Haltz beltz
Haltz beltza edo haltz arrunta (Alnus glutinosa) Alnus generoko zuhaitza da, Euskal Herrian ohikoa. Horregatik, sarri, haltz izen soila erabiltzen da izendatzeko. Glutinosa hitzak (latinetik; glutinosus-a-um = likatsu) kimu gazteen izaerari egiten dio erreferentzia. Zuhaitz hau aski ezaguna da Europa, Asia eta Afrika iparraldean. Bere banaketa orokorra isurialde atlantikoarrekoa den arren, isurialde mediterraneoan ez da arraroa, bertan ibai handien ertzetan agertzen baita.
| Haltz beltz | |
|---|---|
 | |
| Iraute egoera | |
 Arrisku txikia (IUCN 3.1) | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Plantae |
| Ordena | Fagales |
| Familia | Betulaceae |
| Generoa | Alnus |
| Espeziea | Alnus glutinosa |
| Banaketa mapa | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Gizakiak ateratzen dizkion produktuak | European alder (en)  |
Ezaugarriak aldatu
Tamaina ertaineko zuhaitza, 20 metrotara irits daitekeena. Eite piramidala hasieran, denborarekin biribiltzen edo irregular egiten joaten den arren. Metro betera iritsi daitekeen enbor zuzena du, azal arre-ilunekoa eta nahikoa hauskorra (azaleko arrakaletatik huntza bezalako landare igokariak igotzen dira eta beste intsektu askori bizilekua ematen die).
Hostoak aldatu
Hostogalkorrak dira, eta hosto sinple eta txandakatuak dituzte. Kimu eta adartxo gaztean nahiko lingirdatsuak dira. 4-10 cm-ko hostoa, oro har forma obobatudun, kamutsa, ertz bizerratua, peziolatuak. Kolore berde ilunagokoak goialdetik, behealdean nerbioen inguruan iletxoek argiagotu egiten baitute.
Loreak aldatu
Landare monoikoak dira, nahiz eta loreak sexuaren arabera infloreszentzia ezberdinetan bananduta dauden. Loraldia urtarrila eta maiatza bitartean ematen da, hostoak agertu baino lehenago (negu amaieran kaskabeltz eta tarin ugari ibiltzen dira euren gosea ase nahian lore batetik bestera haziak jaten). Braktea bakoitzeko 3 lore ar daude, 4 estamine eta sepaloduna bakoitza, gerba erako infloreszentziatan kokaturik agertzen dira. Lore eme biluziak, berriz, braktea bakoitzaren galtzarbean kokatuak. Hauek ere kolore berdeko gerbatan ezarriak daude.
Fruituak aldatu
Fruituak behin lorea ernalduta udazkenean heltzen dira. Fruktifikazio oboideoak, 2-5naka lukuetan biltzen direnak, puntaldean zabaltzen diren zurezko ezkatekin, bakoitza akenio zapal eta hegaldun batekin edo birekin. Gimnospermoen kono txikien itxura hartzen duela esan daiteke. Oso erraz sakabanatzen da hazi asko ekoizten baititu. Dena den, oso ohikoa da ugalketa begetatiboz ugaritzea ere.
Banaketa aldatu
Ekologia aldatu
Ibai-ertzetan oso arruntak dira haltzadiak eratzen, inoiz mendietako magal oso hezeetan ere ager daitezke. Haren garrantzia ekologikoa nitrogeno atmosferikoa atxikitzeko duen gaitasunean datza. Gai da lurzoru txiroak kolonizatzeko, betiere nahikoa hezeak badira, eta, horrela, ilarako basoak eta ezpondak eratzeko gai da.
Haren zura arina da eta nahiko azkar usteltzen den arren, lehorrean oso iraunkorra izaten da uretan murgildua dagoenean. Izan ere, haren azala taninotan aberatsa da, eta hori dela eta, urazpiko deskonposatzaileen (hifomizetoak eta bakterioak) kolonizazioa moteltzen du. Horri esker, egoera naturalean ibaietan presak eratzen dira, ibaiko ornogabeei eta arrainei bizilekuak eskaintzen dizkietenak.
Fenologia aldatu
Loreak hostoak bota aurretik sortzen dira, neguaren amaieran eta udaberri hasieran.
Erabilera aldatu
Espezie hau kasu batzuetan apaingarri gisa erabiltzen da, baita birlandaketetan ere. Arestian aipatutako taninoak kolesterola murrizteko ere erabilgarriak dira, eta azala eztarriko minak lasaitzeko erabiltzen da infusioan.
Espezieen arteko elkarrekintzak aldatu
Hainbat dira zuhaitz honekin mikorrizak eratzen dituzten onddo ektomikorrizikoak; Paxillus involutus, Paxillus filamentosus, Cortinarius violaceus, Lactarius lacunarum eta Russula decolorans, besteak beste. Horrez gainera, epifitoki Hypogymnia physodes, Parmelia sulcata, Lecanora carpinea eta Pertusaria amara moduko likenak hazten dira.
Erreferentziak aldatu
- Edukiaren zati bat EuskalNatura.eus webgunetik hartu da, copyrightaren jabeak onartu baitu hango testu-edukiak Euskarazko Wikipedian CC BY-SA 3.0 ES Aitortu-PartekatuBerdin 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratzea, baldin eta iturria aipatzen bada (ikusi eztabaida orria).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q156904
Multimedia: Alnus glutinosa / Q156904
Espezieak: Alnus glutinosa
