Inariko samiera
Inariera edo Inariko samiera (Anarâškielâ) Finlandiako Inari udalerri eta inguruetan hitz egiten den sami hizkuntza bat da. 250 bat inaritar hiztun ditu 2005. urtean egin zen azterketaren arabera, baina hiztun hauek, gehienetan, finlandiera edo iparraldeko samiera dakitenez, egunerokoan ez dute komunikatzeko ia erabiltzen [1]. Hizkuntza hau, elur-orein zaintzan ibiltzen diren samitar gutxi batzuk baino ez dute erabiltzen eta ez denez ofiziala eta araugilerik ez duenez, galtzeko arrisku bizian dago UNESCOren Liburu Gorriaren arabera [2]. Ez da eskoletan ikasten eta umeei ez zaie irakasten; nahiz eta, literatura tradizio apur bat duen (hala nola, 1906. urtean Biblia itzuli zen), iparraldeko samierarekin duen antzekotasunak kalte egin dio. Hiztun gehien dituen eta ofiziala den samiera bakarra denez, gainontzeko familia honetako hizkuntzek gainbehera sakona jasan dute azkenaldian, hain artean inarierak. Hala ere, Finlandian nahiko ezaguna den Amoc raperoak, inarieraz abesten du, azkeneko hats dotorea eman nahi baitio hizkuntzari [3].
| Inariera | |
|---|---|
| anarâškielâ | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Finlandia |
| Hiztunak | ~300 |
| Ofizialtasuna | Inari udalerrian |
| Eskualdea | Inari, Lappi |
| UNESCO sailkapena | 4: arrisku larrian |
| Araugilea | Ez du |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza uraldar hizkuntzak Ugrofinlandiar hizkuntzak Fino-permiar hizkuntzak Fino-volgaitar hizkuntzak hizkuntza fino-samiak samiera Eastern Sami (en)  | |
| Kasu gramatikalak | nominatiboa, genitiboa, akusatiboa, lokatiboa, ilatiboa, komitatiboa, abesiboa, esiboa eta partitiboa |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-2 | smn |
| ISO 639-3 | smn |
| Ethnologue | smn |
| Glottolog | inar1241 |
| Wikipedia | smn |
| Linguasphere | 41-AAB-bb |
| UNESCO | 359 |
| IETF | smn |
| Endangered Languages Project | 3431 |
Historia aldatu
1859. urtean argitaratu zen Anar sämi kiela aapis kirje ja doctor Martti Lutherus Ucca katkismus liburua izan zen inarieraz idatzi zen lehen liburua. Edvard Wilhelm Borg idazleak inarieraz idatzi eta itzuli zuen lehen liburu hau.
Hala ere, 1906. urtean itzuli zen Bibliaz gain, oso gutxi idatzi da hizkuntza honetan eta batez ere, hizkuntzalariek idatzi dute inarierari buruz. Nahiz eta, samitarren kultura bultzatzeko Finlandiako Samitarren Parlamentua osatu zen 1973. urtean, bultzada txikia izan zuen hizkuntzak.
1986ean Anarâškielâ servi (Inarieraren Elkartea) sortu zen hizkuntza sustatzen helburuaz. Elkarte honek, hala nola, liburutxoak eta egutegiak idatzi eta hizkuntza irakasteko 3-6 urte bitarteko haurrentzako gela bat ireki zuen. Belaunaldi berriei erakusteko nahi honi esker, Mikkâl Morottaja raperoak, gaur egun, inarieraz abesten ditu bere abestiak.
1992. urtean, aldiz, Inari, Finlandiako udalerri elelaudun bakarra bihurtu zen eta inariera udalerriko hizkuntza ofiziala bilakatu zen, finlandiera, iparraldeko samiera eta skolterarekin batera. Hala ere, biztanleriaren %5ak baino gutxiago daki inarieraz, nahiz eta, ofizialak diren gainontzeko samierekin gutxiengo elkar-ulertze bat dagoen.
Kokapen geografikoa aldatu
Inariko herrixka hauetan entzuten da inariera gehien:
|
|
Grafia aldatu
Inariera idazteko Latindar alfabetoaren bertsio zabal bat erabiltzen da:
| А а | (Â â) | B b | C c | Č č | D d | Đ đ | E e |
| F f | G g | H h | I i | J j | K k | L l | M m |
| N n | O o | P p | R r | S s | Š š | T t | U u |
| V v | Y y | Z z | Ž ž | Ä ä | (Á á) |
Gramatika aldatu
Aditza aldatu
|
|
- |
|
Izenordaina aldatu
Izenordainean pertsona mota hauek aurkitu daitezke. Ondorengo taulan kasu nominatibo eta genitibo/akusatiboan:
| Euskaraz | Nominatiboa | Euskaraz | Genitiboa | |
|---|---|---|---|---|
| Lehen pertsona (singularra) | ni | mun | nire | muu |
| Bigarren pertsona (singularra) | hi/zu | tun | hire/zure | tuu |
| Hirugarren pertsona (singularra) | hura | sun | haren | suu |
| Lehen pertsona (duala) | gu (bi) | muoi | gure | munnuu |
| Bigarren pertsona (duala) | zuek (bi) | tuoi | zuen | tunnuu |
| Hirugarren pertsona (duala) | haiek (bi) | suoi | haien | sunnuu |
| Lehen pertsona (plurala) | gu | mij | gure | mii |
| Bigarren pertsona (plurala) | zuek | tij | zuen | tii |
| Hirugarren pertsona (plurala) | haiek | sij | haien | sii |
Kasuen taula:
| Singularra | Duala | Plurala | |
|---|---|---|---|
| Abesiboa | muuttáá | munnuuttáá | miitttáá |
| Esiboa | munen | munnun | minen |
| Genitibo-Akusatiboa | muu | munnuu | mii |
| Ilatiboa | munjin | munnui | mijjân |
| Komitatiboa | muuin, muin | munnuin, munnuuin | miiguim |
| Lokatiboa | must, muste | munnust | mist, miste |
| Nominatiboa | mun | muoi | mij |
| Partitiboa | muđe | munnud? | miđe? |
Kasua aldatu
Inarierak bederatzi kasu dauzka, nahiz eta, askotan, genitiboa eta akusatiboa berdinak diren.
Partitiboa bakarrik singularrean agertzen da eta, finlandieran ez bezala, inarieran ez da erabiltzen objektuetan aditz iragankorrekin.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q33462
