Las Médulas
Las Médulas1 UNESCOren gizateriaren ondarea
| |
 Ikuspegi orokorra | |
| Mota | Kulturala |
| Irizpideak | i, ii, iii, iv |
| Erreferentzia | 803 |
| Kokalekua |  Espainia
|
| Eskualdea2 | Europa/Ipar Amerika |
| Koordenatuak | |
| Izen ematea | 1997 (XXI. bilkura) |
| 1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena | |
Las Médulas Antzinaroko urre meatze-gunea da, Bierzo eskualdean dagoena, Espainiako Gaztela eta Leon autonomia erkidegoan. Erromatar Inperioko aire zabaleko urre meategirik handiena izan zen. UNESCOk gizateriaren ondare izendatu zuen 1997an.[1]
I. mendean, Erromatar Inperioko agintariak eskualde honetako urre-hobiak ustiatzen hasi ziren, energia hidraulikoan oinarritutako teknikak erabiliz. Bi mendez urrea erauzten jardun ostean, paisaia birrindurik geratu zen. Gerora industria-jarduerarik izan ez zenez gero, nonahi ageri dira antzinako lan ikaragarri haien arrastoak, hala nola mendi-hegal larrutuetan eta gaur egun nekazaritzarako erabiltzen diren meatze-hondakindegietan.[1]
Historia aldatu
Erromatarren aurreko herri indigenak hasi ziren bertako urrea eskuratzen, ibai eta erreketako jalkinak garbituz eta iragaziz. K.a. 26 aldean, ordea, Oktavio Augusto enperadoreak diru premia larria zuen Iberiar penintsularen iparraldeko tribuen aurka egiten ari zen kanpaina finantzatzeko, eta Bierzo eskualdean meatze-eremua ahalik eta modu eragingarrienean ustiatzeko agindua eman zuen.[2]
Erromatarrek ruina montium izeneko teknika erabili zuten urrea erauzteko. Lehenik, ura biltegi handitara ekartzen zuten inguruko mendietatik, kanal-sare zabal baten bidez. Ur hura bat-batean sarrarazten zuten lurrean egindako galerietan, eta mendia, material bigunekoa izaki, lehertu egiten zen, uraren eta galerian harrapatutako airearen presioak eraginda. Hala askatutako lurra urarekin garbitu, eta urrea eskuratzen zuten.[3]
Meategietan 10.000-20.000 lagun aritzen ziren lanean, esklaboak hasieran eta libertoak geroago, oso baldintza gogorretan. Antonio García Bellido ikertzaileak egindako kalkuluen arabera, ustiapenak iraun zuen 250 urteetan 500 milioi metro kubo arroka mugitu zituzten, eta 1.635 tona urre eskuratu.[4]
Arkeologia eremua aldatu
Las Médulasko eremu arkeologikoak 2.000 hektarea baino hartzen ditu. Meategiak berak hartzen ditu bere baitan, eta baita erauzte prozesuan sortutako hondakinen mukuru handiak ere. Presa batzuk daude, meatze-jardueretan behar zen ur kopuru izugarria biltzen zutenak, eta ura meategietara zeramaten ubide luze eta bihurriak ere bai.[1] Bertakoak bizi ziren zenbait kastro induskatu dira (San Juan de Paluezas, Borrenes, Orellán);[5] Pedreirasko domusa, berriz, administrari inperialen bizilekua zen.[6] Erromatar galtzada handi baten arrastoa gorde da, eta meatze-bide txiki askorena ere.[1]
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d Las Médulas. whc.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2024-1-18).
- ↑ Irazustabarrena Uranga, Nagore. Frackinga Erromatar Inperioan. Argia, 2015/05/10, CC BY-SA, argia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-1-22).
- ↑ Las Medulas: urrearen indarra. Elhuyar, 2011/09/01, CC-BY-SA-3.0, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2024-1-20).
- ↑ Las Médulas son la evidencia de la “ruina montium”. antiquitatem.com (Noiz kontsultatua: 2024-1-20).
- ↑ Castrelín de San Juan de Paluezas. asturnatura.com (Noiz kontsultatua: 2024-1-20).
- ↑ Fidalgo, C.. Las Médulas recupera Pedreiras. Diario de León, 2018/07/21, diariodeleon.es (Noiz kontsultatua: 2024-1-20).
Kanpo estekak aldatu
- Las Medulas: urrearen indarra, aldizkaria.elhuyar.eus
- (Frantsesez)(Ingelesez) Las Médulas, whc.unesco.org
Datuak: Q696803
Multimedia: Las Médulas / Q696803
