Pirateria
Pirateria edo itsaslapurreta itsasoan eginiko lapurreta da, estatu burujabe baten baimena izan gabe. Itsas lapurreta nazioarteko uretan edo estatu baten jurisdikzio gabeko lekuetan egiten da gehienetan, itsasontziko bere zama lapurtzeko edo bere bidaiariak esklabo bihurtzeko.
Piratek bere kabuz jokatzen zuten bitartean, kortsarioek "nabigatzeko" baimenak zituzten bere herrialde etsaien merkatari ontziei eraso egiteko eta bertako zama lapurtzeko. Horrexegatik zaila zen esatea nor zen pirata eta nor kortsarioa, adibidez, Francis Drake kortsario britainiarra pirata bat baino ez zen espainiar agintarien ustez.
Nazioarteko zuzenbidearen definizioa Nazio Batuen itsas zuzenbidearen itunaren 101. artikuluan agertzen da.
Etimologia aldatu
Pirata hitza grezierazko πειρα, -ας hitzetik dator, euskaraz «proba» esan nahi duena; honek πειραω aditzatik dator, euskaraz «saiatu» edo «abenturetan fortuna bilatu» esan nahi duena.
Gaur egun pirateria hitza nabigazioan ez ezik, aeronautika edo informatika arloetan ere erabiltzen da.
Historia aldatu
Pirateria historiak merkataritzak beste urte ditu. Jadanik k. a. V. mendean piratak zebiltzan Persiar Golkoan edo Txinako itsasoan. Antzinako Greziako mitoek ere pirateria egin zuten: Jasonek urrezko ardilarru lapurtu zuenean, Ulisesek Itakara bueltan, eta abar.
Antzinako Erroman Ziliziako piratek Julio Zesar bahitu zuten. Erdi Aroan, bikingoek eta Arabiarrek pirateriari ekin zioten. Baina, Aro Modernoa zen pirateriaren irudia sortu zuena, batez ere, Karibe itsasoan.
Guar egun, pireteriak oraindik dirau, batez ere hiru herrialdetan: Somalia (Afrikako adarrean), Indonesia eta Malasia (Malakako itsasartean).
Literatura aldatu
Pirateria, zenbait liburu famatuan jorratutako gaia izan da, adibidez:
- Treasure Island, Robert Louis Stevenson.
- Captain Blood, Rafael Sabatini.
- La tigre della Malesia, Emilio Salgari.
- On Stranger Tides. Tim Powers. (Pirates of the Caribbean filma eta Monkey Island bideo-jokoaren iturria)
- Canción del pirata, José de Espronceda.
Euskal literaturan aldatu
- Euskal piratak. Iñaki Mendizabal. Elea, 2003.
- Maddi eta euskal piratak. Fernando Morillo. Gaumin, 2014.
Pirata famatuak aldatu
Historikoak aldatu
- Bizargorri
- Roger de Flor
- Bizarbeltz
- Francis Drake
- John Oxenham
- Thomas Cavendish
- François Le Clerc "Zurzango"
- Cornelius Jol "Zurzango"
- John Hawkins
- Richard Hawkins
- Oliverio van Noort
- Laurens de Graff
- Henry Morgan
- François l'Olonnais
- John Clipperton
- Calico Jack
- Bartholomew Roberts
- Benito de Soto Aboal
- Victor Barbazán
- Willian Dampier
- Roberto Cofresi
- Hendrick Brouwer
- Samuel Bellamy
- Edward England
- Bartholomew Sharpe
- Thomas Tew
- Wodes Rogers
- Mateo Maineri
