Wikipedia

Gixune

Lapurdiko udalerria

Gixune Lapurdiko barnealdeko udalerri bat da, Lapurdi Ekialdean kokatua. Euskal Herrian iparralderen dagoen udalerria.

Gixune
 Lapurdi, Euskal Herria
Gaztelua Portuko auzoan


Armarria

Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Lapurdi
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaErrobi-Aturri
Izen ofiziala  Guiche
AuzapezaJean-Yves Bussiron (2008-2014)
Posta kodea64520
INSEE kodea64250
Herritarragixundar
Kokapena
Koordenatuak43°30′42″N 1°12′15″W / 43.5117°N 1.2042°W / 43.5117; -1.2042
Map
Azalera24,84 km2
Garaiera0-177 metro
Demografia
Biztanleria979 (2018:  27)
alt_left 496 (%48) (%45,9) 474 alt_right
Dentsitatea38,2 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 19,48
Ugalkortasuna[1]‰ 59,12
Ekonomia
Jarduera[1]% 77,59 (2011)
Desberdintasuna[1]% 6,87 (2011)
Langabezia[1]% 5,17 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 20,27 (2010)
Erabilera% 2,47 (2011)
Datu gehigarriak
SorreraXI. mendea. urtea

Toponimia aldatu

Antzinako toponimoak aldatu

Guiche frantsesezko toponimoak[2] Guissen (1083, 1100, 1203, 1249), Villa Guissen (XII. mendean, Baionako eskutitzak[3]), Guiche (1650, Gouvernement Général de Guienne et Guascogne et Pays circonvoisins eta Carte des Pays Basques de France et d'Espagne mapak) eta Sanctus Joannes de Guiche (1687, Baionako elizbarrutiaren bilduma[4]) formak izan zituen.

Etimologia aldatu

Gixunek gisu euskal erroa du, karea ere esan nahi duena (era berean grezierazko gypsu edo igeltsu hitzetik ekarria)[5].

Dauzat eta Rostaing adituek, Guchan eta Guchen toponimoak ikertzean, beste bi teoria proposatu zituzten. Guchan-entzat latinezko Justius izena eta -anum atzizkiaren lotura proposatu zuten.[6] Guchen-entzat, berriz, Dictionnaire toponymique des communes des Hautes Pyrénées, Michel Grosclaude eta Jean-François Le Nail adituek honakoa proposatu zuten: Guish akitaniar izena eta -anum latindar atzizkiaren lotura.[7]

Egungo toponimoak aldatu

Gaskoiz udalerriari Guíshen diote[8], frantsesez Guiche eta euskaraz Gixune diogu.[9]

Geografia aldatu

Ingurune naturala aldatu

Aturri eta Biduze ibaiak udalerritik igarotzen dira. Aturrik Saint-Laurent-de-Gosse eta Sainte-Marie-de-Gosse landatar udalerriekin duen iparraldeko muga da.

Arrokes antzinako harrobi sonatua, gaur egun aintzira bilakatu da,[10] 38 metroko sakonera duena. Bere hondartzak bandera urdina du.[11].

Udalerri mugakideak aldatu

Udalerria mugakidea da Landekin iparralde eta ekialdean.

Etxeak eta auzoak aldatu

  • Aoulouette (L');
  • Barta;
  • Fontan;
  • Haches;
  • Plaza;
  • Vic-de-Bas;
  • Vic-de-Haut.

Historia aldatu

XV. mendean, Gaston IV.a Foixkoa Bearnoko kondea[12], Karlos VII.a Frantziakoaren teniente jenerala zela, Lapurdiren atea babesten zuen Gixuneko gaztelua hartu zuen (1449ko abenduaren 15a). Horri esker, Gaston IV.ak Lapurdi osoa zeharkatu zuen Donibane Lohizuneraino.

1563an Karlos IX.a Frantziakoak Gixuneko konderria eratu zuen; Horretarako Bardoze, Ahurti, Samatze, Akamarre, Saint-Pé-de-Léren eta Beskoitze parrokiak bildu zituen[13][2]. 1648an konderriari beste lau parrokia gehitu zizkion Agaramonteko dukerria osatzeko.[14].

Hori zela eta, Antzinako Erregimenean Gixune eta Lapurdi arteko harremana berezitasunak zituen (gertuko Bardoze eta Ahurtik bezala). Arlo judizialetan hiru parrokiak ez ziren lapurtar erakundeen mendean baizik eta Akamarreko seneskalerriaren mendean.[15]. Beraz ez zuten Lapurtarren Biltzarraren lanetan parte hartu 1763ra arte.[16]. Anne Zinken esanetan, handik aurrera hiru parrokia zerga arloan bilakatu ziren eta, era berean, Lapurdiko ohitura zuzenbide zibil bilakatu zen.[17].

Samatzerekin batera, Bidaxuneko Kantonamenduko tren geltoki bakarra izan zuen 1912tik XX. mendeko erdialdera arte, Baiona eta Tolosa lotzen zituen linean. Samatze-Gixuneko geltokia hain zuzen ere.[18]

Ekonomia aldatu

Udalerriaren ekonomiaren oinarria laborantza da. 1991. urterarte kareharria lortzeko harrobia zegoen bertan. Bada altzarien fabrikazioaren industria txiki bat ere.

Demografia aldatu

Gixune aski herri garrantzitsua izan zen XIX. mendean, 1.500 biztanle baitzituen sasoi hartan, inguruko herriek baino gehiago. Hala ere, populazioak beherakada handia jasan zuen hurrengo hamarkadetan, eta 1980ko hamarkadan 600 biztanle besterik ez zituen. XXI. mendean biztanleak berreskuratu zituen eta berriro ia 1.000 lagunen mailara iritsi zen.

Gixuneko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Ondasun nabarmenak aldatu

  • Gixuneko gaztelua: agaramontarrena zen, eta muino baten gainean dago kokaturik. Suteak, berriztatzeak, erasoak... pairatu ostean, konponketa lanak egin dizkiote.
  • Labadie etxe noblea: XVI. mendekoa.
  • Eskola eta herriko etxetzat erabilitako usategia: 1760. urtean eraikia.
  • Donibane eliza: XIII. mendekoa, nahiz eta hurrengo mendean handitua izan zen, biztanleriaren hazkundea zela-eta.
  • Hilerrian 1775. urteko gurutze aipagarri bat dago

Hizkuntzak aldatu

Udalerrian XIX. mendearen amaiera arte hizkuntza nagusia okzitanierazko aldaera gaskoia izan zen. Izan ere, 1863an Louis-Lucien Bonapartek argitaraturiko Carte des Sept Provinces Basques Gixune ez dago euskal eremuan eta bertoko toponimoa horrekin bat egiten du.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ a b Raymond, Paul. Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque. .
  3. ↑ Baionako eskutitzak edo Livre d'Or - XIV. mendeko eskuizkribua - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  4. ↑ XVII. eta XVIII. mendeetako eskuizribuak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  5. ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque. in: Centre d'études linguistiques et littéraires basques. Pessac: Presses Universitaires de Bordeaux, 20 et 21 or. ISBN 2867813964..
  6. ↑ Albert Dauzat & Charles Rostaing. (1984). Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France. Librairie Guénégaud.
  7. ↑ Michel Grosclaude & Jean-François Le Nail. (2000). Dictionnaire toponymique des communes des Hautes Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier. Conseil Général des Hautes Pyrénées.
  8. ↑ (Okzitanieraz) Lo Congrès. Toponymes occitans. .
  9. ↑ Euskaltzaindia. Gixune. .
  10. ↑ «Biduzeko ur emari eztia lagun» Berria 2013-07-17.
  11. ↑ www.blueflag.global
  12. ↑ Veyrin, Philippe. (1975). Les Basques. Arthaud, 121 or. ISBN 2 7003 0038 6..
  13. ↑ Jean de Jaurgain eta Raymond Ritter. La maison de Gramont 1040-1967. 1 Tarbes: Les amis du musée pyrénéen, 280 or..
  14. ↑ op. cit., lib. 2, 34. orr.
  15. ↑ Anne Zink. (34-35). Pays ou circonscriptions. Les collectivités territoriales de la France du Sud-Ouest sous l'Ancien Régime. Publications de la Sorbonne ISBN 2859443894..
  16. ↑ op. cit. p. 57.
  17. ↑ Anne Zink. (1993). L'héritier de la maison - Géographie coutumière du Sud-Ouest de la France sous l´Ancien Régime. Éditions de l'EHESS, 28 or. ISBN 2-7132-0996-X..
  18. ↑ Jean Robert. (1984). Des travaux et des jours en piémont pyrénéen : Bidache. Barenbach: Éditions Jean-Pierre Gyss, 194-195 or..

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Lapurdi
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gixune&oldid=8398682"(e)tik eskuratuta