Lehenengo Intifada
Lehenengo Intifada (arabiarrez انتفاضة, "astinaldia") edo Harrien Matxinada (Izen hau jasotzen du palestinar gazteek Israelgo armadaren aurka defendatzeko harriak erabiltzen zituztelako) palestinarrek israeldar agintearen aurka 1987tik 1993ra bitartean egindako matxinada izan zen. Jabaliako errefuxiatu gunean hasi eta Gaza, Zisjordania eta Ekialdeko Jerusalemen zehar arin zabaldu zen. Lehendabiziko aldia izan zen okupatutako lurraldeetako jendeak nazio moduan jokatu zuela.
| Lehenengo Intifada | |||
|---|---|---|---|
| Israel-Palestina Gatazka | |||
 Israelgo armadaren checkpoint bat, Jabalia 1988an | |||
| Data | 1987ko abenduaren 8a – 1993ko irailaren 13a | ||
| Lekua | Israel eta Palestinako Lurraldeak | ||
| Emaitza | Madrilgo Bake Biltzarra eta Osloko hitzarmenak | ||
| Gudulariak | |||
| |||
| Buruzagiak | |||
| |||
| Galerak | |||
| |||
1987ko abenduaren 9an Israelgo kamioi militar batek Jabaliako errefuxiatu gunean lau langile palestinar hil zituelako sortu zen Intifada. Bi egun geroago, lehen liskarrak izan ziren palestinar gazteen eta Israelgo armadaren artean. Hurrengo egunetan, manifestazio ugari egin ziren Palestinako hiri gehienetan, Gaza eta Zisjordania osora zabalduz.
Herri matxinada aginte politiko zehatzik gabe hasi zen, eta, hasiera batean, Palestina Askatzeko Erakundea (OLP) ekintzetatik kanpo mantendu zen, baina herri altxamendutik gutxira Aginte Nazional Bateratua (MNU) sortu zen, Intifadaren iraupena bermatzeaz arduratuko zena.[1]
Intifada terminoa aldatu
Intifada hitza arabiar errotik dator (نفض nafaḍa), besteak beste "astindu", "hautsa kendu" edo "dardara egin" esan nahi duena. Horrela, Intifada terminoak karga politikoa hartu zuen botere zapaltzailearen aurkako subertsio edo erresistentzia motari erreferentzia egiteko, 1936-1939ko Palestinako herri matxinada edo 2000ko Al-Aqsako Intifada kasuetan bezala.
Hasiera batean, Hamasek Gazako Zerrendan 1987ko abenduaren 11n eta Zisjordanian 14an igorritako lehen komunikatuan erabili zen. Bertan, Hamasek honako hau adierazi zuen: "Intifada okupazioaren eta zapalkuntzaren arbuioa da"[2] Horrela, terminoak garrantzi handia hartuko luke palestinarren eguneroko hiztegian, arabiar eta mendebaldeko hedabideetan terminoaren ondorengo erabilera etengabean islatuko litzatekeena.
Hedabide batzuk, El Universal de Mexico haien artean, altxamendu terminoa erabiltzen hasiko ziren kakotx artean atzerritartasun bat aipatzeko, baina jada gaztelaniara itzulita. Hala, 1987ko abenduaren 19an: “…Yaser Arafat, afirmó en Bagdad que 51 palestinos murieron y 472 resultaron heridos desde el comienzo del “levantamiento” de la población palestina de los territorios ocupados por Israel”, hau da, "Yaser Arafatek Bagdaden adierazi zuen 51 palestinar hil eta 472 zauritu zirela Israelek okupatutako lurraldeetako palestinarren "altxamendua" hasi zenetik".[3]
Kausak aldatu
Zirkulazio-istripua aldatu
1987ko abenduaren 8an, lanegun baten ondoren etxera itzultzen ziren langile palestinarrak zeramatzan ibilgailu bat Israelgo kamioi militar batek jo zuen. Horren ondorioz, lau palestinar hil eta beste hainbeste zauritu ziren. Biktima guztiak Jabaliyako errefuxiatu gunekoak ziren, Gazako iparraldean.
Hala ere, palestinarren artean hori ez zen gertaera isolatutzat hartu, eta ekintza hori aurrez pentsatua izan zelako ideia sortu zen; izan ere, kamioiaren gidaria Shlomo Takalen senide bat zela uste zen, Gazan bi egun lehenago hil zuten israeldar bat. Yitzak Rabin Defentsa ministroak berak terroristatzat jo zuen ekintza, eta talde terrorista islamistei egotzi zien haren errua.[4]
Zurrumurru horiei erantzunez, Yabaliyako ehunka biztanle biktimen hiletetan izan ziren, eta Israelen presentzia militarraren ondorioz, hiletak zibilen eta militarren arteko borroka bihurtu ziren. Palestinarrek Israelgo indar militarrak makilekin eta harriekin erasotzen zituzten bitartean, hauek benetako munizioarekin erantzuten zuten. Liskarrak gau eta egun izan ziren. Hurrengo goizean, Hatem Abu Sisi hamazazpi urteko gaztea hil zuten manifestazioetan parte hartzen ari zela. Horrek tentsioa areagotu zuen eta manifestazioak berehala hedatu ziren Palestinako herri gehienetara. Liskarrak Ramallah, Belen, Jerusalem, Tulkarem, Kalandia eta Nablusera hedatu ziren.
Abenduan zehar, lurralde palestinar osoa aurrekaririk gabeko erakustaldi herrikoi, espontaneoen olatu batean bildu zen, ekintza guztiak koordinatuko zituen aginte identifikagarririk gabe. Hala ere, ekintzak gero eta jendetsuagoak bihurtu ziren, gehienetan manifestazioak gogor zapaltzeaz arduratu zen Israelgo armadari aurre egitera irteten ziren gazteak biltzen ziren. Abenduaren amaieran, mila pertsona baino gehiago atxilotu zituzten Israelgo iturrien arabera; OLPek, berriz, 6,000 atxilotu eta gutxienez 62 pertsona hil eta 500 zauritu zirela zioten.
Altxatzearen urruneko arrazoiak aldatu
"Zisjordaniako eta Gazako asaldura frustrazio eta porrot historia luze baten ondorio dramatikoa besterik ez da. Gazte palestinarrek arrazoi horrengatik hiltzeko prest daudela erakutsi dute"[5]. Egia esan, mugimendu palestinarrak ez zuen talde edo lidergo jakin bati men egiten. Yasir Arafat Tunisian erbesteratuta zegoen 1982tik, eta herritarren altxamenduak ezustean harrapatu zuen Israelgo agintariei bezala, ez baitzuten kalkulatu tamaina horretako matxinada bat egiteko aukerak lurralde palestinarretan.
Mugimendu sozial horren arrazoi nagusia okupazioa zen, eta gertaera horren azpian palestinarren bizi-baldintzak asaldatzen zituzten elementu batzuk zeuden altxamendurako txinparta piztuko zutenak: Israelgo kokalekuak, lurralde okupatuetako bizi-kalitatea, buruzagi palestinarrekiko frustrazioa, hazkunde ekonomiko txikia, "Burdinazko ukabila" politika eta Israelgo erregimen militarrarekiko gogapena.
Israelek lurralde palestinarretan zituen kokaleku gehienak helburu militarretarako konfiskatutako lurretan eraiki ziren, eta horrek areagotu egiten zuen palestinarren artean okupazioa betikotu egingo zela zioen erresumina. Intifada hasi aurretik, israeldarren kokaguneak 125 ziren Zisjordanian eta 18 Gazan. Lehenengoetan 63.000 kolono judu inguru bizi ziren, Gazan 2.500 kolono inguru bizi ziren bitartean. Intifada hasi aurreko hamarkadan lurralde palestinarrean ezartzen ziren kolonoen urteko batez bestekoa 5.960 zen[2]. Nahiz eta Shimon Peresen eta Yitzhak Rabinen gobernuak populazio palestinarren bizi-kalitatea hobetzeko politika bat sustatu zuten haien oinarrizko eskubideekiko errespetua apurka-apurka bermatzen zuten ekintzen bidez, hala nola prentsa, hezkuntza edo osasun askatasuna, edota lurraldeak arabiarrez administratzeaz arduratzen ziren ofizial israeldarren ordezkapena[4]; egia da israeldar administrazioa beti amaitu zuela autogobernu baten aukerarekin eta handiagotu zuen palestinarren aurkako diskriminazioa.
1982an PAEk Libanon porrot egin zuenetik, Tunisian babestu behar izan zen, Palestinako arazoaren epizentrotik oso urrun. Honek, Estatu propio baten aukera gero eta urrunago ikusten zuten palestinarrengan desanimua sortu zuen, era berean, inguruko estatu arabiarretako gobernuek ez zuten askorik egin euren asmo nazionalak konpontzeko 1967ko porrotaren ondorengo hamarkadetan. Zalantzarik gabe, palestinarrek fedea galdu zuten inguruko nazio arabiarretan Egiptok Israelekin 1979an bakea sinatu zuenean, eta horrek bi estatuen arteko harremanen normalizazioa ekarri zuen.
1985eko abuztuaren 4an, Shimon Peres lehen ministroaren kabineteak "burdin ukabilaren" politikak onartu zituen. Termino hau jada urte bereko martxoan erabilia izan zen Israelgo armadak Libanoko hegoaldean terroristak aurkitzeko egiten zituen operazio militarrak izendatzeko, arabiarren sarraski eta legez kanpoko atxiloketa kopuru handia eragin zuena[6]. Politika sorta berri horrek 1967tik okupazio aldiaren ezaugarri izan ziren populazio palestinarraren aurkako praktika errepresiboei berrekin zien: deportazioak eta atxiloketa administratiboak eta prebentiboak. Politika hauek okupazioaren aurkako etengabeko manifestazioengatik ezarri ziren, horietako batzuk baketsuak eta beste batzuk bortitzak bihurtzen zirenak. Edozein manifestazio mota erreprimitzea bilatzen zuen Israelgo armadak, beraz, palestinarrek eskuan zeukatenarekin erantzuten zuten, nagusiki harriak edo makilak, armadaren erantzun bortitzagoa sortuz[4].
Hurrengo bi urteetan, palestinarren aurkako errepresaliak areagotu egin ziren eta Israelgo armadak subertsibotzat jotako taldeen aurkako borroka piztu zen, palestinar ikasleak erasoko objektu nagusietako bat izanik. 1986ko abenduan, Intifada piztu baino urtebete lehenago, manifestazio ugari egin ziren Zisjordanian eta Gazan, Israelgo indarrek Bir Zeiten bi ikasle gazte hil ondoren. Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak gogor gaitzetsi zuen Israelgo armadak suzko armak erabiltzea defentsarik gabeko ikasleen aurka (Estatu Batuak abstenitu egin ziren ebazpen horren bozketan)[7]. Elementu horiek guztiek palestinarren gorrotoa areagotu zuten Israelen okupazio erregimenaren aurka, eta horiek izango ziren Intifada sortuko zuten elementuak.
Israelen erantzun politiko eta militarra aldatu
Israelgo gobernuaren erantzuna herri mugimendua kriminalizatzea izan zen, eta indar militarra neurriz kanpo erabiliz hura zapaltzea agindu zuen. 4.000 palestinar baino gehiago atxilotu zituzten matxinadaren lehen sei hilabeteetan. Handik urtebetera, 400 baino gehiago hil ziren eta 25.000 zauritu.
Israelgo armada ez zegoen prest herritarren altxamenduari aurre egiteko, indar gordina eta neurriz kanpokoa erabiliz ez bazen. Israelek ez zuen manifestazio horiei aurre egiteko moduko matxinaden aurkako indarrik, era berean, armadak ez zuen manifestarien bizitzaren aurka atentaturik egin gabe manifestazioak sakabanatzea ahalbidetuko zion tresnarik. Armadak erabili zuen lehen disuasio-mekanismoa lurralde palestinarretako soldaduen kopurua handitzea izan zen. Zisjordanian bikoiztu egin zen militarren kopurua, eta Gazan hirukoiztu.
Hasiera batean, Israelgo armadari emandako instrukzioa manifestazioetan ez oztopatzea izan zen, baldin eta manifestazioak ibilbide nagusiak ixten saiatzen ez baziren eta armadari erasotzen ez bazioten. Hala ere, manifestari palestinarrek presentzia eta indar handiagoa lortu zutenez, Israelgo armadak benetako munizioarekin erasotzen hasi ziren 50 pertsona baino gehiago hiltzen, horietako gehienak gazteak, borrokaren lehen hilabetean.
1988ko urtarriletik aurrera, Israelgo armadak protesten kontrola hartzea ahalbidetu zioten neurri berriak ezarri zituen. Lehenik, benetako muniziorik erabili gabe palestinarrei aurre egiteko gai zen armamentu berri bat garatu zuten; makina batek harriak jaurtitzen zituen, jasaten zituzten erasoak berdintzeko, nahiz eta desproportzio nabarmena egon, baita gomazko pilotak eta jendetzaren aurkako karga leherkor txikiak jaurtitzeko ibilgailuak ere.[2]
Manifestazioen kopurua murrizteko armadaren beste taktika bat hildako palestinarren gorpuak gauera arte ez entregatzea izan zen, hiletak protesta ekintza bihurtzen baitziren. Hala ere, neurri hau ez zen guztiz eraginkorra izan, palestinarrek gorpuak berreskuratzea erabaki baitzuten behar bezala lurperatu ahal izateko, eta honek manifestazio berri bat sortzen zuen.[2]
Ekintzaile palestinarren deportazioa Israelgo gobernuak erabili zuen beste taktika bat izan zen, nahiz eta Nazioarteko Zuzenbidea urratu. Urtarrilaren 3an, Israelek 9 palestinar ekintzaile deportatzeko agindua eman zuen, nahiz eta Egiptok eta Estatu Batuek ekintza hau legez kanpokoa zela eta indarkeria ekintza berriak eragin zitzakeela adierazi[8]. Ekintza hauek israeldarren operazio baten parte ziren, 1,200 palestinar inguru atxilotu zituzten. Erbesteratze-aginduak urte horretako urtarrilaren 13an eman ziren, nahiz eta aho batez onartu urtarrilaren 5ean onartutako Segurtasun Kontseiluaren 605 Ebazpena, Israel bere asmoetan atzera egitera deitzen zuena. Urte horren amaieran, 31 deportazio gehiago izan ziren eta 24 zain zeuden.
Laguntza-guardiak palestinarren aurkako eguneroko jazarpen tresna bihurtu ziren. Militarrek nortasun-agiriak eta zerga-baimena eskatzen zituzten, eta agiri horiek behar bezala bazeuden, militarrek, gainera, etxeko objektu batzuk eskatzen zituzten, eta horiek eraman ezean isuna jartzen zuten.
Etxeratze-aginduak, Nazioarteko Zuzenbideak legez kanpokotzat jotzen dituenak Genevako Laugarren Hitzarmenaren 33. artikuluan, israeldarren okupazio-indarrek gehien erabilitako baliabideetako bat izan ziren. 1988an soilik, gutxienez 1,600 etxeratze agindu ziren Palestina osoan, horietatik 118 bost egun edo gehiagokoak izan zirelarik. Etxeratze-agindu horietako batzuk ez ziren mugatu Gazako eta Zisjordaniako eremu espezifikoetara, baizik eta Palestinako lurralde osora hedatu ziren. Horrek erabat mugatzen zuen palestinarren igarotze-eskubidea, beren etxeetara mugatuta baitzeuden mugarik gabe. Ezin ziren ez lanera ez eskolara irten, eta, gainera, itxiera luzeagoen xede ziren, matxinada-gune gisa ikusten baitziren. Etxeratze-aginduaren aurka zeuden pertsonak kasurik onenean atxilotzen zituzten, batzuetan tiro egiten baitzieten kalean zeuden guztiei.
Bestalde, okupazio gobernuak "atxiloketa administratiboaren" figura berreskuratu zuen, susmagarri palestinar oro sei hilabetez atxikitzeko aukera ematen ziona epailearen aurrean aurkeztu beharrik gabe. Israelek Palestinako lurralde osoa okupatu zuenetik, figura hau erabilerarik gabe geratu zen, baina Israelgo armadaren aurkako etengabeko matxinadek bere erabilera berraktibatu zuten, Intifadan orokortua izan zena.
Intifadaren bilakaera Israelen eta Palestinan aldatu
Intifada palestinar gazteen eta Israelgo armadaren arteko bat-bateko liskar bat baino gehiago bihurtu zen; okupazio erregimen osoaren aurkako benetako protesta sozial bat bihurtu zen, okupazio erregimenaren egitura politiko, ekonomiko eta militar guztia jopuntuan jartzea lortu zuten desobedientzia zibileko ekintzen praktikaren bidez. Intifadak, "Palestinar identitatearen existentzia berrestea lortu zuen, Israelen existentzia zalantzan jarri gabe, eta, beraz, bi herrien arteko bakerako benetako deialditzat ere har daiteke"[1].
Intifada espontaneoa izan arren, Intifadak berak eskatzen zuen mugimendua artikulatzeko gai izango zen egitura bat sortzea, kaleetara protestatzera atera ziren gizarte talde ezberdinak antolatu ahal izateko: gazteak, familia amak, ikasleak, mugako langileak, merkatariak, sindikalistak, akademikoak, etab. Horrela, Intifada lehertu eta gutxira, Aginte Nazional Bateratua sortu zen.
Aginte Nazional Bateratua aldatu
Aginte Nazional Bateratua (القيادة الوطنية الموحدة للانتفاضة Al-Qayāda Al-waṭaniya Al-muwaḥida lil- īntifāḍa) tokiko sare sozialen artean eta klandestinitatean sortu zen, palestinarren protestak antolatzeko eta ekintza berriak proposatzeko helburuekin, besteak beste, grebak eta Israelgo postu zibiletako enpleguen dimisioa. Bere zeregina zer, non eta noiz egin esatea zen. Horrela, ANBren papera funtsezkoa izango litzateke Intifadaren iraupena bermatzeko. Palestina Askatzeko Erakundeak ANB nolabait kontrolpean hartzea lortu zuen Intifadaren lidergoaren kreditua hartzeko.
ANB herritarren protestetan su-armak erabiltzearen aurka agertu zen. Intifadaren lehen hemezortzi hilabeteetan, ANBk zirkularazi zituen panfletoen %90ek indarkeriarik ezaren alde egiten zuen, eta %4,9k soilik deitzen zuen indarkeriazko taktikak erabiltzera, molotov bonben erabilera adibidez. Intifadaren azken datuen arabera, palestinarrek egindako ekintzen %5ek soilik izan zituzten su-armak edo lehergailuak.[2]
Grebak, erakustaldiak, espetxeratuen senideekiko elkartasun ekintzak eta Israelgo armadarekin izandako liskarrak noiz eta non egingo ziren azaltzen zuten panfletoek. Era berean, zenbait gidalerro aipatzen zituzten talde espezifiko batzuentzat, hala nola profesionistentzat, gremioentzat edo ikasleentzat, beren jarduerak altxamenduari mesede egingo zion helburura bideratzeko, hala nola zerbitzu batzuengatik kobratzen zituzten kuotak murriztea edo eskolak berriz irekitzeko edo nonbaiten eskolak emateko batzordeak antolatzea.
Fatahek, Palestina Askatzeko Fronte Popularrak, Palestina Askatzeko Fronte Demokratikoak eta Palestinako Alderdi Komunistak osatzen zuten ANB, baina ez da antolakuntza-hierarkia klasiko baten ondorio baizik eta, herritarren artean oso sakabanatuta, ezkutatuta eta integratuta dago, baita etengabe berrituta ere, Israelek bere disoluzioa asko oztopatu zuena[9]. Matxinadan parte hartu zuten gizarteko sektore guztiek Herri Batzordeetan eta Talka Indarretan antolatuta zeuden. Herri-batzordeen eginkizuna biztanleei kontsumo-produktuak ematea zen etxeratze-garaian eta blokeoetan, hezkuntza- eta osasun-lanak antolatzea Israelgo armadak eragiten zituen etengabeko itxierei eta oztopoei aurre egiteko, bai eta Israelgo ekonomiaren aurkako ekintza zibilak koordinatzea, Israelgo produktuei boikota egitea eta mugako langileei beren enpleguetara ez joateko eskatzea ere. Batzorde horiek Palestinako biztanlegune guztietan zeuden.
Talka-indarrek egiten zituzten Israelgo armadaren aurkako borroka-ekintzak. Intifadaren bihotza bera zen; makilez eta harriz armatutako tanke israeldarrei aurre egiten ari ziren gazteen irudia. Matxinada palestinarren aurka bortitzago eta errepresiboago bihurtu zenean, ANBk, Talka-Indarrak mugiaraziz igortzen zituen komunikatuak ere zitalak[10] ziren. Hala, ekintzaile palestinar batzuk atxilotu edo deportatuko balituzte ere, ANBren egitura mantendu egingo litzateke. Israelgo armada, ANB desarmatzen saiatzen da panfleto apokrifoak agintearen izenean igorriz, jendearen artean nahasmena sortzeko asmoz.
ANB pixkanaka PAEren aurrean autonomia erlatiboa hartzen joan zen; izan ere, nahiz eta erakunde horren aurrean mendekotasun nominala egon, ANBk aukera eman zion PAEri erreklamazio bat egiteko, hark bere politikak alda zitzan, okupazioari amaiera eman ziezaioketen eta Palestinako Estatua sortzera bideratu zitezkeen neurri errealistagoak har zitzan. Horrela, Intifadak belaunaldi aldaketa ekarri zuen Palestinako goardiaren, elite tradizionalen eta nazionalisten (erbestean bizi izan ziren beren bizitza gehiena) eta 1967tik Israelen okupazioaren aurka borrokan beste errealitate bat bizi zuten gazteen artean. Honek, mugimendu honen barnean lidergo berriak sortzea eragin zuen, Marwan Bin Khatib Barghoutirena[11] haien artean.
ANBk sustatu zituen ekintzek eragin nabarmena izan zuten Israelgo ekonomian; izan ere, Intifada lehertu baino lehen 120.000 langile palestinar baino gehiagok lan egiten zuten Israelen egunero, batez ere eraikuntzaren eta hotelaren industrian. Hala ere, herriaren altxamenduaren ondoren, langile horietako askok uko egin zioten edo debekatu egin zitzaien lantokietara joatea, eta horrek krisi bat eragin zuen Israelgo ekonomian.Israldar armadak langile eta nekazari palestinarren grebekin amaitzen saiatu zen soroetan lan egin nahi ez zuten herriak ikaratuz. Armada herri horietan sartzen zen eta nortasun-agiriak konfiskatzen zituen, erabateko babesgabetasun-egoeran utziz eta edozein unetan atxilotzeko moduan utziz, paper horiek gabe ezin baitziren kaleetan ibili, eta, horren ondorioz, ezin zituzten haien behar fiskalak bete.
Eskaera nazionalak aldatu
"Intifadan bat egiten duten indar guztien helburua, azken finean, okupazioari amaiera ematea eta Zisjordania eta Gazan Estatu independente bat sortzea da, Ekialdeko Jerusalem hiriburua izendatuta", adierazi zuen Ignacio Alvarez-Ossorio espezialistak.[1] Intifadaren helburuak, eta, oro har, borroka politiko eta armatu palestinarraren helburuak, biraketa esanguratsua eragin zuen Israelen onarpenean eta okupazioa amaitzeko eta herri palestinarraren determinazio askerako eskubidea aitortzeko eskari esklusiboan, Nazio Batuen Erakundeak askotan berretsi baitu eskubide hori palestinarren kasurako.vJada ez zen Israel suntsitzea lehenesten borroka armatuaren xede gisa; esplizitua zen Israel aitortzea, eta haiekin negoziatu beharra zegoen.
1988ko ekainean Aljerreko Goi Bilera Arabiarrak berretsi zuen bezala, Palestina Askatzeko Erakundea Palestinako herriaren ordezkari bakarra izango zen edozein negoziaziotan, eta Palestinako lurraldea administratzeaz arduratuko zen. 1988ko azaroaren 15ean Palestina Askatzeko Erakundeak ordura arteko inoizko adierazpen politikorik garrantzitsuena publiko egitea erabaki zuen: Palestinaren Independentzia Adierazpena. Independentzia adierazpena, era berean, nazioarteari egindako eskaera bat zen, palestinarren egoera tragikoaren kontzientzia har zezan. Francis A. Boyle legelari estatubatuarrak adierazi duenez, "Independentzia Adierazpena" Palestinako Estatuaren sorrera-dokumentua da, erabakigarria, behin betikoa eta atzeraezina. Adierazpen horretan estatu palestinar baten sorrera aldarrikatzen da: "Bere eskubide natural, historiko eta juridikoen arabera", Gazan eta Zisjordanian, Jerusalem hiriburu duelarik.
Adierazpenak dio erlijio sinesmen eta ideia politiko guztiak errespetatuko direla, baita gutxiengoak ere, kolore, arraza edo erlijio bereizketarik egin gabe. Hori guztia erregimen demokratiko, parlamentario baten pean antolatuta dago, aniztasun politiko eta aldekoak babestuta, eta legearen inperioa erakunde sendo eta independenteen bidez bermatzen duen Konstituzioan gauzatzen da. Adierazpen berean dei bat egiten zaie Nazio Batuei eta nazioarteko komunitateko gainerako kideei haren helburua balia dezaten; gainera, erabat gaitzesten du indarra, indarkeria eta terrorismoa erabiltzea beren lurralde-osotasunaren aurka, bai eta beste edozein estaturen aurka ere, eta gatazkak modu baketsuan konpontzearen alde egiten du.
Munduko ehun herrialdek baino gehiagok onartu zuten independentzia adierazpena. Hala eta guztiz ere, Estatu Palestinarraren bideragarritasuna eten egin zen Israelgo gobernuak zuzendutako ekintza politiko azkarraren ondorioz Estatu Batuek lagunduta, palestinar herriaren Autodeterminaziorako Eskubidearen erabilera bortxatuz. Israel ohartu zen Palestina Askatzeko Erakundearekin hitz egin behar zela, eta palestinarrekiko gatazkari irtenbide politiko bat aurkitu behar zitzaiola, nahiz eta Palestinako erakundearekiko betiko gaitzespena izan.
Horrela, Intifadak lortu zuen aintzaespena Israelgo gobernuaren aldetik eta hauek onartu zuten mugimendu serio, egituratu eta eraginkor bat existitzen zela, ongi definitutako helburuekin, batez ere, bere lurraldea Israelekin apurka-apurka kolonizatu eta anexionatzea eragozteko, eta estatu palestinar bat ezartzeko.
Hamas-en sorrera aldatu
Anaia Musulmanek presentzia etengabea izan zuten Palestinaren barnean Intifada piztu baino denbora dezente lehenagotik, baina euren helburu nagusia Palestinan gizarte islamiko bat ezartzea zen; horrela, PAE eta Israelen arteko borroka, printzipio erlijiosoekin zerikusirik ez zuten mugimendu sekularren arteko borroka bezala ikusten zuten. Nahiz eta borroka Palestinaren berislamizazioan zentratu, laurogeiko hamarkadaren hasieran mugimendu islamiarraren estrategia politikoan aldaketa garrantzitsu bat egon zen, sindikatuen, ikasleen batasunen eta profesionalen hauteskundeetan parte hartzen hasi baitziren[1]. Horrela, pixkanaka-pixkanaka palestinarren bizitza politikoan sartzen joan ziren, okupazio indarren onespenaz gain, elkarte hauek indartuz joatea ahalbidetu baitzuten, PAEri kontrapisua egiteko asmoz.
Anaia Musulmanak Intifadaren lehen egunetan sartu ziren politikan, Hampas Erresistentzia Islamikoaren Mugimenduaren sorrera-agiria kaleratu zutenean, herritarren protestak hasi eta hiru egunera. Jeque Basaam Yarrar Ramallaheko meskitaren imamaren arabera, "Islamistek armak hartzea erabakitzen dute soilik ikusten dutenean nola PAE pixkanaka negoziazioaren bidetik makurtzen den eta borroka armatutik urruntzen den. Orduan sortu zen Hamas Palestinako lurraldea defendatzeko. Intifada Anaia Musulmanek Palestinarekiko duten estrategiaren etapa berri baterako urratsa da, ekintzarako eta Jihaderako etapa praktikoa".[1]
Hamas ez zen ANBren egituran sartu, eta honekin komunikazio eztabaida bat abiatzeaz arduratu zen, Intifadaren lidergoa nork zuen erakusteko.
Egoera internazionala aldatu
Palestinarren matxinadaren erdian, Jordaniak Zisjordaniarekin zituen lotura legal eta administratibo guztiak kentzea erabaki zuen, palestinarren bitartekari gisa porrot egin zuela onartu baitzuen. Horrela, Hussein erregeak amaitutzat eman zuen Zisjordaniako lurraldean Jordaniako subiranotasuna aldarrikatzeko asmoa. Haitiko erresumak hartutako neurrien artean, Jordaniako Parlamentuaren desegitea (bertako kideen erdiak Zisjordaniako ordezkariak ziren), Lurralde Okupatuetarako Ministerioaren desagerpena (Palestinako Gaietarako Departamenduak ordezkatu zuen Kanpo Arazoetako ministerioaren barruan) eta Senatutik kide palestinarrak erretiratzea nabarmendu ziren. Aldi berean, Zisjordaniako administrazio zibilari babes ekonomikoa kendu zioten, erabat.[12]
Bestalde, palestinarrek egunero jasaten zuten israeldarren errepresio handia eta neurrigabea erakusten zuten irudiak zabaltzeak arbuio orokorra eragin zuen palestinarren eta israeldarren arazoa aintzat hartzen hasi zen nazioarteko komunitatearen artean, eta horrek konponbide azkar, bidezko eta iraunkorra behar zuen, tartean zeuden aldeen eskubideak errespetatuko zituena. Intifadak munduari Israelen alderik bortitzena erakustea lortu zuen, eta, nola estatu hau zen neurri handi batean,eskualdeko ezegonkortasunaren erantzulea, eta, nagusiki, Palestinako kasuari eta milaka errefuxiatuei konponbiderik ez ematearen erantzulea.
Madrileko Bake Konferentzia aldatu
1991ko urriaren 30ean Madrilgo Bake Konferentzia inauguratu zen, Estatu Batuetako gobernuak bultzatuta eta Israel eta bere auzo arabiarren artean zeuden eztabaidak konpontzeko helburuarekin.
Konferentzia horren helburua Palestinako gatazkari konponbidea ematea zen, Segurtasun Kontseiluaren ebazpenetan eta Camp Davideko akordioetan egiptoarren eta israeldarren artean ezarritako puntuetan oinarrituta, eta, horrela, Intifadak eragindako indarkeriari amaiera ematea. Hala ere, palestinarrak negoziazio horietan bakarrik parte hartu ahal izango lukete, Jordaniako ordezkaritzako kide gisa. Hala eta guztiz ere, palestinarrek Israelgo gobernuarekin lehen aldiz negoziatzeko aukera izan zuten.
Ordezkaritza palestinarrak Ipar Amerikako gobernuarekin hurbilketa bat lortzeko helburua bete zuen, gatazka konpontzeko borondate osoa erakutsi baitzuen "lurraldekako bakea" formularen bidez, eta Segurtasun Kontseiluaren "242 eta 338 ebazpenak" onartu zituen. Egoera horren aurka agertu zen Israel.
Urtebete baino gehiagoz, alde biko negoziazio-errondak egin ziren Israelen eta ordezkaritza arabiar eta palestinarren artean. Israelgo gobernuak borondate gutxi erakutsi zuen, eta bai, ordea, negoziazioetan oztopo gehiegi, lurralde palestinarrean kokaguneak sortzeko politikari eutsi baitzion. Guztira hamar elkarrizketa txanda egin ziren 1991 eta 1993 urteen artean.
Biktimak aldatu
Intifada hasi zenetik 1991n Madrilen Bake Konferentzia egin zen arte 1374 biktima izan ziren guztira, eta 93 israeldar hil ziren aldi horretan bertan.[13]
Lehen Intifadan hildako palestindarrak:
| Urtea | Israeldar indarrengatik hildako palestindarrak | Hauetatik, 17tik gutxiagokoak | Israeldar zibilengatik hildako palestindarrak | Hauetatik, 17tik gutxiagokoak |
|---|---|---|---|---|
| 1987 | 22 | 5 | 0 | 0 |
| 1988 | 289 | 48 | 15 | 2 |
| 1989 | 285 | 78 | 17 | 5 |
| 1990 | 125 | 23 | 9 | 2 |
| 1991 | 91 | 24 | 6 | 3 |
| 1992 | 134 | 23 | 2 | 0 |
| 1993 | 124 | 36 | 5 | 1 |
| Total | 1070 | 237 | 54 | 13 |
Lehen Intifadan hildako israeldarrak:
| Urtea | Palestindarrengatik hildako israeldar zibilak | Hauetatik, 17tik gutxiagokoak | Palestindarrengatik hildako israeldar armadako kideak |
|---|---|---|---|
| 1987 | 0 | 0 | 0 |
| 1988 | 6 | 3 | 4 |
| 1989 | 3 | 0 | 6 |
| 1990 | 4 | 0 | 3 |
| 1991 | 7 | 0 | 1 |
| 1992 | 11 | 0 | 14 |
| 1993 | 16 | 0 | 15 |
| Total | 47 | 3 | 43 |
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e Alvarez-Ossorio, Ignacio.. (2001). El miedo a la paz : de la guerra de los seis días a la segunda intifada. Los Libros de la Catarata ISBN 84-8319-116-4. PMC 47686410. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ a b c d e Bregman, Ahron. (2014). La ocupación : Israel y los territorios palestinos ocupados. (1ª ed. argitaraldia) Crítica ISBN 978-84-9892-730-6. PMC 894634442. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ La media luna desde el universal : el gran diario de México 1916-1991.. El universal [s.a.] ISBN 968-6243-14-3. PMC 1097701256. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ a b c Aronson, Geoffrey.. (1990). Israel, Palestinians, and the Intifada : creating facts on the West Bank. Kegan Paul International ISBN 0-7103-0336-X. PMC 21162547. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ (Gaztelaniaz) País, El. (1987-12-22). «La nueva revuelta palestina» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ «Distorted Morality: America's War on Terror?, by Noam Chomsky (Talk delivered at Harvard University)» web.archive.org 2015-06-02 (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ Thomas de Antonio, Clara Mª. (2007). «La sentencia de la Haya contra el muro de Cisjordania en los medios de comunicación españoles» Philologia Hispalensis (21): 59–74. doi:. ISSN 1132-0265. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ Txantiloi:Gaztelera La media luna.1916-1991 Tomo III.. El Universal.
- ↑ «Andrés Piqueras III» www.mundoarabe.org (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ (Gaztelaniaz) Cygielman, Victor. (1989-05-21). «Llamamiento de la dirección de la 'intifada' a matar un "judío por cada mártir palestino"» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ (Ingelesez) Linton, Martin. (2014-03-28). «Release Marwan Barghouti. He can be Palestine's Nelson Mandela | Martin Linton» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ Peretz, Don. (1991-07). «Intifada Books: The Palestinian Intifada-December 8, 1987-December 8, 1988: A Record of Israeli Repression. . M. Cherif Bassiouni, Louise Cainkar. ; The Palestinian Uprising. . Samir Abed-Rabbo, Doris Safie. ; Intifada: The Palestine at the Crossroads. . Jamal R. Nassar, Roger Heacock. ; Intifada: The Palestinian Uprising against Israeli Occupation. . Zachary Lockman, Joel Beinin. ; Israel, Egypt, and the Palestinians: From Camp David to Intifada. . Ann Mosley Lesch, Mark Tessler. ; Beyond Occupation: American Jewish, Christian, and Palestinian Voices. . Marc H. Ellis, Rosemary Radford Reuther. ; Palestine and Israel: The Uprising and beyond. . David McDowall. ; Intifada: Zionism, Imperialism, and the Palestinian Resistance. . Phil Marshall. ; Beyond the Uprising: Israelis, Jordanians, and Palestinians. . Yossi Melman, Dan Raviv. ; From Stones to Statehood: The Palestinian Uprising. . Phyllis Bennis. ; Intifada: The Palestinian Uprising. . Don Peretz. ; Intifada: The Palestine Uprising-Israel's Third Front. . Ze'ev Schiff, Ehud Ya'ari.» Journal of Palestine Studies 20 (4): 133–138. doi:. ISSN 0377-919X. (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
- ↑ (Ingelesez) «Fatalities in the first Intifada» B'Tselem (Noiz kontsultatua: 2020-04-29).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q49105
Multimedia: First Intifada / Q49105
