Iquitos
Iquitos[1] Peru ipar-ekialdeko hiri bat da, Amazonas ibaiaren ezkerraldeko ertzean kokatua. Loreto departamenduaren eta Maynas probintziaren hiriburua da. Peruko Amazoniako hirigunerik garrantzitsuena eta herrialdeko seigarren hiririk populatuena da 406.340 biztanlerekin 368,9 kilometro karratuko azalera batean. Peruko ibai porturik garrantzitsuena da eta Amazonasen zehar dauden guztien artean garrantzitsuenetako bat.
| Iquitos Iquitos | |||
|---|---|---|---|
| hiria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Estatu burujabe |  Peru | ||
| Peruko eskualdea |  Loreto departamendua | ||
| Peruko probintziak | Maynas probintzia | ||
| Izen ofiziala | Iquitos | ||
| Jatorrizko izena | Iquitos | ||
| Posta kodea | 65 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 3°44′S 73°15′W / 3.73°S 73.25°W | ||
 | |||
| Azalera | 1,213 km² | ||
| Altuera | 106 m | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 377.609 (2017) 10.456 (2007) | ||
| Dentsitatea | 311,3 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | 1750 | ||
| Telefono aurrizkia | 65 | ||
| Ordu eremua | UTC−05:00 | ||
| Hiri senidetuak | Caballococha (en)  , Leticia (en) , Manaus, Milan, Moyobamba, Nueva Loja (en) , New Rocafuerte (en) , Coca (en) eta Tarapoto (en) | ||
| munimaynas.gob.pe | |||
Iquitos, gutxi gora-behera, Amazonas Atlantiko Ozeanoan itsasoratzen den tokitik 3.360 kilometrora, Ucayali ibaia eta Marañon ibaia elkartzen diren tokitik eta hala ibilguak Amazonas izena hartzen duen tokitik 125 kilometrora errekan behera eta Peru hegoaldean dagoen Arequipa departamenduan duen bere iturri geografikotik 3.000 kilometrora dago.
Bere sorrera data ez da ezagutzen, baina jesuitek Nanay ibaiaren ertzean 1757an "San Pablo de Napeanos" izenarekin ezarritako espainiar erredukzio bat bezala sortutzat hartzen da, indigena napearrak (yameoak) eta iquitoak bizi ziren herria. 1764an, erredukzioa egungo hiria dagoen tokira aldatu zen "San Pablo de Nuevo Napeanos" izenarekin, eta José Bahamonde apaiz jesuitak antolatua zen. Iquitos Ramón Castilla y Marquesado presidenteak 1863 eta 1864 bitartean bidalitako Peruko Gerra Itsas Armadako itsasontziak eta ontziola ezartzean hasi zen garrantzitsu bihurtzen, ondoren, Peruko hiririk aberatsena bihurtuz Kautxuaren Sukarraren garaian, 1880 eta 1914 bitartean, hiri honi bere hiri eta kultura nortasun berezia eman zion garapen ekonomiko eta sozial handiko garaia izan zena.
Hiriak, soilik aire eta ibai bidezko komunikazioa du gainontzeko herrialdarekin, Nautara doan errepidearen salbuespen soilarekin, 105 kilometro inguru hegoaldera dagoen 30.000 biztanleko hiri txiki bat. Amazonasen ibilgua jarraituz, 3.000 edo 9.000 tonako pisua eta 5,5 metroko kalatua duten itsasontziak iris daitezke Atlantikotik, ondorioz lurreko komunikaziorik ez duen munduko hiririk handienatzat hartzen da.
Iquitosen eremu metropolitarra Maynas probintziako lau barrutitan zehar hedatzen da: Iquitos barrutia (159.023 biztanle), Belen barrutia (102.076 biztanle), Punchana barrutia (76.435 biztanle) eta San Juan Bautista barrutia (68.806 biztanle).
Toponimia aldatu
Hiriaren eta barrutiaren izena iquito izeneko tribu indigenagandik dator, zaparoar hizkuntza familiakoa, jatorrian Nanay ibaiaren eta honen ibaiadarrak diren Blanco ibaia eta Chambira ibaiaren ertzean bizi zirenak eta, jarraian, Tigre ibaitik Napo ibairaino hedatu zirenak. Hiru azpitributan banatuak zeuden: jada aipatutako iquitoak, marakanoak eta auveak.
"San Pablo de Nuevo Papeanos" espainiar erredukzioak hasieran napear (yamear) eta iquito etniatako indigenak zituen nagusiki. Denborarekin, napearrak erredukzioa uzten joan ziren, nagusiki iquitoek populatua geratu zelarik. XVIII. mendearen amaierarako, finkapen hau jada "Iquitoseko baserria" bezala zen ezaguna.
Gaur egun, Marañon, Tigre eta Nanay ibaien ertzean dauden villa txikietan bizi dira, biztanleak Peru eta Ekuadorren daudelarik. Peruko 1993ko erroldaren arabera, etnia honetako biztanleak 234 ziren.
Geografia aldatu
Iquitos hiria Maynas probintziaren hegoaldean dago, Loreto departamenduan, Peru ipar-ekialdean. Izen bereko barrutian kokatua, honen hiriburu delarik, 368,9 kilometro karratuko azalera du, Belen, Punchana eta San Juan Bautista barrutien zatiak hartuz
Mugak aldatu
- Ipar-mendebaldean: Alto Nanay barrutia eta Nanay ibaia
- Iparraldean: Mazán barrutia eta Nanay ibaia
- Ipar-ekialdean: Mazán barrutia eta Amazonas ibaia
- Ekialdean: Indiana barrutia eta Itaya ibaia
- Hego-ekialdean: Indiana barrutia eta Itaya ibaia
- Hegoaldean: Fernando Lores barrutia
- Hego-mendebaldean: Nauta barrutia eta Loreto probintzia
- Mendebaldean: Alto Nanay barrutia eta Moronacocha lakua
Klima aldatu
 Datu klimatikoak (Iquitos) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 31.6 | 31.7 | 31.9 | 31.0 | 30.6 | 30.4 | 30.9 | 31.6 | 32.1 | 31.9 | 31.9 | 31.7 | 31.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 22.1 | 22.0 | 22.1 | 22.1 | 21.9 | 21.3 | 20.8 | 21.1 | 21.4 | 21.8 | 22.1 | 23.2 | 21.8 |
| Euria (mm) | 279.0 | 226.7 | 279.0 | 309.8 | 273.7 | 190.1 | 181.9 | 164.6 | 189.0 | 241.9 | 260.2 | 282.4 | 2878.3 |
| Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm) | 21 | 17 | 22 | 20 | 21 | 19 | 15 | 15 | 16 | 17 | 19 | 20 | 222 |
| Iturria (1): Hong Kong Observatory,[2] | |||||||||||||
| Iturria (2): World Weather Online,[3] | |||||||||||||
Erreferentziak aldatu
- ↑ Berria. Estilo Liburua. .
- ↑ Climatological Information for Iquitos, Peru. Hong Kong Observatory.
- ↑ Iquitos climateology. World Weather Online.
Kanpo estekak aldatu
- (Gaztelaniaz) Hiriko webgunea.
