Funchal

Funchal; Funchal
	Portugalgo udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Portugal
Portugalgo eskualde autonomoa	Madeira
Izen ofiziala	Funchal
Jatorrizko izena	Funchal
Posta kodea	9000-xxx → 9060-xxx
Geografia
Koordenatuak	32°39′N 16°55′W / 32.65°N 16.92°W
Azalera	76.16 km²
Mugakideak	Santana, Câmara de Lobos, Machico eta Santa Cruz
Demografia
Biztanleria	105.795 (2021); 13 (2011)
Dentsitatea	1.389,12 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1451
Telefono aurrizkia	291
Ordu eremua	UTC±00:00
Hiri senidetuak	Lurmutur Hiria, Praia, Maui, Gibraltar, Livingstone (en) , Ilhavo, Oakland, New Bedford (Massachusetts), Herzliya (en) , Saint Helier, Leichlingen, Santos, São Paulo, Marrickville (en) , City of Fremantle (en) , Parla, Honolulu konderria, Honolulu eta Vigan
	cm-funchal.pt…

Funchal Portugalgo hiria eta Madeira uharteetako hiriburua da. 2011ko erroldaren arabera, hiriak 111.892 biztanle ditu.

Etimologia aldatu

Kondairak dioenez, lurraldean mihilua ugaria zen, portugesez "funcho".

Historia aldatu

João Gonçalves Zarco esploratzailea eta bere familia bertan finkatu ziren 1424 urtean: hori kontsideratzen da hiriaren fundazio data. Toki estrategikoa izanik, berehala itsas kai garrantzitsua bihurtu zen eta kolonizatzaile gehiago bertaratu ziren.

1452 eta 1454 artean eraiki zen itsasargia eta villa titulua eskuratu zuen. Garai hartan Kristobal Kolon bera ere bertan bizi izan zen bai eta Europako merkatari-familia ugari ere, tartean Mondragão familia bizkaitarra. Azukrearen industria ezarri eta zabaldu zen, munduko egoitza nagusia bihurtu zelarik. Mahastiak ere orduan landatu ziren. Horri esker, Manuel I.a Portugalgoak hiri izendatu zuen 1508an eta 1514ean apezpikutza lortu zuen.

Aberastasun horrek, erakarrita piraten erasoak azreagotu ziren. Aipagarriena 1566ko irailean Bertrand de Montluc kortsario frantsesak 1.200 gizonekin egindako erasoa izan zen. Hamabost egunean, hiria harpilatu zuten. Eraso horren eraginez, hurrengo urtean Mateus Fernandes III.a arkitektuak uharteko babes sistemak berriztu zituen. Berak egin zuen gordetzen den maparik zaharrena.

XVI. mendean, Amerikara zihoazen karabelen geldialdi ohikoa bihurtu zen. Mende berean, Portugalek Ingalaterrarekin egindako itunari esker, uharteko ardogintzak bultzada handia izan zuen: ingelesek ekonomia sustatu eta urbanizazio berriak eraiki zituzten. XIX. mendean, mahastiek izurriteak jasan zituzten, Europa guztian bezala, eta uhartea azukregintzara itzuli zen. XIX. eta XX. mendeetan, handiki frankok hiria bisitatu izan zuten, hala nola Austria-Hungariako enperadore Sissi eta Karlos I.ak, Winston Churchillek eta Fulgencio Batistak. Haiei esker, turismoa nabarmen indartu zen.

Klima aldatu

Datu klimatikoak (Funchal)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	25.5	27.0	30.5	32.6	34.2	34.7	37.7	36.0	38.4	34.1	29.5	25.9	'
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	19.7	19.7	20.4	20.6	21.6	23.4	25.1	26.4	26.4	24.9	22.6	20.7	22.6
Batez besteko tenperatura (ºC)	16.7	16.6	17.2	17.5	18.6	20.6	22.2	23.2	23.2	21.8	19.6	17.9	19.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	13.7	13.4	13.9	14.4	15.6	17.7	19.2	20.0	20.0	18.6	16.6	15.0	16.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	9.2	7.4	8.1	9.8	9.7	13.2	14.6	16.4	16.6	13.4	10.8	9.4	'
Pilatutako prezipitazioa (mm)	74.1	83.0	60.2	44.0	28.9	7.2	1.6	2.0	32.9	89.5	88.8	115.0	627.2
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	12	10	19	8	6	3	1	2	6	9	10	13	87
Eguzki orduak	167.4	171.1	204.6	225.0	213.9	198.0	244.9	260.4	225.0	204.6	168.0	164.3	2447.2
Iturria: Instituto de Meteorologia,^[1] ClimaTemps.com^[2] eguzki orduen datuak

Fregesiak aldatu

Imaculado Coração de Maria: iparraldeko suburbioa.
Monte: hasiera batean udako aisialdilekua izan zen.
Santa Luzia
Santa Maria Maior
Santo António: fregesia populatuena da.
São Gonçalo
São Martinho: artisau eta merkatarien gunea.
São Pedro: finantza auzoa.
São Roque
Sé: Erdigune historikoa.

Kirolak aldatu

2015-16 denboraldian, Funchalgo hiru talde ibili ziren Portugalgo futbol ligako lehen mailan, Marítimo, Nacional eta União da Madeira. Horretaz gain, urtero jokatzen dirta Madeirako futbol txapelketa eta Madeirako Kopa; bi txapelketetan, Marítimok palmaresik onena du.