Kuku
- Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Kuku (argipena)»
Kukua edo kuku arrunta (Cuculus canorus) Cuculidae familiako hegazti espezie bat da. Arrautzak hegazti txikiagoen habietan jartzen ditu (hala nola kaskabeltz edo txantxangorriak). Kukuak, zeuden arrautzak habiatik kanpo bota ondoren berea jartzen du (kolorez eta tamainaz, hautatzen dituen espezieetakoen antzerakoak); horrela, hegazti txikiek berea bezala erruten eta elikatzek dute kuku txita.
| Kuku | |
|---|---|
| Iraute egoera | |
 Arrisku txikia (IUCN 3.1) | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Animalia |
| Filuma | Chordata |
| Klasea | Aves |
| Ordena | Cuculiformes |
| Familia | Cuculidae |
| Generoa | Cuculus |
| Espeziea | Cuculus canorus |
| Banaketa mapa | |
 eta  | |
| Datu orokorrak | |
| Elikadura iturri nagusia | Intsektua, Beldarra, arrautza eta txorikumea |
| Masa | 3,22 g (pisua jaiotzean) arra: 117 g (helduen pisua) emea: 106 g (helduen pisua) |
| Zabalera | 58 cm |
| Kumaldiaren tamaina | 9,2 |
| Eguneko zikloa | eguneko |
| Errute denbora | 12 egun |
Ezaugarriak aldatu
Kukua 32 cm inguru izaten da luze. Gorputzaren gaineko aldea eta paparra gris urdinxka du, azpikoa aldiz zurixka eta zerrenda ilunak dituena. Izaeraz bizia eta izutu erraza da. Udaberrian hasi eta uda ondo aurreratu arte kanta berbera errepikatzen du. Lezka-txoriaren eta txantxangorriaren habietan erruten du arrautza eta haiek ateratzen eta hazten diote umea, eta berenik ez dute hazi ahal izaten gainera, honen umeak beste arrautzak habiatik kanpora botatzen dituelako. Europan, Asian eta Afrikan bizi da, eta intsektuak jaten ditu.
Espezie honen beste ezaugarri nagusia bere kantua da, "kuku", nondik hegazti honen izena dator.
Herri kulturan aldatu
Euskal Herrian kukuaren kantua eta udaberria aspaldidanik lotu izan da. Kukua udaberriaren iragarle. Hainbat sineskeria zegoen kukuaren inguruan[1]eta horietako batzuk idatzizko literaturara[2][3]iritsi ziren.
Kulua entzutea zorte ona (edo txarra) izatearekin erlazionatzen da ere[4], esaera batzuetan isaltzen dena.
Esaerak aldatu
Zorteari lotuta, norbaiti "kukuak jo" diola esaten da zoria alde duenean. Aldiz, gauzak gaizki edo espero ez den bezala gertatzean, "kukuak oker jo" diola edo "kukuak makur jo" diola esaten da. Bide beretik, ‘gauzak bestela egin izan balira ondorioak eta egoera hobeak izango liratekeela’ adierazteko, "beste kuku batek jo" esamoldea erabiltzen da[4].
Kukua, euskal kultura herrikoian, udaberriaren sinboloa izanda, hainbat esapide eta atsotitzetan erabili izan da. Gotzon Garateren Atsotitzak bilduman 50 esaera zaharretik gora ikus daitezke "kuku" hitzari lotuta. "Urliak ez du hurrengo kukua entzungo" bezalako esamoldeak erabiltzen ziren pertsona batek negua amaitu baino lehenago hilko zela iragartzeko.
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
- (Ingelesez) Kuku ezberdinen bideoak.
Datuak: Q18845
Multimedia: Cuculus canorus / Q18845
Espezieak: Cuculus canorus
