Wikipedia

Johanna Spyri

Johanna Spyri edo Johanna Louise Heusser jaiotzez (Hirzel, Zurich Kantoia, 1827ko ekainaren 12a – Zürich, 1901eko uztailaren 7a) idazle suitzar emankorra izan zen.

Johanna Spyri

Bizitza
JaiotzaHirzel, 1827ko ekainaren 12a
Herrialdea Suitza
Lehen hizkuntzaalemana
HeriotzaZürich, 1901eko uztailaren 7a (74 urte)
Hobiratze lekuaCemetery Sihlfeld (en) Itzuli
Familia
AitaJohann Jakob Heusser
AmaMeta Heusser-Schweizer
Ezkontidea(k)Johann Bernhard Spyri (en) Itzuli
Familia
Hezkuntza
Hizkuntzakalemana
Jarduerak
Jarduerakidazlea, eleberrigilea eta haur literatura idazlea
Lan nabarmenak
IMDB: nm0819983 Allocine: 82416 Allmovie: p314978
Last fm: Johanna+Spyri Musicbrainz: 9c5c02da-1c67-4f70-9044-0517d0e14427 Discogs: 678011 Find a Grave: 7745494 Edit the value on Wikidata

Landa giroan jaio eta hazita, hainbat uda igaro zituen Chur (Grisonia) hiriko inguruetan. Geroago Heidi bere lan ezagunenaren pasarteak hantxe kokatu zituen.

« Maienfeld hiri zahar eta irrikortik mendi-bide bat hasten da, zelai berde eta baso trinko artetik, bailara menperatzen duten Alpe handien oinetaraino heltzen dena. Bertatik, mendi-bidea gailurreraino igotzen hasten da, bazka belardi eta usain-belarren barrena. »

Deskribapen poetiko horren bitartez hasten da egilearen lanik famatuena, mundu osoan belaunaldi askotako haurrek gozatu duten lana: Heidi.

Biografia aldatu

 
Johanna Spyri, 1870
 
Johanna Spyri, 1890

Johanna Louise Heusser Hirzelen jaio zen 1827ko ekainaren 12an, Zürich Kantonamenduko Hirzel mendiaren muinoan dagoen herrixkan, Zürich hiritik 11km-ra. Bertara iristeko, pinuz osaturiko baso luzeak zeharkatu behar dira eta horiek amaitzean, belardia fruta-zuhaitzez inguratuta dago. Herrixkan loreak non-nahi daude, etxeak txikiak eta erosoak dira eta gehienek baratzea eta lorategia dituzte.


Gurasoak Johaann Heusser medikua eta Meta Sebweizer poeta izan zituen eta bikotearen laugarren alaba izan zen. Oraindik zutik dirauen etxe zuria Hirzel herrixkaren kanpoaldean kokatzen da, mendietarako bide aldapatsuak hasten diren lekuan. Etxearen leiho altuenetik pinuak eta Züricheko aintzira ikusten dira.

Haur sentikorra izan zen, musikarekiko, hegaztiekiko eta bere inguruko loreekiko izugarrizko zaletasuna adierazten zuena.

Johanna eta bere neba-ahizpen lehenengo eskola, ereiteko lurretan kokaturik zegoen aletegi bat izandakoa zen. Neskatilaren lehen irakasleak ez zuen trebezia handirik erakutsi, haren lotsa alferkeriarekin nahastu baitzuen, eta etengabe umiliatzen zuen ikaskideen aurrean. Johannaren gurasoek eskolaz aldatu zuten alaba eta herrixkako beste eskola batera bidali. Eskolak apaizaren etxean ematen ziren.

14 urte zituela, Zürichera izebarekin bizitzera joan zen. Bertan, bi ikasturtez, atzerriko hizkuntzak ikasi zituen eta, aldi berean, pianoa jotzen ere bai. Ondoren, urtebete igaro zuen Suitzako Yverdon-les-Bains udalerriko barnetegian.

Neskatilaren musikarekiko zaletasuna nabaria zen. Pianoa oso gogoko zuen, arik eta arparen doinua entzun zuen arte. Egun batean, Johanna eta bere lagun Netti Fries hiriko kaleetatik zebiltzala, erakusleiho batean arpa bat ikusi zuten. Hura erostea erabaki zuten, baina ez zuten nahikoa diru. Neskatilek zituzten aurrezkiak elkartu eta instrumentua erosi zuten. Arazoa arpa non gorde zen: beraz, gazteek bi astez behin instrumentua etxez aldatzea erabaki zuten. Horrela lortu zuen Johannak instrumentu hura ikastea.

Sei urtez, 1845tik 1852ra, bere ahizpa txikien irakasle izan zen eta aisiarako denbora irakurtzen igarotzen zuen. Horri esker, emakumearen adimen intelektuala eta espirituala indartuz joan ziren. Oporretan, naturarekiko haren afizioa zela medio, Churreko eskualdera joaten zen. Lur horiek ondoren Heidi istorioan islatu zituen.

1852an bere bizitza guztiz aldatu zen. Theodorrek, Johannaren neba eta medikuntzako ikaslea zenak, zuzenbidea ikasten ari zen lagun bat zuen, Bernard Spyri. Confederated Newspaper egunkarian egiten zuen lan, editore moduan. Nebaren bitartez elkar ezagutu eta maitemindu egin ziren. 25 urte zeuzkala ezkondu eta Zürichera lekualdatu ziren[1].

Bakardadea eta jaioterriko lurren oroimina burutik uxatu asmoz, lagun talde batekin, literatura eta arteari buruzko talde batean murgildu zen. Baina jarduerak ez zion askorik lagundu eta denborak aurrera egin ahala, gaixotu eta depresioan erori zen. Sentimendu hori Johannak Heidiren istorioan islatu zuen geroago: haurrak Suitza utzi eta Frankfurtera mugitu behar duenean, aire garbitik eta pinu hostoek sortutako soinutik urrun. Herrimin hori Bernhard semearen jaio zenean gainditu zuen, 1855ean.

1868tik aurrera, Spyri jauna hiriko kontularia bilakatu zen eta senar-emazteak Zürichko erdialdera mugitu ziren, lakutik gertu zegoen etxe batera. Haurra, ikasketa musikaletan murgildu zen eta biolin-jotzaile ona bilakatu zen. Etxean amarekin duoak egiten zituen, pianoa eta biolinarekin. Garai honetan hasi zen Johanna Heidi idazten, Gurutze Gorriarentzat diru-laguntzak lortzeko helburuarekin. Ein Blatt auf Vrony’s Grab lehen liburua 1871n argitaratu zuen eta J. S. (Johanna Spyri) inizialekin sinatu zuen soilik.

1870ean, Frantziaren eta Prusiaren arteko gerratea zela, 43 urte zituen. Semeak momentu gozoak igarotzeko aukera izan zezan, idazleak bere haurtzaroko momentuak idatzi zituen, lumaz. Horrela, Alpeetan aitona zaharraren etxean bizi zen neskatila umezurtzaren istorioak irudikatu zituen: Heidi. 1880an argitaratu zen eta egileak lan hau bere izenarekin sinatu zuen.

1872 eta 1873 bitartean, lan gehiago ondu zituen, beti ere haurtzarkoo eta nerabezaroko gaiei lotuak.

1879tik aurrerakoa idazlearen denboraldirik emankorrena izan zen, bost urtetan hogei bat liburu idatzi baitzituen.

1884a idazlea betirako markatuko zuen urtea izan zen; semea hil zitzaion, hogeita bederatzi urterekin, gaixotasun luze baten ondorioz eta, ondoren, bikotekidea. 57 urte besterik ez zituen alargun geratu zenean. Etxez aldatzea erabaki zuen, hiriaren erdigunera mugitu eta, bakarrik ez sentitzeko, iloba bat joan zen harekin bizitzera. Hortik aurrera, idazleak karitatezko hainbat ekintza egin zituen eta idazten segitu zuen, ilobak —semearekin egin izan zuen bezala— literaturaz eta momentuaz goza zezan.

Johanna Spyri lasai bizi izan zen Zürichen, mendietan bizi ziren haurrei buruzko ipuinak idatziz (beraien ohiturei edota eskuz egin ohi zituzten jostailuei buruzko ipuinak); gainera, istorio hauetan agertzen ziren haurrek animalia nahiz paisaiarekin hitz egiteko joera zuten[2].

Azken urteetan, 1886tik 1901era, 48 ipuin idatzi zituen. Mende berriaren lehen hilabeteetan oporrak hartu zituen,nekaturik baitzegoen. Alpeetako hainbat leku bisitatu zituen orduan.

Johannaren lanek ospea hartu zuten, idazlea ezagun bihurtu zen eta argitaratzaileak, kritikoak eta literatura zaleak etengabe zeuzkan atzetik. Heidiren idazlea, ordea, jendearekin harremanetan egon behar hori saihesten saiatu zen.

Zürichen hil zen, 1901eko uztailaren 7an.

Suitzak benetako mirespena sentitzen du Johanna Spyri eta bere lanekiko. Hainbat alditan goraipatu izan dute, postal, txanpon edota zigiluak eginez. Heidi pertsonaiak suitzar haurrentzako literaturako pertsonaia ezagunena dela esan daiteke. Heidi bere sortzailea baino ezagunagoa bihurtu da zalantzarik gabe, haur literaturako pertsonaiarik ezagunenetako bat bihurtzeraino. Ez da fikziozko pertsonaia bat soilik, gizarte suitzarraren irudikapen alegorikoa ere bada; izan ere, Alpeetako izaera bere horretan belardiekin, mendiekin eta paisaia idilikoekin islatuz[2].

Lanak aldatu

 
Heidiren azala, 1887
 
Heidi
  1. Ein Blatt auf Vrony's Grab (1871)
  2. Nach dem Vaterhause! (1872)
  3. Ihrer Keines vergessen (1872)
  4. Verirrt und gefunden (Aus dem Leben) (1872)
  5. Aus früheren Tagen (1873)
  6. Heimathlos (1878)
  7. Aus Nah und Fern (1879)
  8. Verschollen, nicht vergessen. Ein Erlebnis, meinen guten Freundinnen, den jungen Mädchen (1879).
  9. Heidi's Lehr- und Wanderjahre (1880)
  10. Im Rhonethal (1880)
  11. Aus unserem Lande (1880)
  12. Am Sonntag (1881)
  13. Ein Landaufenthalt von Onkel Titus (1881)
  14. Heidi kann brauchen, was es gelernt hat (1881)
  15. Kurze Geschichten für Kinder und auch für Solche, welche die Kinder lieb haben (1882)
  16. Wo Gritlis Kinder hingekommen sind (1883)
  17. Zwei Volksschriften (1883)
  18. Gritlis Kinder kommen weiter (1884)
  19. Aus dem Leben eines Advocaten (1885)
  20. Kurze Geschichten für Kinder und auch für Solche, welche die Kinder lieb haben. Zweiter Band (1886)
  21. Was soll denn aus ihr werden? Eine Erzählung für junge Mädchen (1887)
  22. Ariel die Meerjungfrau (1887)
  23. Arthur und Squirrel (1888)
  24. Aus den Schweizer Bergen (1888)
  25. Was aus ihr geworden ist? Eine Erzählung für junge Mädchen (1889)
  26. Einer vom Hause Lesa. Eine Geschichte für Kinder und auch für Solche, welche die Kinder lieb haben (1890)
  27. Volksschriften von Johanna Spyri. Zweiter Band (1891)
  28. Schloss Wildenstein (1892)
  29. Die Stauffer-Mühle (1901)

Euskaratuak aldatu

  • Heidi (Heidi's Lehr- und Wanderjahre, 1880), Bilbo: Gero, 2007. Itzultzailea: Aitor Arana[3]
  • Berriro Heidi, Bilbo: Gero, 2007. Itzultzailea: Aitor Arana

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Switzerland, Markus G. Jud, Lucerne,. «Johanna Spyri: Short Biography and Works» heidi-children-story-books.all-about-switzerland.info (Noiz kontsultatua: 2018-11-13).
  2. ↑ a b (Ingelesez) «Johanna Spyri: a writer ahead of her time» The Writing Studio 2016-08-27 (Noiz kontsultatua: 2018-11-13).
  3. ↑ NorDaNor | EIZIE. (Noiz kontsultatua: 2018-05-04).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo loturak aldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Johanna Spyri  
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Johanna_Spyri&oldid=7917184"(e)tik eskuratuta