Wikipedia

Rita Levi-Montalcini

Neurologo italiarra

Rita Levi-Montalcini (Turin, Italia, 1909ko apirilaren 22a,- Erroma, 2012ko abenduaren 30a) neurologian espezializatutako zientzialari italiarra izan zen. 1986ko Medikuntzako eta Fisiologiako Nobel Saria irabazi zuen, Stanley Cohen-ekin batera, nerbio sistemaren lehen hazkuntza faktorearen aurkikuntza egiteagatik. Bere jatorri judeoa zela eta, Bigarren Mundu Gerra hasi baino lehenago, Estatu Batuetara alde egin behar izan zuen. Hemen Washingtoneko Unibertsitateko Zoologia institutuko Viktor Hamburger laborategian lan egin zuen, San Luisen.

Rita Levi-Montalcini

(2009)
biziarteko senatari

2001eko abuztuaren 1a - 2012ko abenduaren 30a
Bizitza
JaiotzaTurin, 1909ko apirilaren 22a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
 Italiako Erresuma  (1909ko apirilaren 22a -  1946ko ekainaren 18a)
 Italia  (1946ko ekainaren 18a -  2012ko abenduaren 30a)
BizilekuaAmeriketako Estatu Batuak
Lehen hizkuntzaitaliera
HeriotzaErroma, 2012ko abenduaren 30a (103 urte)
Hobiratze lekuaMonumental Cemetery of Turin (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: bihotz-biriketako geldialdia
Familia
Ezkontidea(k)ezkongabea
Seme-alabak
Anai-arrebak
Familia
Hezkuntza
HeziketaTuringo Unibertsitatea
Hizkuntzakitaliera
ingelesa
Jarduerak
Jarduerakneurologoa, neurozientzialaria, biokimikaria, politikaria, medikua eta zientzialaria
Lantokia(k)Ameriketako Estatu Batuak
Enplegatzailea(k)Washingtongo Unibertsitatea Saint Louisen
Jasotako sariak
KidetzaXL izeneko Zientzien Akademia Nazionala
Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Zientzien Pontifize-Akademia
Linzeen Akademia
Frantziako Zientzien Akademia
European Molecular Biology Organization (en) Itzuli
Zientzien Mundu Akademia
International Academy of the History of Science (en) Itzuli
Academia Europaea (en) Itzuli
Royal Society
Belgikako Medikuntzako Errege Akademia
Accademia delle Scienze di Torino
Reial Acadèmia de Medicina de Catalunya (en) Itzuli
National Bioethics Committee of Italy (en) Itzuli
Accademia delle Arti del Disegno (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioajudaismoa
Alderdi politikoahautagai independente
IMDB: nm1390338 Find a Grave: 102817048 Edit the value on Wikidata

Bere aurkikuntzei esker, zelulak soilik agindua jasotzen dutenean ugaltzen direla eta agindu hauek hazkuntza faktore deritzen substantzia batzuei esker trasmititzen direla jakin izan zen.[1]

Biografia aldatu

 

Rita Levi Montalcini, 1909 apirilaren 22an jaio zen Turinen (Italia), familia judu batean. Hiru anaia-arreba zituen eta bera eta bere ahizpa bikia Paola txikienak ziren. Bere aita, Adamo Levi, matematikan trebea, ingeniari elektrikoa zen eta bere ama, Adele Montalcini, margolari adimentsua zen. Anaia zaharrena, Gino Levi, 1974ean hil zen bihotzeko bat eman ziolako. Hau, arkitektu italiar famatua izan zen eta Turineko unibertsitatean irakasle izan zen. Rita Levik beste bi ahizpa izan zituen: Anna, bost urte zaharrago eta Paola, artista famatua izan zena. Paola 2000 urtean hil zen, 91 urterekin.[2]

Nahiz eta bere aitak emakumeek ez luketela ikasi behar pentsatu, hogei urterekin eta aitaren baimenarekin, karrera profesionala hasi zuen. Zortzi hilabetetan Latin, Grekoa eta matematika menperatzen zituen eta institutuan graduatzea lortu zuen. Ondoren, Turingo unibertsitatean medikuntza egiten hasi zen.[2]

Bere unibertsitateko lagun, Salvador Luria and Renato Dulbeccorekin batera, Giussepe Leviren, italiar histologo famatuaren ikasleak izan ziren. Giussepe Levik, zientzia biologikoa eta arazo zientifikoak modu oso zehatzean (gehienetan zaila zena) ebazten irakatsi zien.[2]

1936ean medikuntza eskolan graduatu zen eta medikuntzan eta ebakuntzan graduatua lortu zuen. Ondoren, neurologia eta psikiatrian hiru urteko espezializazioa hasi zuen, nahiz eta oraindik medikuntzarekin soilik jarraitu edo neurologia ikerketan aritzea ez jakin.[2]

1936ean Mussolinik "Manifesto per la Difensa della razza" aldarrikatu zuen eta hamar zientzialari italiarrek sinatu zuten. Manifestuak arraza arioa ez zuten pertsonen aurkako jazarpenak ezarri zituen, hauei bide akademiko eta profesionalak ixten.[2]

Belgikan neurobiologia institutu batean egon ondoren, 1940ean, Turinera itzuli zen, alemaniarren inbasioa zela eta. Turinera itzultzean, bere etxean ikerketa laborategia eraiki zuen. Rita Levik, Viktor Hamburgerrek 1934ean txiten enbrioiei zatiak erauzteak zuen eraginari buruz idatzitako artikulua izan zuen inspirazio. Bere proiektua hasi behar zuenean, Giuseppe Levi, Belgikatik itzuli zen eta Rita Leviren laguntzaile bilakatu zen.[2]

1941ean Turinen egondako bonbardaketaren ondoriz, Rita Levik Turinetik alde egin behar izan zuen eta Piemonten berriro bere laborategia eraiki zuen. Baina, 1943an alemaniarrek Italia inbaditu zutenean Piemontetik Florentziara joan zen, non gerra amaitu arte bizi izan ziren.

1944ean ejerzito anglo-amerikarraren garaipenek alemaniarrak Florentziatik kanporatzea eragin zuen. Rita Levi errefuxiatu kanpamentu batean mediku lanean aritu zen.

1945eko maiatzean, Italian gerra amaitu zen eta Turinera itzuli zen eta berriro unibertsitatean lanean hasi zen. Baina, 1947ko udazkenean, Viktor Hamburgerrek berarekin lan egiteko gonbidapena luzatu zion, beraz, Estatu Batuetara alde egin zuen Saint Louisko (Missouri) Washington unibertsitateko Zoologia institutura. Hemen, nerbio hazkuntzaren faktoreei buruzko ikerketa garrantzitsuenak burutu zituen.

Nahiz eta St Luisen 12 hilabetez egotea pentsatu zuen, ikerketaren emaitza ezin hobeak Italiara itzultzea galarazi zioten. 1956an irakasle izateko aukera eman zioten eta irakasle bezala egon zen lanean 1977a arte, lanetik erretiratu zenean. 1962an Erroman ikerketa sail bat sortu zuen. 1969tik 1978ra Italiako Kontseilu Nazionaleko biologia zelularreko institutuko zuzendaria izan zen.

1986an, Stanley Cohenekin batera, Medikuntza eta Fisiologiako Nobel Saria irabazi zuen, nerbio-hazkundearen faktorea aurkitzeagatik, hain zuzen ere. Geroago ere, Frantziako Zientzia Akademiako kide izan zen. 2001 urtean, Levi-Montalcini bizitza guztirako senatari izendatu zuen Carlo Azeglio Ciampik, Italiako presidenteak.

2012ko abenduaren 30ean hil zen bere Erromako etxean, 103 urterekin.[3]

Ikerketak aldatu

Washingtoneko Unibertsitatean, St Luisen zegoenean, bere aurkikuntza garrantzitsuena egitea lortu zuen: nerbio sistemaren hazkuntza faktorea bakantzea lortu zuen ehun kantzerijenoak aztertzean, izan ere, hauek nerbio zelulen hazkuntza azkarra eragiten dute.[4] Txiten enbrioietatik tumore zatiak transferitzen zituen, nerbio zuntzez beteta zeuden zelulei masa bat ezarriz. Tumoreak zituzten zuelulen inguruan nerbioak norabide guztietan hazten zirela ohartu zen eta aurkikuntza hau oso garrantzitsua izan zen.[5] Nerbioak bertze ehun batzuetan edo enbrioian sartutako zainetan bilakatuko ziren eremuak hartzen zituzten. Baina nerbioak ez ziren arterietan sortzen, beraz, tumoreak nerbioen hazkuntza estimulatzen zuen substantzia bat jariatzen zuela ondorioztatu zuen.

Rita Leviren eta italiako industria farmazeutikoaren arteko kooperazioei buruz eztabaidak sortu ziren. Bertan lanean ari zenean, gangliosidoen inguruko jakintzak hobetu zituen. 1975ean Cronassial (gangliosido jakin bat) izeneko droga bultzatu zuen. Bertze ikerketa batzuek, nerbio sistema periferikoan sortutako neuropatientzako onuragarria izan zitekeela ondorioztatu zuten. Baina, gerora, Cronassial tratamendua zuten zenbait pertsonek sindrome neurologiko larriak pairatzen hasi ziren, Guillain-Barré sindromea hain zuzen ere.[6] Alemaniak, bertze zenbait herrialderekin batera, 1983an debekatu zuen. Italiak 1993an debekatu zuen. Urte berean, ikerketa batek Cronassialek Italiako osasun ministeritzari eritasunen onarpen azkarrarentzako eta frogak egin ez ziren eritasunetan droga erabiltzeko ordaintzen ziola argitara eman zen.[7][8][9]Ikerketan Levi-Montalciniren erlazioa konpainiarekin ezagutarazi zen eta publikoki kritikatua izan zen.[10]

90eko hamarkadan, mastozitoen garrantzia gizakien eritasunetan nabarmendu zuen lehenbizikiko zientzialarietakoa izan zen.[11]Garai berean, 1993an palmitoiletanolamida konposatu endogenoa identifikatu zuen, mastozitoen modulatzaile garrantzitsua.[12]


Sariak eta ohoreak aldatu

  • 1968an Estatu Batuetako Zientzia Akademia Nazionaleko partaidetzak aukeratua izan zen.
  • 1983an Stanley Cohen eta Viktor Hamburgerrekin batera Columbiako Unibertsitatean Louisa Gross Horwitz saria biologian eta biokimikan irabazi zuen.
  • 1986an Stanley Cohenekin batera, Nobel Saria irabazi zuen Fisiologian eta Medikuntzan.[13]
  • 1987an National Medal of Science irabazi zuen, komunitate zientifiko estatubatuarraren onarpen handiena.
  • 1999an FAOko borondate oneko enbaxadore izendatua izan zen.[14]
  • 2001ean Carlo Azeglio Ciampi, italiako errepublikako presidenteak bizitza guztirako senatari izendatu zuen.
  • 2005ean Erroman Europako Neurozientzia Institutua inauguratu zuen.[15]
  • 2006ean Turingo Unibertsitate politeknikoak ingeniaritza biomedikoan honoris causa doktore izendatu zuen.
  • 2008ko urriaren 23an Madrilgo Complutense Unibertsitateak honoris causa doktore izendatu zuen.[16]
  • 2011ko otsailaren 23an McGill Unibertsitateak honoris causa doktore izendatu zuen.

Argitalpenak aldatu

  • Origine ed Evoluzione del nucleo accessorio del Nervo abducente nell'embrione di pollo, Roma, Tip. Cuggiani, 1942.
  • Il messaggio nervoso, con Pietro Angeletti e Giuseppe Moruzzi, Milano, Rizzoli, 1975.
  • New developments in neurobiological research, in "Commentarii", vol. III, n. 15, Pontificia Academia Scientiarum, 1976.
  • Elogio dell'imperfezione, Milano, Garzanti, 1987. ISBN 88-11-59390-5. (1999 nuova edizione accresciuta).
  • NGF. Apertura di una nuova frontiera nella neurobiologia, Roma-Napoli, Theoria, 1989. ISBN 88-241-0162-3.
  • Sclerosi multipla in Italia. Aspetti e problemi, con Mario Alberto Battaglia, Genova, AISM, 1989. ISBN 88-7148-001-5.
  • Presentazione di Max Perutz, È necessaria la scienza?, Milano, Garzanti, 1989. ISBN 88-11-59415-4.
  • Prefazione a Carlo Levi, Poesie inedite. 1934–1946, Roma, Mancosu, 1990.
  • Prefazione a Gianni Bonadonna, Donne in medicina, Milano, Rizzoli, 1991. ISBN 88-17-84077-7.
  • Presentazione di Gilberto Salmoni, Memoria: un telaio infinito Dialogo su un mondo tutto da scoprire, Genova, Costa & Nolan, 1993.
  • Prefazione a Giacomo Scotti (a cura di), Non si trova cioccolata. Lettere di bambini jugoslavi nell'orrore della guerra, Napoli, Pironti, 1993. ISBN 88-7937-095-2.
  • Reti. Scienza, cultura, economia, con Guido Cimino e Lauro Galzigna, Ancona, Transeuropa, 1993. ISBN 88-7828-101-8.
  • Vito Volterra. Il suo percorso, in Scienza, tecnologia e istituzioni in Europa. Vito Volterra e l'origine del CNR, Roma-Bari, Laterza, 1993. ISBN 88-420-4147-5.
  • Il tuo futuro, Milano, Garzanti, 1993. ISBN 88-11-73837-7.
  • Per i settanta anni della Enciclopedia italiana, 1925–1995, in 1925–1995: la Treccani compie 70 anni. Mostra storico-documentaria, Roma, Treccani, Istituto della Enciclopedia italiana, 1995.
  • Prefazione an American Medical Association, L'uso degli animali nella ricerca scientifica. Libro bianco, Bologna, Esculapio, 1995.
  • Senz'olio contro vento, Milano, Baldini & Castoldi, 1996. ISBN 88-8089-198-7.
  • L'asso nella manica a brandelli, Milano, Baldini & Castoldi, 1998. ISBN 88-8089-429-3.
  • La galassia mente, Milano, Baldini & Castoldi, 1999. ISBN 88-8089-636-9.
  • Presentazione di Nicola Canal, Angelo Ghezzi e Mauro Zaffaroni, Sclerosi multipla. Attualità e prospettive, Milano, Masson, 1999. ISBN 88-214-2467-7.
  • Intervista in Serena Zoli, Storie di ordinaria resurrezione (e non). Fuori dalla depressione e altri mali oscuri, Milano, Rizzoli, 1999. ISBN 88-17-86072-7.
  • L'Università delle tre culture. Conferenza della professoressa Rita Levi-Montalcini, Sondrio, Banca Popolare di Sondrio, 1999.
  • Cantico di una vita, Milano, Cortina, 2000. ISBN 88-7078-666-8.
  • Un universo inquieto. Vita e opere di Paola Levi Montalcini, Milano, Baldini & Castoldi, 2001. ISBN 88-8490-111-1.
  • Tempo di mutamenti, Milano, Baldini & Castoldi, 2002. ISBN 88-8490-140-5.
  • Tempo di azione, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2004. ISBN 88-8490-429-3.
  • Abbi il coraggio di conoscere, Milano, Rizzoli, 2004. ISBN 88-17-00199-6.
  • Lungo le vie della conoscenza. Un viaggio per sentieri inesplorati con Rita Levi-Montalcini, con Giuseppina Tripodi, Brescia, Serra Tarantola, 2005. ISBN 88-88507-56-6.
  • Eva era africana, Roma, Gallucci, 2005. ISBN 88-88716-35-1.
  • I nuovi magellani nell'er@ digitale, con Giuseppina Tripodi, Milano, Rizzoli, 2006. ISBN 88-17-00823-0.
  • Tempo di revisione, con Giuseppina Tripodi, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2006. ISBN 88-8490-983-X.
  • La vita intellettuale, in La vita intellettuale. Professioni, arti, impresa in Italia e nel pianeta. Atti del forum internazionale, 13 e 14 febbraio 2007, Bologna, Salone del podesta di Palazzo Re Enzo, Piazza del Nettuno, Bologna, Proctor, 2007. ISBN 978-88-95499-00-0.
  • Rita Levi-Montalcini racconta la scuola ai ragazzi|Rita Levi-Montalcini con Giuseppina Tripodi racconta la scuola ai ragazzi, Milano, Fabbri, 2007. ISBN 978-88-451-4308-3.
  • Le tue antenate. Donne pioniere nella società e nella scienza dall'antichità ai giorni nostri, con Giuseppina Tripodi, Roma, Gallucci, 2008. ISBN 978-88-6145-033-2.
  • La clessidra della vita di Rita Levi-Montalcini, con Giuseppina Tripodi, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2008. ISBN 978-88-6073-444-0.
  • Ritmi d'arte, Serra Tarantola, 2008 ISBN 88-95839-05-6
  • Cronologia di una scoperta, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2009. ISBN 978-88-6073-557-7.
  • L'altra parte del mondo, con Giuseppina Tripodi, Milano, Rizzoli, 2009. ISBN 978-88-17-01529-5.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Escribano López, Purificación. (2010). «MUJERES EN, POR Y PARA LA CIENCIA» Dossiers Feministes (14): 151-174. ISSN 1139-1219. (Noiz kontsultatua: http://www.e-revistes.uji.es/index.php/dossiers/index).
  2. ↑ a b c d e f «Rita Levi-Montalcini - Biographical» www.nobelprize.org (Noiz kontsultatua: 2018-05-09).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Zaragoza, Federico Mayor. (2012-12-30). «Fallece Rita Levi-Montalcini, neuróloga comprometida y perseverante» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  4. ↑ (Ingelesez) «Nobel-winning scientist Levi-Montalcini dies in Rome at 103, biologist studied growth factor» Fox News 2012-12-30 (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  5. ↑ Lisa., Yount,. (2009). Rita Levi-Montalcini : discoverer of nerve growth factor. Chelsea House ISBN 9780816061716. PMC 225088545..
  6. ↑ W., Ledeen, Robert. (1984). Ganglioside Structure, Function, and Biomedical Potential. Springer US ISBN 9781468412000. PMC 840287646..
  7. ↑ «QUALITÀ INTELLETTUALE» www.dmi.unipg.it (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  8. ↑ (Italieraz) «Fallimenti storici - Notizie e aggiornamenti» Dica33 salute e medicina a portata di click (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  9. ↑ Hermes. (2007-11-15). «Politica Molecolare: Rita Levi Montalcini e la vicenda Cronossial» Politica Molecolare (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  10. ↑ (Italieraz) «' NOBEL COMPRATO? NON NE SO NULLA' - la Repubblica.it» Archivio - la Repubblica.it (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  11. ↑ (Ingelesez) Leon, A.; Buriani, A.; Toso, R. Dal; Fabris, M.; Romanello, S.; Aloe, L.; Levi-Montalcini, R.. (1994-04-26). «Mast cells synthesize, store, and release nerve growth factor» Proceedings of the National Academy of Sciences 91 (9): 3739–3743.  doi:10.1073/pnas.91.9.3739. ISSN 0027-8424. PMID 8170980. (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  12. ↑ Aloe, L.; Leon, A.; Levi-Montalcini, R.. (1993). «A proposed autacoid mechanism controlling mastocyte behaviour» Agents and Actions 39 Spec No: C145–147. ISSN 0065-4299. PMID 7505999. (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Rita Levi-Montalcini. (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) «FAO - Noticias: Director-General remembers FAO Goodwill Ambassador Rita Levi Montalcini» www.fao.org (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) País, Ediciones El. (2005-05-15). «Entrevista | "Vivimos dominados por impulsos de bajo nivel, como hace 50.000 años"» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) «UCM-Universidad Complutense de Madrid» www.ucm.es (Noiz kontsultatua: 2018-05-11).

Bibliografia aldatu

  • LEVI-MONTALCINI, Rita: In Praise of Imperfection: My Life and Work. New York: Basic Books, 1988.
  • LEVI-MONTALCINI, Rita: Elogio de la imperfección. Bartzelona: Ediciones B, 1998.
  • LEVI-MONTALCINI, Rita: Autobiografia, Nobel Sarien webgunean (Ingelesez).
  • LEVI-MONTALCINI, Rita: Las pioneras. Bartzelona: Crítica, 2011.

Kanpo estekak aldatu


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Rita_Levi-Montalcini&oldid=9605713"(e)tik eskuratuta