso batzuk askatuz zerbitzari bat edo bi lortzearekin egiten du amets; preso batek ihes egiten duenean, Crusoek laguntzen dio, bere lagun berriari "Ostirala" deituz agertu zen asteko egunagatik. Crusoek ingelesa irakasten dio eta kristautasunera bihurtzen du.
Festetan parte hartzeko kanibal gehiago iristen direnean, Crusoek eta Ostiralek gehienak hil eta bi preso salbatzen dituzte. Horietako bat Ostiralen aita da, eta bestea espainiarra, Crusoeri lehorrean hondoratu diren beste espainiar batzuen berri ematen diona. Plan bat diseinatzen da espainiarra lehorrera itzul dadin Ostiralen aitarekin eta besteak ekar ditzan, itsasontzi bat eraiki dezan eta Espainiako portu bateraino nabigatu dezan.
Espainiarrak itzuli baino lehen, itsasontzi ingeles bat agertzen da; matxinatuek ontzia konfiskatu dute eta uhartean duten kapitaina ehizatu nahi dute. Crusoe eta ontziko kapitaina akordio batera iritsi ziren, non Crusoek kapitainari eta marinel leialei barkua berreskuratzen laguntzen dien. Kapitainak matxinadaren burua exekutatu ondoren, matxinatuek Crusoeren eskaintza onartzen dute, urkatu ordez Ingalaterrara itzul ditzaten. Ingalaterrara abiatu aurretik, Crusoek uhartean nola biziraun duen erakusten die matxinatuei, eta gizon gehiago etorriko direla baieztatzen du.
Crusoek 1686ko abenduaren 19an utzi zuen uhartea eta 1687ko ekainaren 11n iritsi zen Ingalaterrara. Bere familiak hilda zegoela uste zuela jakin zuen; horregatik, ez zioten ezer utzi aitaren testamentuan. Crusoe Lisboara abiatu zen bere etxaldearen irabaziak eskatzeko Brasilen, aberastasun handia eman baitzion. Horretarako, lurretik Ingalaterrara garraiatzen du bere aberastasuna, Portugaldik, itsasoz bidaiatzea saihesteko. Ostiralak laguntzen dio eta, bidean, azken abentura bat bizi dute elkarrekin. Iruñean 20 egun pasa ostean, Nafarroan barna, Pirinioak zeharkatzen dituzten otso gosetien aurka borrokatzean[4].
Interpretazioa aldatu
Irakurketa kritiko gehientsuenek Robinsonen kolonialismoaren aldeko ikuspegia azpimarratzen dute, non heroiak mendebaleko zibilizazioaren baloreak adierazten dituen, haren aldean atzeratua irudikatzen den bertoko gizakiari inposatzen dizkionak. Hezkuntza, erlijioa, bakardadea eta bizitzaren zentzuari buruz gogoetak egiten du Defoek. Nobelaren gai nagusietakoa da baita gizakiak naturan daukan eragina [5]. James Joyce berak Robinson britainiar kolonialismoaren prototipo gisa ikusi zuen eta baita puritanismoaren sinbolo gisa ere [6]. Bestalde, nobela honek badauzka prosaren ikuspegitik hutsuneak: sintaxia ez oso zaindua, etenak, errepikapen batzuetan nahasiak... askotan bere idazketa gertuago dago ahozko kontaketatik, predikariaren zantzuak behin eta berriz azaltzen direla ahaztu gabe, idatzizko estilotik baino. Liburuan indarra kontakizunak berak dauka eta ez prosak; idazketa tresna hutsa da Defoerentzat[7][8].
Ikuspegi erlijiosoa aldatu
Robinson Crusoe 1719an argitaratu zen XVIII. mendeko Ilustrazioaren garaian. Eleberrian, Crusoek kristautasunaren hainbat alderdi eta sinesmenak argitzen ditu. Liburua autobiografia espiritualtzat har daiteke, Crusoek erlijioari buruz dituen ikuspuntuak izugarri aldatzen baitira bere historiaren hasieratik amaieraraino.
Liburuaren hasieran, Crusoe bere etxetik urrun nabigatzeaz arduratzen da, non itsasoan ekaitz bortitzak aurkitzen dituen. Jainkoari agintzen dio, ekaitz horretatik bizirik ateratzen bada, kristau esanekoa izango dela eta gurasoen nahien arabera itzuliko dela etxera. Hala ere, Crusoe ekaitzetik bizirik ateratzen denean, nabigatzen jarraitzea erabakitzen du, eta bere aztoraldian egindako promesak bete ezin izan zituela egiaztatzen du.
Robinson bere uhartean hondoratu ondoren, muturreko isolamendua jasaten hasten da. Bere animaliengana jotzen du hitz egiteko, bere loroa bezala, baina giza kontaktua faltan botatzen du. Nahaste garaian, Jainkoarengana jotzen du kontsolamendu eta orientazio bila. Itsasertzetik eramana izan zen itsasontzi baten Biblia bat berreskuratzen du eta bertsetak buruz ikasten hasten da. Arazo-garaietan, Biblia ausazko orrialde batean irekitzen zuen, Jainkoak irekiarazi eta irakurriarazi ziola eta burua arintzen ziola uste zuen bertset bat irakurriz. Beraz, Crusoe hondoratu zen denboran oso erlijioso bihurtu zen eta askotan Jainkoarengana jotzen zuen laguntza bila.
Crusoek bere zerbitzaria ezagutzen duenean, Ostiral, idazkerak eta kristautasunari buruz irakasten hasten da. Saiatzen da Ostirali Jainkoari eta Zeruari eta Infernuari buruz ahal duen onena erakusten. Bere helburua Ostiral kristau eta bere balore eta sinesmen bihurtzea da. "Ostiral nirekin egon den denbora luzean, hitz egiten eta ulertzen hasi zitzaidanean, ez nuen haren buruan erlijio-ezagutzaren oinarririk jarri nahi izan; bereziki galdetu nion behin nork egin zuen?"
Lynne W. Hinojosak argudiatu duenez, Crusoe eleberrian zehar idazketak interpretatzen ditu eta "idazkerak ez du inoiz bere beharretatik eta egoeretatik haratago adarrik". Hinojosarentzat, Crusoek Bibliako narratiba bat jartzen du bere baitan, Bibliako narratibak gizabanakoa azpiratzen zuen eskrituren aurreko interpretazioetan ez bezala. Horregatik, Hinojosak dio "Crusoek ez duela inolako gogorik elizaren misioa gauzatzeko edo gizartearekin biltzeko Jaungoikoak giza historiarako duen planean parte hartzeko"[9].
Inspirazio iturria aldatu
Nobela, Alexander Selkirk izeneko marinel eskoziar baten benetako gertaeran inspiratua dago, lau urte irla desertu batean pasatu ostean 1709an erreskatatua izan zena. Irla gaur egun Robinson Crusoe deitzen da, nobela honen ohorez. Ibn Tufail-ren XII. mendeko "filosofo autodidakta" obraren eragina ere badauka.
Zineman aldatu
Robinson Crusoe askotan eraman da zinemara. 1902an Georges Meliés-ek nobelaren bertsio bat zuzendu zuen. Luis Buñuelek 1952an nobelaren bertsio bat filmatu zuen eta 1973an Peter O'Toolek interpretatutako beste bertsio bat ere bada, naiz eta Daniel Defoeren nobelarekiko erabat fidela izan ez. 1997ko bertsioa Rod Hardyk zuzendu zuen; bertsio honek nobela originalarekiko desberdintasun batzuk zituen eta Pierce Brosnanek interpretatu zuen Robinson Crusoe pertsonaia. 2000an Robert Zemeckisek Cast Away filma filmatu zuen Tom Hanksekin. Filme honetan, exekutibo batek hegazkin istripua izan eta irla desertu batera iristen da. Robinson Crusoek bezala, protagonistak irla desertuan lagun bat aurkitzen du, kasu honetan boleiboleko pilota bat, “Wilson” deitzen duena.
Erreferentziak aldatu
- ↑ Severin, Timothy. (2002). In search of Robinson Crusoe. (1st ed. argitaraldia) Basic Books ISBN 0-465-07698-X. PMC 49822899. (Noiz kontsultatua: 2022-02-15).
- ↑ Lur Hiztegi Entziklopedikoa, Lur. (2011-07-13). «Daniel Defoe» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-16).
- ↑ Defoe, Daniel. (2007-01). The life and strange surprizing adventures of Robinson Crusoe: of York, mariner: who lived eight and twenty years, all alone in an un-inhabited island on the coast of America, near the mouth of the great river of Oroonoque; ... Written by himself.. (Noiz kontsultatua: 2022-02-15).
- ↑ Ribas, Joseph, .... (1995). Robinson Crusoé dans les Pyrénées. Loubatières ISBN 2-86266-235-6. PMC 463774143. (Noiz kontsultatua: 2022-02-15).
- ↑ Timothy., Severin,. (2002). In search of Robinson Crusoe. (1st ed. argitaraldia) Basic Books ISBN 046507698X. PMC 49822899. (Noiz kontsultatua: 2018-08-09).
- ↑ Joyce, James. “Daniel Defoe,” eskuikribu italiar batetik itzulia eta Joseph Prescott-ek editatua, Buffalo Studies 1 (1964): 24-25 orr.
- ↑ «Daniel Defoe - Robinson Crusoe» www.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-09).
- ↑ Daniel Defoe - Robinson Crusoe, Robinson Crusoe -. «kritiken hemeroteka » Klasiko bat berriro ere argitan» kritikak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-09).
- ↑ Hinojosa, Lynne Walhout. (2012-09). «Reading the Self, Reading the Bible (or is it a Novel?): The Differing Typological Hermeneutics of Augustine's Confessions and Defoe's Robinson Crusoe» Christianity & Literature 61 (4): 641–665. doi:. ISSN 0148-3331. (Noiz kontsultatua: 2022-02-15).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q483034
Multimedia: Robinson Crusoe / Q483034
