Euskal Herriko kazetaritza
Kazetaritza, berandu iritsi zen Euskal Herrira, izan ere XVI. mendera arte ez zen iritsi. Horregatik, ez da harritzekoa ahozko kontakizunekin batera, nolabaiteko albiste-jardueraren lekukotza, eskuizkribu batzuetan gordeta izatea.
Gutunak, askotan prentsaren funtzio berdina egiten zuen baina, honek, ez zuen inprimakien ordezko izateko asmorik, informazio-iturriak ziren biak, eta ez zeuden beharturik pribatua edo pertsonen artekoa izan beharrik. Horregatik, gutun horietako asko determinatutako jende-talde bati jakinarazteko asmoz idazten ziren. Seguruenik, euskaldun batzuek informazio kanal hau erabiliko zuten, nahiz eta testigantza gutxi izan.[1]
Euskal kazetarien egoera aldatu
Jarduneko kazetarien hiru sektore daude, eta haien dedikazio profesionalean dauden aldeak hautemanezinak izan daitezke, baina lan-egoeran nabariak dira:
- Kontratua duten plantillako kazetariak: euskal kazetarien % 61,2k kontratu mugagabea du; horrek esan nahi du gizarte-segurantza, ordaindutako oporrak, lanaldi luzea, baina nahiko erregularra dutela, azken batean, langilearen estatutuak ematen duen bermea. % 52,2k hilean gutxienez 1,202 €-ko soldata garbia aitortzen du.
- Zeregin edo piezako kolaboratzaileak: kazetarien % 40, gutxienez, kolaboratzaile-figura horrekin bat datoz, eta haien baldintza orokorrak bat datoz egoera horrekin: ez dute gizarte-segurantzarik, ez dute ordaindutako oporrik, aurreikusi ezin den lanaldirik, egoera horretan daramaten batez besteko denbora hiru urtetik bost urtera bitartekoa da5. Hilean 300,51 €eta 601,01 €arteko soldatak dituzte.
- Praktiketan edo bekadunetan: izenak berak dioen bezala, praktiketako kazetariak eta bekadunak ez lirateke jarduneko profesionalen artean sartu behar. Baina errealitatea da, eztabaida-taldeetan parte hartu zuten profesional guztiek egiaztatu dutenez, batzuek eta besteek kazetari-lanak egiten dituztela eta, praktiketakoak baino gehiago, ordezkoak direla.
Beraz, euskal kazetarien kezka nagusia eragiten duen prekarietate-egoera aipatutako hiru kategorien oso bestelako zirkunstantzien baturan oinarritzen da. Soldata txikiak – Azken urteetan geldituak –, plantilla urriak eta lanaldi luzeak izango lirateke kazetarien arazo nagusiak plantillan; ezegonkortasuna, segurtasunik eza, ziurgabetasuna, etorkizun-ikuspegirik gabe, ekonomia- eta lan-erregulaziorik eza, kontratuen eskasia, aurreikusi ezin diren ordutegiak, laguntzaileengan; eta bekadunei dagokienez, ez dira betetzen hitzartutako prestakuntza-baldintzak, eta, aldi berean, lan-esku bat ematen dute, lan-baldintza merkeetan ez, baizik eta lan-baldintza merkeetan.
Beraz, kontuan hartuta profesionalen % 40 kolaboratzaile-erregimenean daudela, hau da, deserregularizazio-baldintzetan, eta, gainera, ehunka bekadunek erredaktore-lanak egiten dituztela, enpresa askotan modu irregularrean lan egiten duten kazetarien kopurua kontratu konbentzional batekin lan egiten dutenena baino handiagoa da.
Zentsura eta atentatuak aldatu
Bigarren Errepublika borroka ideologikoen, argi-ilunen trufatutako garaia izan zen. Eskuindarrek erregimen berria onartzeari uko egin ziotenez, Gobernuak neurri zorrotzak hartu zituen.
Alde batetik, erregimen berriak Jurisdikzioen Legea indargabetu zuen, eta 1931ko Konstituzio berriak prentsa-askatasuna jaso zuen, baina, beste alde batetik, 1883ko Prentsa Legea formalki indarrean jarraitu zuen, eta, are gehiago, 1931eko urriko Errepublikaren Defentsarako Legea eta ondorengo 1933ko Ordena Publikoaren Legea, Gobernuari, eskuineko eta ezkerreko egunkariak bertan behera uztea edo isunak jartzea ahalbidetu zioten.
Manuel Azañak berak bere memorietan aitortzen du 1931ko azaroan Madrilgo hainbat egunkaritako zuzendariei ohartaraz ziela prest zegoela "Errepublikari tokatzen zaion bizkarrezurra apurtzeko". Justino Sinovaren arabera, 1931ko abuztuaren 21ean Gobernuak hamaika egunkari ixtea erabaki zuen Bizkaian, Gipuzkoan eta Nafarroan, "Guztiak eskuindarrak eta ildo editorial katolikokoak". Manuel Azañak bere memorietan esaten zuenez, Gobernuari irain egiten zitzaion, batez ere Gerra ministroari, eta horrek "alarma eta kezka egoera" eta "ahulezia eta babesgabetasun itxura oso kaltegarria" eragiten zituen, eta "iparraldeko egunkari eskuindar guztiak" ezabatzea proposatzen zuen. Bilbon, La Gaceta del Norte, Euzkadi, La Tarde eta Adelante eta El Fusil astekariak itxi ziren. Gipuzkoan, El Día y La Constancia, integrista, itxi zen, eta Nafarroan El Pensamiento Navarro, El Diario de Navarra eta La Tradicion Navarra, La Esperanza astekariaz gain. Horietatik guztietatik, La Gaceta del Norte zen bultzatzailetzat jotzen zena, eta zehazki, "Pazientzia agortuta, erresistentzia gizontsuak hartu behar du bere lekua" izeneko artikulu batean, urte horretako abuztuaren 15ean. Gaia Gorteetara iritsi zen, eta Jose Maria Gil Robles diputatu eskuindarrak bertan behera uztearen desegokitasuna defendatu zuen, eta beste euskal diputatu batzuek, Marcelino Oreja Eloseguik kasu, konspiraziorik ez zegoela adierazi zuten. Egunkariak irailaren 15era arte egon ziren etenda, eta La Gaceta del Norte eta El Día egunkarien kasuan, 26ra arte.
Urtebete geroago, 1932ko abuztuaren 10ean Sanjurjo jeneralak Errepublikaren aurka emandako estatu-kolpearen ondorioz, beste egunkari kontserbadore batzuk bertan behera geratu ziren. Berriro ere La Gaceta del Norte, La Constancia, El Pensamiento Navarro eta El Pueblo Vasco monarkikoa, Heraldo Alavés, La Tradicion Navarra eta La Noticia (1923an El Pueblo Vasco enpresak sortua), La Prensa eta Easo de San Sebastián, azken hau El Día arratsaldea (oraingoan itxi ez zena).
Errepublikaren azken urteetan, triangulazioa agerikoa zen euskal politikan: eskuinak (batez ere karlismoa), alde batetik; ezkertiarrak (sozialismo prietistak gidatuak), bestetik; eta nazionalismoa, azkenik. 1936an, eskuindarren presioak Fronte Popularra osatzera eraman zuen, hura izan baitzen hauteskundeak irabazi zituena, eta, orduan, Fronte Popularra gai autonomistetara hurbildu zen, hain zuzen ere, "Nazionalismoa euskal autonomiaren bandera kentzeko. Bere ezberdintasunak gorabehera, nazionalismoa eta sozialismoa oso denbora gutxi geroago aurkitu beharko lirateke, eta, hain zuzen ere, 1936ko amaieran, borroka betean, lortuko da Autonomia Estatutua Indalecio Prietoren eskutik.[2]
Prentsaren aurkako atentatuak (ETA) aldatu
ETA kide askorentzat, Araban edo Nafarroan egindako atentatuak Bizkaian edo Gipuzkoan egindakoak baino balio handiagoa zuen. Lurralde horietan azpiegiturarik ez egoteak, finkatzeko zailtasunak, beren makabro logikoaren barruan, leku horietan eraso arrakastatsu batek beste edozein zonaldetan baino gehiago balio izatea eragiten zuen.
Garai hartan, krimen eta bidegabekeria jakin batzuk salatzeak oso prezio altua ordaintzea ekar zezakeen. Horregatik, Diario de Navarra egunkariko zuzendari Jose Javier Urangaren aurkako atentatuak zirrara handia eragin zuen Nafarroan eta Espainia osoan. Inor, ezta prentsa ere, ez zegoen ETArengandik salbu urte haietan.
1980ko abuztuaren 22ko 16: 40ak ziren José Javierrek, 54 urte zituela, Foru Erkidegoko egunkari irakurrienaren egoitzaren atarian autoa aparkatu zuenean. 18 urte ziren egunkari horren buru nintzela. Erredakziorako bidea hartu bezain laster, bi gazte, gizon bat eta emakume bat, subfusil bat eta pistola bat eskuan zituztela hurbildu ziren.
Javier Marrodán kazetaria, Relatos de Plomo entziklopedikoaren hiru liburukien koordinatzailea. Historia del terrorismo en Navarra egunkariak ETAren ekintza estali zuen hainbat hamarkadatan.
Nafarroako Unibertsitatea Klinikako ebakuntza-gelan 25 bala-zulo atzeman zizkioten. Jaurtigaietako batek ere ez zion bere bizi-organorik harrapatu. Diario de Navarrako zuzendariak egun batzuk eman zituen ZIUn. %40 inguruko minusbaliotasuna geratu zitzaion. Ia mirariz, 11 hilabete geroago ospitaletik alde egin zuen.
Tragediaren ondorioak gutxitan ezabatzen dira. 2012ko apirilean, Gema López Quintanilla lekuko gisa agertu zen Auzitegi Nazionalean, 1980ko urrian Agurainen tirokatu zuten senarraren hilketaren epaiketan.
Handik metro gutxira, Felix Alberto Lopez 'Mobutu' ETAko buruzagi ohiak, 81 urteko kartzela-zigorra jaso ondoren, akusatuen kabinatik entzun zuen emakumearen deklarazioa. Vazquez Platasen alargunak senarra hil eta 32 urtera tratamendu psikologikoa jasotzen jarraitzen zuela aitortu zuen.[3]
Egin egunkariaren itxiera aldatu
Espainiako poliziak hainbat urtez ikertu zituen Egin-en eta ETAren arteko harremanak, besteak beste, ustez terrorismoagatik akusatutako edo zigortutako presoei agurrak eta mezuak bidaltzeko Eginen argitaratutako iragarkien jatorria. Guardia Zibilaren ikerketen arabera, eginek "hedapen ideologiko" eta militanteen barne komunikazio lanak egiten zituen. Hala ere, epaiketara peritu gisa deitu zutenean, txostena egin zuen agente batek aitortu zuen ezin zuela baieztatu.
1994an Ertzaintzak Egin-en egoitza miatu zuen. Urte horretan bertan, Pepe Reiren taldearen ikerketen fitxategiak eta ETAri atzemandako helburuen informazioa bat zetozen. Abuztuan, Pepe Rei atxilotu zuten Carlos Bueren epailearen aginduz, baina 1997an absolbitu egin zuten.
1998ko uztailaren 15eko goizaldean, Baltasar Garzon epaileak egunkaria eta irratia kautelaz ixteko agindu zuen, baita Orain S.A.ko zenbait arduradun atxilotzeko ere, talde armatuko kide izatea egotzita. Atxilotu guztiak inkomunikazio erregimenean jarri zituzten, terrorismoaren aurkako legedia betez. Epailearen arabera, enpresa ETAren menpe zegoen.
Epai judizialak aldatu
Urtebete baino gehiago igaro ondoren, kasuaren instrukzioa amaituta, Auzitegi Nazionalak talde armatuarekin kolaboratzearen delituaren akusazioa murriztu zuen, eta horrek justifikaziorik gabeko itxiera ekarri zuen. Ordurako, Orain S.A. porrot eginda zegoen, eta Egineko merkatu nitxoa Gara egunkari berriak bete zuen; beraz, Egin egunkaria eta irratia ez ziren berriro martxan jarri.
Pepe Reik Ardi Beltza aldizkarian jarraitu zuen lanean, baina 1999an eta 2001ean berriro atxilotu zuten, eta aldizkaria epailearen aginduz itxi zuten.
Azkenik, 2009ko maiatzaren 22an, Auzitegi Gorenak ondoriorik gabe utzi zuen "Orain SA, Ardatza SA, Hernani Inprimategia, Publicidad Lema 2000, Erigane SL, MC Uralde SL, Untzorri Bidaiak Ganeko, Grupo Ugao SL (Cuba) eta Gadusmar SL entitateak legez kanpokotzat jotzeari eta desegiteari buruzko erabakia, bai eta haren ondarea konfiskatu eta likidatzeari buruzkoa ere".
Xabier Salutregi Egineko zuzendari ohiari hamabi urteko kartzela-zigorra ezarri zioten, erakunde terroristako kide izatea egotzita; Teresa Toda zuzendariordeari, berriz, hamar urteko kartzela-zigorra.
Euskaldunen egunkariaren itxiera aldatu
2003ko otsailaren 20an, Auzitegi Nazionaleko instrukzio-epaileak, Juan del Olmok, Egunkaria-ren ondasun guztiak aldi baterako ixtea eta prebentzioz bahitzea agindu zuen, ustez ETAk kontrolatutako enpresa-multzoko kide izateagatik.
Lehenago ere, 1998ko uztailaren 14an, Baltasar Garzonek beste euskal egunkari bat, Egin, aldi baterako ixteko agindua eman zuen.
2003ko urrian, Juan del Olmo epaileak bigarren polizia-operazio bat abiatu zuen, kasu honetan Egunkaria-k egoitza zuen industrialde berean (Andoaingo Martin Ugalde Kultur Parkea) kokatutako hainbat enpresaren aurka, eta bertan beste bederatzi pertsona atxilotu zituzten lehen operazioaren antzeko akusaziopean. Konfiskatu zituzten dokumentuen lehen ikerketa egin ondoren, epaileak kasua beste zenbaki bat jartzeko eta beste epaitegi bati esleitzeko bidali zuen, eta, ondorioz, Egunkaria auzitik bananduta geratu zen.
Hasiera batean epaileak agindutako itxiera eta enbargoa prebentiboak eta aldi baterakoak ziren (6 hilabetez). Hurrengo hilabeteak eta urteak Egunkaria-ren itxierako sei hilabeteko luzapenekin igaro ziren, eta defentsaren helegite etengabeak ezetsi egin ziren.
2005eko otsailaren 2an, Juan del Olmo epaileak esku hartutako enpresen likidazioa agindu zuen. Era berean, Egunkaria-ren aldi baterako itxiera 2005eko otsailaren 20an amaituko zela ezarri zuen, azken luzapena erabaki zenetik sei hilabeteko epea bete zelako, eta enpresak likidatu ondoren sei hilabeteko beste luzapen bat egiteko arrazoirik ez zegoelako, horrekin jarduera ezinezkoa baitzen. Beraz, instrukzio fasean hartutako prebentzio neurrien ondorioz, Egunkaria itxi eta likidatu egin zen. Bere ondasun guztiak salduak izan ziren eta zorrak kitatuak. Likidazioaren kudeaketan lortutako gainerako dirua epailearen esku geratu zen.
Itxi eta zenbait urtera, 2006an Miguel Angel Carballo Auzitegi Nazionaleko fiskalak 'Egunkaria auzia' artxibatzea eskatu zuen, egunkariaren eta ETAren artean harremanik ez zegoelako, zazpi auzipetuen aurka "ahozko epaiketa irekitzea bidegabea" zelakoan.
.jpg)
Bere txostenean, fiskalak gogorarazi du Del Olmo epaileak berak aitortu zuela bere garaian ezin zela egiaztatu "egunkaria ETAren finantziazio-iturri zenik, ezta taldetik zetozen legez kanpoko kapitalak zuritzeko tresna zenik ere". Hori dela eta, ikerketaren ardatza egunkaria ETAren helburuen tresna ote zen ikertzea izan zen. "Gertaera berri hori ere ez da egiaztatu ikerketan, edo, gutxienez, egindako eginbideen emaitzak zalantza handiak eta zentzuzkoak ematen ditu", ondorioztatu du fiskalak. Bere idatziaren arabera, frogatu ahal izan den gauza bakarra ETAk Egunkaria proiektuarekiko zuen interesa da, erakunde terroristari konfiskatutako hainbat dokumenturen arabera. Zentzu horretan, fiskalak azpimarratu duenez, "Gauza bat da, egunkariaren hasieran, taldea interesatuta eta informatuta egotea (...), eta oso bestelakoa, horrek bere sorrera, bultzada edo kontrola egotzi ahal izatea, are gutxiago auzi honetan auzipetutako egunkariaren kudeatzaileei".
Alderdi Popularrak, itxieraren unean agintean zegoenak, gogor kritikatu zuen fiskalaren jokabidea eta Jose Luis Rodriguez Zapatero Gobernuko presidentea egin zuen auzia artxibatzearen erantzule. Angel Acebes bozeramailearen hitzetan, erabaki horrek:
Egintza kaltegarrienetako bat da, eta, beraz, itzulezina da. Hamar urte baino gehiagoko atzerapausoa da, paper-fabrikara botatzen da, eta "erantzukizun larriak eta larriak hartu beharko ditu, hamar urteko lana egiteaz gain, terrorismoaren aurkako borrokaren funtsezko guneei eragiten dielako".
Fiskalaren eta akusazio partikularraren akusaziorik ez zegoenez, Dignidad y Justicia elkarteak eta Terrorismoaren Biktimen Elkarteak egindako herri-akusazioak bakarrik eutsi zien karguei. 2007ko maiatzaren 7an, Auzitegi Nazionaleko zigor-arloko lehen aretoak Egunkaria auziko ahozko epaiketari hasiera emateko erabakia argitaratu zuen, oraingoan bi prozeduratan banaturik: egunkaria ixtea eragin zuen prozedura nagusian, Pello Mari Auzmendi, Iñaki Torrealdai, Iñaki Auzmendi, integrazio-kargudunak mantentzen dira. Herri-akusazioak 12 eta 14 urte arteko kartzela zigorra eskatu zuen haientzat. Prozedura laburtuan (ekonomikoa), ogasun publikoari iruzur egitea eta diru-laguntzak lortzean irregulartasunak izatea egotzi zioten. Kasu honetan, herri akusazioak 13 eta 20 urte arteko kartzela-zigorra eta 235 milioi euroko isuna eskatu zuen zortzi akusaturen aurka: Joxe Mari Sors, Ainhoa Albisu, Mikel Sorozabal, Begoña Zubelzu eta Fernando Furundarena. Joan Mari Torrealdai, Iñaki Uria eta Txema Auzmendi auzipetu zituzten bi prozesuetan. Epaileak ez zituen onartu fiskalak eta defentsak aurkeztutako helegiteak, Auzitegi Nazionalak delitu ekonomikoak epaitzeko eskumenik ez zuela argudiatzen zutenean. Horrela, 2007ko martxoaren 29an, Del Olmo epaileak inputatu gisa deklaratzera deitu zuenean, Ainhoa Albisu egunkariko langileei delitu ekonomikoei buruz Begoña Egunkaria-k, Fernando Albisuren langileek eta Fernando Furundarenak ekintza ekonomikoei erantzun zieten.
2009ko apirilaren 15ean, Auzitegi Nazionaleko zigor-arloko bigarren aretoak defentsak aurkeztutako errekurtsoa onartu zuen, auzi ekonomikoaren eginbide gehienak baliogabetu zituen, eta abiapuntura itzultzeko agindu zuen, 2007ko apirilaren 10ean. Juan del Olmo epaileak Iñaki Uria, Joan Mari Torrealdai eta Txema Auzmendi inputatuei auzi ekonomikoan deklaraziorik hartu ez zienean, defentsari arrazoia eman zion epaileak. Deklarazioa hartzea ezinbesteko baldintza da pertsona bat egozteko.
Ekainaren 23an egindako "bistatxo" batean, defentsak eta fiskaltzak kasua artxibatzea eskatu zuten, besteak beste, akusazio partikularrik ez zegoelako eta Fiskaltzak dagoeneko karguak kendu zituelako. Xabier Alegria auzipetuaren kasuan, defentsak 18/98 sumarioan epaitu zutela azaldu zuen. Pello Zubiriari dagokionez, bere ustezko delitua preskribatuta zegoela gogoratu zen.
Auzitegi Nazionaleko Zigor Salako Lehen Atalak kasua ez artxibatzea erabaki zuen, herri akusazioa prozesuarekin jarraitzeko nahikoa zela iritzita. Aretoak onartu egin zituen defentsaren argudioak Xabier Alegria eta Pello Zubiriaren kasuei buruz, eta "gauza epaituaren salbuespena" onartu zuen lehenengoarentzat eta auzia artxibatzea bigarrenarentzat. Ondorioz, beste bost auzipetuek ETAko kide izateari aurre egin behar izan zioten.
Euskal Herriko hedabideak aldatu
Telebista kateak aldatu
XX. mendeko lehen telebista-saioak Hego Euskal Herrian hasi ziren hirurogeiko hamarkadan. 1970eko hamarkadan, lehen euskal ekoizpenak, Bilboko TVEko Eskualde Zentroak sortu zituen.
Euskal Irrati Telebista 1980ko hamarkadan sortu zen, hasieran kate bakarrarekin eta gero eskaintza bikoitzarekin: ETB 1 eta ETB 2.
90eko hamarkadaren hasieran, telebista pribatua iritsi zenean, eskaintza biderkatu egin zen. Mendearen amaiera aldera, lekuko telebisten burrunba bat izan zen; aldi berean, bi plataforma digitalek "telebista nahieran" izenekoari ateak ireki zizkioten.
Telebistaren etorkizuna aldatu
Hirugarren milurtekoaren hasieran, eta abian den iraultza teknologikoak eskaintzen dituen aukera ugarien ondorioz, telebista interaktiboaren aroa iritsi da. Horrek errotik aldatuko du kontsumitzaile papera, transmisio telematikoko sareetan sartuz, orain arte izan duen pasibotasuna alde batera utziz, edukiaren elementu erabakigarria bihurtuko baita.
Telebista, globalizaziorako bidea aldatu
Telebistak, XX. mendeko Galileok bezala, munduaz dugun ikuspegia eta bertan dugun lekua aldatzea lortu du. Telebistatik ikasi dugu mundua uste duguna baino askoz txikiagoa eta homogeneoagoa dela, eta munduan elkarren mendekoagoak garela. Telebistak elkartasuna eta enpatia sustatu ditu, baina baita kontzientziak manipulatzea ere.
Munduan oraindik egon daitezkeen gizarte arkaikoez gain, telebista herri kulturaren adierazlerik altuena da gaur egun, Ekialdean zein Mendebaldean. Funtsezko bitarteko kultural gisa, telebistak modu bakarrean islatzen du, denboran zehar, erabiltzen den herri edo komunitate bakoitzaren ohituren, bizimoduen, bizitza sozialaren, politikoaren eta sormenaren bilakaera.
Euskal Herrian telebista deskubritu eta berrogei urtera, aro berri baten atarian gaude, hedabide honen protohistoriaren amaieran. Orain unerik onena izango litzateke atzera begiratu eta euskal telebistaren esparruan bizi izan dugunaren balantzea egiteko.
Espainiako telebista publikoak aldatu
Espainiako telebistaren emanaldiak 1956ko urriaren 28an hasi ziren ofizialki, baina Sollube mendiko transmisorea kaleratu zen arte ez zen iritsi seinalea Euskal Herriko toki askotara 1960ko abuztura arte. TVEren Hego Euskal Herriko Lurralde Zentroak hogeita hamar urteko iraupena izan zuen, eta bi alditan banatu ahal izan zen:
Lehen fasean, hau da, ETB sortu aurretik eta euskal telebista publikoak urte horietan eman zituen lehen urratsen aurretik, eduki eta saio ugariz betetako programazioa izan zuen ezaugarri.
Bigarren fasean, ETB behin betiko kaleratzearekin batera, ekoizpen propioa erori zen, programazioa errutinan murgildu zen eta euskarak presentzia testimoniala baino ez zuen izan.
Telebistako albistegia aldatu
Sortu zuen erregimenaren ildo beretik, TVEk zentralismo bizia eta informazio-edukien gaineko kontrol zorrotza izan zituen bere hastapenetan. Telediario albistegiaren lehen saio horietan, gizonezko irakurle bat arduratzen zen, apaingarririk gabe eta grabatutako irudi gutxi batzuen aurrean, gaurkotasun nazionalari eta nazioartekoari buruzko bertsio ofizial bat emateaz. Bere itxura astunagatik eta Gerra Zibilarekin zuen ezinbesteko loturagatik, lehen notizia hauek "parte" deituak izan ziren. Horietan, jakina, Espainiako errealitate desberdinak isla zurbil eta folklorikoa besterik ez zuen.
Dezentralizazioa, pixkanaka bada ere, 1970eko hamarkadan hasi zen, eskualde-zentroak sortu zirenean. Bilbo iparraldean transmisore eta ekoizle zentro handi bat kokatzeko aukeratu zuten.
Euskal Autonomia Erkidegoko Lurralde Zentroa deiturikoa aldatu
Madrilera albisteak bitarteko elektronikoen bidez bidaltzeko funtzioarekin, 1971n TVEko Informazio Bulegoa inauguratu zen Bilbon. Nafarroan, Araban, Gipuzkoan, Bizkaian, Santanderren, Logroñon eta Burgoseko iparraldean. Programa autonomoen ekoizpena 1974ko urrian hasi zen, Eskualdeko Informatiboa izenekoarekin. Egunero 15 minutu iraun zuen tarte bat izan zen. Horrela, programa hau, behar bezala berregituratua eta luzatua, Telenorte bihurtu zen 1976an. Espazio hori oraindik emanda dago.
Euskarazko lehen ekoizpena 1976ko abenduan pantailaratu zen. Euskal Herria saioak asteroko formatu informatiboa izan zuen: Euskal Herriko kultur eta tradiziozko gaien aukeraketa. 1977an Burgosek eta Santanderrek beren Lurralde Zentroa sortu zuten, eta 1981ean Nafarroak eta Errioxak 1988an.
TVEren Euskadiko Lurralde Zentroak hogeita hamar urte iraun zuenez, bi aldi bereiz daitezke:
Lehen fasean, hau da, ETB sortu aurretik eta euskal telebista publikoak urte horietan eman zituen lehen urratsen aurretik, eduki eta saio ugariz betetako programazioa izan zuen ezaugarri. Programazio honen bidez, hurbileko errealitatearekiko sentikorra zen entzuleria telebista nazional baterantz erakarri nahi nuen. Denok ditugu gogoan kultur aldizkariak, Another, kirol saioak edo Antxon Urrosoloren agerpena Saski naski programan.
Bigarren fasean, ETB behin betiko kaleratzearekin batera, ekoizpen propioa erori zen, programazioa ohikoagoa bihurtu zen eta euskarak presentzia testimoniala baino ezin izan zuen izan.
Egungo programazioa EAEn aldatu
Gaur, Lurralde Zentroak Telenorteko programaren bi edizio eskainiko ditu egunero (astelehenetik ostiralera), 14:00etatik 14: 20etara eta 20: 00etatik 20: 15era, lehen katean.
Astean zehar, 20: 15etik 20: 30era, Euskadi de cerca saioa izango da ikusgai La 2 katean. Programa honek Euskal Herriko hiri eta herrietako alderdi sozial, kultural eta ludikoei buruzko informazio eguneratuena jasotzen du, hala nola eguneroko bizitzako gauza arraroei buruzkoa.
Kirol arloan, Euskal Autonomia Erkidegoko Lurralde Zentroak La 2 a La B partidak ematen ditu ostiral gauetan.
Egungo programazioa Nafarroan aldatu
Centro Territorial, TVEk Nafarroan sortua, 1981eko Sanfermin suziriarekin hasi zen emititzen. Iruñeako Avelino Álvarez klinika zaharrean zegoen. Ebakuntza-gelak aprobetxatuz, albisteetarako eta programetarako platoak prestatu ziren. Bitxikeria bezala, tokiaren altuera txikia zela eta, grabazio guztiak zutik egin behar ziren, fokuekin ilea erretzeko arriskua baitzegoen.
Kate propiorik gabeko Autonomia Erkidegoa izanik, TVEk Centro Territorial Vasco en Navarra zuen, baina bi orduko emisioa zuen. Oraingo honetan, Nafarroako herri eta eskualdeei buruzko informazio guztia bildu nahi zen, bai eta entretenimenduko eta ikuskizunetako ekoizpen batzuk ere.
Euskara ez da kate honetan nabarmentzen. Izan ere, euskararen erabilera arautzen duten probintzia-legearen xedapenak zorrotz betetzera mugatu zen. Bost minutuko iraupena duen Arin-arin saioa euskaraz eman zen, albiste nagusiak eta kultura indigenaren zenbait gai laburtuz.
Albisteak aldatu
Nafarroako albisteen lehen edizioa egunero emititzen da (astelehenetik ostiralera), 14: 05etik 14: 20ra, eta bigarrena 20: 30etik 20: 40ra. Azken hori Nafarroa hurbiletik programari lotuta dago. Hogei minutuko programa honek herri eta auzoetako geografia periferikoari buruzko gaiak jorratzen ditu.
Informazio-zabalkundea lurralde-astekariaren txostenarekin osatzen da. Larunbatetan izaten da ikusgai, 19: 30etik 20: 00etara, La 2an. Txosten formatuan sakon garatu diren albisteak eskaintzen ditu.
Kirola aldatu
TVEren Nafarroako Lurralde Zentroak bere baliabideen zati handi bat kirol-jarduerara bideratzen du. Astelehenero, 19: 00etatik 20: 00etara, Deportivo izeneko aldizkaria emititzen du La 2k. Programa honek asteburuko kirol ekitaldiak aztertzen ditu. Orduan, arrisku-kirolen programa ematen da. Atzerrian grabatutako saioa da, Nafarroan egiten diren kirol ikusgarrienei buruzkoa: izotz eskalada, ur lasterren jaitsiera, urpekaritza, parapentea... Emanaldi bera euskaraz egiten da asteazkenetan, 19: 00etan.
Asteartero, urtarrila eta ekaina bitartean eta urria eta abendua bitartean, Uharteko Euskal Jaialdi Berriaren errebantxa partidak jokatuko dira.
Asteazkenetan, Arrantza denboraldiaren barruan, titulu hori duen programa bat emititzen da. Programa honek kanaberaren, kirolaren eta urpekaritzaren teknikak eta modalitateak errepasatzen ditu.
Azkenik, ostiraletan, 19: 00etan, denboraldian zehar, Bigarren B Mailako partidak eskaintzen dira.
Hedapena aldatu
Informazioarekin eta kirolarekin batera, Nafarroako telebista publikoak osasun programak, gaurkotasunari buruzko elkarrizketak, naturari eta aisialdiari buruzko dokumentalak eta kultur aldizkariak ere eskaintzen ditu.
Jaiegunak aldatu
Nafarroako TVEk ere jai eta ekitaldi garrantzitsuak estaltzen ditu. Kamerek, San Xabierren Jaia, Tuterako Aingeruaren Erorketa, Vianako Printzearen Premiazio Zeremonia eta Xabierko San Frantziskoren Jaian Urrezko Domina hartzen dituzte. Sanfermin: txupinazotik Pobre de mi.
Euskal telebista aldatu
1979ko abenduaren 18an onartutako Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutuaren 19. artikuluak ahalmena ematen dio Eusko Jaurlaritzari "bere helburuak lortzeko, bere telebista, irratia eta prentsa arautzeko, sortzeko eta mantentzeko, eta, oro har, komunikabide sozial guztiak".
Euskal Telebista bi katetan sendotu da. Kanal horiek lehentasuna dute euskal publikoarentzat, eta, gainera, herrialdeko ikus-entzunezko ekoizlerik handiena da. Etxe honetan espezialitate guztietako profesionalak daude: zuzendariak, ekoizleak, gidoilariak, aktoreak, aurkezleak...
Lehen urratsak: 1980ko hamarkadako aldaketa aldatu
1979ko abenduaren 18an onartutako Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutuaren 19. artikuluak ahalmena ematen dio Eusko Jaurlaritzari "bere helburuak lortzeko, bere telebista, irratia eta prentsa arautzeko, sortzeko eta mantentzeko, eta, oro har, komunikabide sozial guztiak". Horren alde, Gasteizko Gobernuak euskal jabetzako irrati eta telebista egitura bat ezarri zuen 1982an: Euskal Irrati Telebista, EITB.
Administrazio zentrala erabaki horren aurka agertu zen. Bere ustez, autonomia-erkidegoek ez zuten telebistak sortzeko ahalmenik, arlo horretako oinarrizko arauarekin bat etorriz, 1980ko Irrati eta Telebistaren Estatutuarekin, alegia. Aitzitik, autonomia-erkidegoek kudeatutako estatuko "hirugarren kateak" arautzea aurreikusita zegoen, horiek baitziren estaldura nazionaleko bi kate nagusiak. Interpretazio horren arabera, beraz, ez zen aurreratu Administrazioaren kontroletik kanpo "laugarren telebista-kanalak" egongo zirenik.
Hala ere, Eusko Jaurlaritzak Gernikako Estatutua defendatu zuen maila goreneko arau gisa, kronologikoki Irrati eta Telebistaren Legea baino lehen, eta bere artikuluak berariaz ezartzen zuen Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte-komunikazioko oinarrizko arauak Espainiako Konstituzioaren mende zeudela zuzenean.
Sortzen ari zen autonomiatik telebistaren monopolioari aurre egin zitzaion. Estatuak eta bere menpeko erakundeek sustatutako boikot bati erantzuteko izan zen erronka. Administrazioak ez zien transmisio-maiztasunik eman zentro berriei, eta kate berria abiarazteko Estatu Batuetatik inportatutako taldeek ez zuten beharrezko lizentziarik jaso; aldi berean, RTVEk ez zituen banatu nahi izan transmisio nazionaletarako estekak, ETBri aholkularitza teknikoa eta pertsonala kendu zion, eta Irratiaren Europar Batasunera batzea eragotzi zion. Ondorioz, Iurreta katea finka pribatuen sare bihurtu zen.
Zailtasun legalek eta materialek euskal irrati eta telebistaren sorrera eta garapena oztopatu zuten.
Lehen helburuak aldatu
Gizartearen sentsibilitatea bertako eta kulturalki eraginkorrak ziren komunikabideen alde zegoen. Euskarak presentzia handiagoa izango luke komunikabideetan testigantzetan baino. Euskaltzaindiak 1979an egindako inkesta batek erakutsi zuen euskaldunen % 90ek ezinbestekotzat edo gomendagarritzat jotzen zuela euskarazko telebista kate bat martxan jartzea. Euskaraz hitz egiten ez zutenen % 84,4k ideia bera zuten. Klase politiko nagusi berriaren nahia baino gehiago, jakina, euskal irrati eta telebistaren premia soziala zen. Baina hasieran ia denak ados egon baziren ere, askoz zailagoa izan zen adostasun horri forma eta edukia ematea.
"Euskal hizkuntza eta kultura" sustatzeko eta telebista komertzialaren lehiakortasuna alde batera uzteko helburuarekin sortu da ETB. Jatorrian, ia ez zitzaion baliorik eman ikusle kopuruari, ezta publizitate fakturazioari ere. Bai, ordea, eragin politikoari eta aurrerapen kulturalari. Bestalde, ETBk ikus-entzunezkoen euskal industria egonkor eta lehiakor bat sortzeko zeregina zuen.
Hala ere, hasierako ideia horiek, asmo onekoak izan arren, egia bihurtu ziren. Lehenik eta behin, baliabideen eskasiak programazioa kanpoko produkzio edo albistegi bikoiztuetara murriztu zuelako eta horrek ETBren funtzio kulturala arriskuan jarri zuelako. Eta, bigarrenik, audientziaren presioak, ikus-entzunezko merkatuaren arauek eta publizitatetik diru-sarrerak lortzeko beharrak euskal telebista lehiaren eremura bultzatu zuten, ikus-entzule asko erakartzeko kontsumoko telebista-programen diseinuaren bidez.
Azken batean, eskatutako ikus-entzunezko egiturari dagokionez, maila ertain eta baxuko ekoizpen etxe asko sortu ziren ETBren itzalpean, baita profesional independenteen talde txiki bat ere, gutxieneko baldintzetan ekoizteko baliabiderik gabe. Hasieran konpondu ziren proiektu handiak atzeratu egin ziren garai hobeak iritsi ziren arte.
Ministroaren borroka. Euskal erakundearen arkitektura ez zen asko aldatu Espainiako ereduari dagokionez; izan ere, kontseilari ordezkariaren izendapena Gobernuaren esku utzi zen, Administrazio Kontseiluak ez zuen erabakitzeko ahalmenik, eta gizarte-eragileak presentzia esanguratsurik gabe geratu ziren. Ildo horretan, euskal telebistak titulartasun publikoko komunikabide guztiek pairatzen dituzten baldintzak pairatu ditu. Altxor publikoarekiko mendekotasuna.
EITB sortu aurretik egindako bilera batean, Rafael Arias-Salgadok, garai hartan RTVEko zuzendaria zenak, Ramon Labaien Kultura sailburuari euskal telebistaren asmoaz galdetu zion. Tolosako burloiak boutade (txantxa) honekin erantzun zuen: "Gola? Oso erraza: espainiarra bezain txarra izatea.
Oraina eta etorkizuna aldatu
Aitortu behar da Euskal Telebista bi kateetan oinarritzen dela, eta euskaldunek bi kanal horiek lehenesten dituztela, guztiak kontuan hartu gabe. Herri honetako ikus-entzunezko ekoiztetxe garrantzitsuena ere bihurtu da. Etxe honetan espezialitate guztietako profesionalak daude: zuzendariak, ekoizleak, gidoilariak, aktoreak, aurkezleak...
Telebista publikoa ekonomikoki zorpetuta badago ere, informazio eguneratua eta kalitatezkoa emateaz gain, errentagarria ere bada hizkuntzari, kulturari eta nortasunari ematen dien bultzadagatik.
Lerro hauek idazten diren bitartean, EITB digitalizazio plan bat lantzen ari da. Plan hori amaitu ondoren, EITBk bost bulego oso eta interkonektatu izango ditu, euskal kulturaren eremuko hiri nagusietan kokatuta (Baiona, Bilbo, Donostia, Iruñea eta Gasteiz).
Lehenengo urratsa Gasteizen irrati eta telebista digitaleko instalazio berri bat irekitzea da. Parte hartu DIGIBat programan, non taldeko hedabide guztiak bilduko diren.
Era berean, bost milioi euro bideratuko dira Donostiako Miramon Ekoizpen Zentroa digitalizatzeko.
EITBren egoitza eta Iurretako albiste zentroa Bilbao Exhibition Centrek 2004an utzitako lurraldera lekualdatuko dira.
Une horretan, EITB bere historiako atal berri batean murgilduko da.
ETB 1 aldatu
Euskal telebistaren abentura 1982ko abenduaren 31n hasi zen. Urteberriko kanpaiekin batera, Elene Lizarraldek Euskal Telebista kate berria martxan jarriko zuela iragarri zuen. Ondoren, Carlos Garaikoetxea presidenteak hartu zuen.
Une hunkigarria izan zen. Denok ikusi genuen amets hau egia bihurturik belaunaldiz belaunaldi. Eta bagenekien etxe berria lehen mailako erreferente kultural eta informatibo bihurtuko zela euskal gizartearentzat. Eta denborak baieztatu egin du orduan iragarritakoa. Eta frogatu du posible dela bere homologoen bertute guztiak eta akatsak konbinatuko dituen euskal telebistako irrati bat sortzea, zergatik ez?
Tokian tokiko guztia eta unibertsala aldatzen ditu.
ETB 1 Euskal Herriko errealitatean errotutako komunikabidea da. Zifrek ez dute zalantzarik uzten. Euskal Herriko Unibertsitateak finantzatutako ikerketa batek erakutsi zuen telebista-emankizunen% 72,2k, 1998ko udaberriko programazioan, euskararekin zerikusia zutela. Gainera, prime time-an, ehuneko hori% 78,3ra igo zen.
Tokikotasunari buruzko aipamen nabarmen hori, ordea, guztiz kontrakoa gertatu zen, sarritan berekoikeria kulturala leporatu zioten telebista-kate batean. Egia da denboraldi batzuetan ezaguna izan zenak, bere aldaera guztietan, azalpen gehiegizkoa izan zuela. Horrela, euskal telebista kateak, bere irudi lausoarekin, "Granja Electrónica" izena hartu behar izan zuen, ETB 2k ez bezala.
Era berean, ikusleen adina bi muturretan zegoen: haurrak, beti leialak, eta adinekoak, kirol eskaintza zabalak eragindako zuzenketa guztiekin.
Hala ere, 90eko hamarkadaren amaieratik, ETB 1ek bilakaera bat izan du bi alderdietan, indigenen gaiekiko konpromisoa galdu gabe, eta bere "betiko" ikusleei hutsik egin gabe. Bere irudia modernizatu du, eta, aldi berean, askotariko eduki arriskutsuagoetara eta abangoardiako edukietara zabaldu du. Horrek audientzia gaztetzea ekarri du.
Aldi berean, Iurreta telebista-instalazioa mundu globalizatu bateko herritarren interes eta kezken, errealitate mestizoagoen eta arreta ematen dion herrialdearen nortasunaren bozeramaile bihurtu da.
Eta ETB jabetza publikoko edozein informazio-baliabideren konnotazio ideologikoetatik kanpo ez badago ere, ez dugu ahaztu behar esparru horretan hartu duen bidea oso garrantzitsua izan dela.
Euskara aldatu
Ez dugu alde batera utzi behar ETBk gaur egiten ari garenari egin dion eta egiten ari den ekarpena. "Euskara salbatzeko telebista" baten beharraz ohartarazi zutenean, agian, erakundearen sortzaileak erabat txundituta geratu ziren, baina egia da gauzak beste modu batera gerta zitezkeela ETB gabe. Euskara, familiaren altxor preziatua, etxeko hormetan gordea eta askotan plaza publikoetan isildua, 1983tik aurrera familian sartu zen leiho katodiko batetik eta, elkarren eraginez, leihoa handik mundu osora zabaldu zen. Zentzu horretan, esan daiteke ETB 1ek euskara beste hizkuntza batzuekin parekatu zuela gure inguruko beste gizarte batzuetako erabilera mediatikoarekin.
ETB 1ek euskara zaharra elementu bizia eta egunerokoa den toki ezkutuetara eramaten du, eta, horrela, euskal kultura Euskal Autonomia Erkidegoko mugetatik haratago mantentzeko funtzio nagusia betetzen du.
Zerbitzu publikoa eta eduki-aldaketa
ETB 1 bere katekidea baino zerbitzu publikoko kanal bat gehiago izan da ETB 2. Izan ere, ETB 2k merkataritza arloan lehiatzeko eta Espainiako antena handien entzule kopuruaren aurka borrokatzeko deialdia jaso du. ETB 1en bokazio publiko horrek zehaztasunari eta abstraktuari eragiten die, bai eta politika orokorreko eztabaida handiei eta herri txiki horietan gertatzen denari ere, errentagarritasun-irizpideen arabera soilik gidatzen direnei interesatuko ez litzaiekeelako.
Lehen kanal publikoaren programazioa lau ardatzetan oinarritzen da: haurrak, kirola, aldizkariak eta dokumentalak. Lau atal horiek ETBren sarearen % 65 inguru hartzen dute. Eta horietan guztietan, urteetan zehar, euskal telebista-kulturaren ondarea aberastu duten programak egin dira. Denok bizi ditugu informazio-, prestakuntza- eta entretenimendu-une asko euskal telebista-kulturarekin. Bai Horixe, Bi eta Bat, Goenkale, Kirolez Kirol, Gaur Egun, Superbat, Betizu, Sorginen Laratza, Euskal Herria lau haizeeta... Euskara izan da ETB 1ean irekitako telebista eta kanal anitzeko proposamen baten euskarria.
ETB 2 aldatu
1986ko maiatzaren 31n Euskal Telebisa katearen bigarren katea kaleratu zen. Eta ezustekoa izan zen bai bertakoentzat bai atzerritarrentzat, EITBko zuzendari nagusiak -une horretan Jose Maria Gorordo- proiektua isilpean gauzatu ahal izan baitzuen. Izan ere, gobernu nazionalak, jakin izan balu, proiektua geldiarazteko abian jarriko lituzkeen oztopoak eta oztopoak saihestu nahi zituzten.
Kalkulua zuzena izan zen, eta gertaerek arrazoi bat eman zioten: mehatxatzen bazuten ere, eta saiatzen baziren ere, polizia ixten saiatzen baziren, ETB 2 sortzeko legearen hutsuneak erabiliz legeztatu zitekeen. Hala adierazi zuen Konstituzio Auzitegiak kasua inhibitu zuenean.
ETB 2 sortzeko arrazoiak ezberdinak izan ziren: ekonomikoak, teknikoak eta soziologikoak. Lehen kateak lehen hiru urteetan izan zuen ikusle kopurua ez zen nahikoa izan, eta horrek oso eragin txikia izan zuen publizitateko diru-sarreretan. Bestalde, urte batzuk barru telebista-eduki berritzaileez beteko ziren kanal pribatu asko iritsiko zirela iragarri zen; ikuspegi horren aurrean, beharrezkoa zen ETBk aurrera egitea, bere espainierazko espazioa sortuz. Azkenik, ez da ahaztu behar Euskal Herriko errealitate soziolinguistikoak, hasieran behintzat, euskal herritar hispanohiztunen identifikazioa eskatzen zuela, euskaldun guztien telebista izango zena.
Lehen etapa: 1986-1989 aldaketa aldatu
Hasieran ETB 2ren estrategiak zorion handiz tentatu zuen eta berehala audientziaren babesa jaso zuen. Telesail eta filmez gain, hamaika errepikapenekin, tokiko ekoizpenen arazoa esperientzia handiko komunikatzaileak kontratatuz konpondu zen. Izan ere, programa horietarako aurrekontu txiki bat zegoen, baina hori aurkezleen erakargarritasunak finkatzen zuen: José María Iñigo (Iñigo en directo), Andrés Aberasturi (Cuarto creciente) edo Fernando García Tola (La muga).
Ondoren, 1988tik aurrera, tokiko ekoizpenen kapituluak bere eremua eta espektroa zabaldu zituen. Ondoren Antxon Urrusolo iritsi zen Miramonera, lurraldeko TVEko enfant terriblea; Jose Luis Moreno, FORTAko (Telebisio Autonomoen Federazioa) saio nagusia izan zen Entre amigos programarekin; Iñaki Gabilondo, ostegunetako programarekin; edo Ramon Garcia gaztea, Tal para cual programarekin debuta egin zuena. ETBk milioi bat ikusle baino gehiago zituen egunero 1989 amaieran. Hori izan da marka!
Bigarren etapa: laurogeita hamarreko aldaketa aldatu
90eko hamarkadaren hasieran telebista pribatua merkaturatu zenean, lehiakortasuna asko gogortu zen. ETBk, oro har, bere audientziaren% 25 galdu zuen ordutegi nagusian. Berehalako erantzuna telebista kalera atera, lurraldea egin eta ikuslearen eremura hurbiltzea izan zen. Hau da, Telecinco, Antena 3 edo Canal + eta antzeko kanalek ezin izan zuten toki hauetara iritsi. Mikel Lejarzak sendotu zituen albiste taldeak. Orduan, Mikel Lejarza izan zen Espainiako ikus-entzunezko panoramaren gakoa.
Baina sektore pribatuaren eraginik txarrena ETB 2an eta TVEn komertzialengatik lehiatzera bultzatu izana izan zen. Funtsik gabeko lehiaketak ugaritu egin ziren, prentsa arrosa eta talk showak indarrean jarri ziren, eta Felix Linaresek eta bere taldeak zinemaren aldeko apustu handia egin zuten: Instinto básico filma estreinatu zenean, kateak audientziari dagokionez puntu gorena lortu zuen.
Oro har, gainerako kanalen programazioaren mimetismoa sustatu zen, Estatuko programa arrakastatsuenen "Euskal" bertsioak.
Iñaki Zarraoak Gerente Nagusi gisa jardun zuen bere agintaldiaren amaieran, eta Andoni Ortuzarren agintaldiaren hasieran, tokiko fikzioaren ekoizpenaren aldeko apustu indartsu eta interesgarria izan zen. Are gehiago, ETBko profesionalen artean euskal zinema eta antzerkia sustatzeko interesik ez dagoelako, frustrazio orokorra dela eta. Maite telesailarekin hasi ziren, ondoren Señorío de Larrea, Entre dos fuegos, Platos sucios, Alquilados, Campus... bezalako ekoizpenekin jarraitzeko. Aldiz, audientzia indizeek erakusten dute ETB 2ko audientziak fideltasunez jarraitzen dituela bere dokumentalak, lehiaketak, aldizkari arrosak, elkarrizketa programak eta filmak.
Profesionalak eta audientzia aldatzea aldatu
Badirudi ETB 2, 17 urteko bizitza erabilgarriarekin,% 20-25 inguruko audientzia mailarekin finkatu dela. Edukietan eta helburuetan, beste kanal nazional batzuekin lehiatzen da, eta hemen nabarmentzen diren profesional askok Madrilen amaitzen dute: Antxon Urrusolo, Patricia Gaztañaga, Emma García, Yolanda Alzola, Carlos Sobera, Patxi Alonso, Anne Igartiburu, Ramón García...
2002ko abuztuan, ETB 2k inoizko emaitzarik onenak lortu zituen, Euskal Herriko telebista katerik ikusiena bihurtuz, Telecinco, TVE 1 eta Antena 3 gaindituz. Urte horretan zehar,% 18,4ko marrazo marka lortu zuen. Kopuru hori kuotaren% 20ra igo zen udan.
ETB3 aldatu
Euskal Irrati Telebistako (EITB) hirugarren telebista katea da, Euskal Herriko (Espainia) komunikazio erakunde publiko autonomoa. Kanalak euskara hutsean emititzen du eta bere programazioa ikusle gazteei eta haurrei zuzenduta dago. ETB3 2008an urriaren 10ean jarri zen airean, Radio Euskadiren hogeita bosgarren urteurrenarekin bat eginez, eta Canal Vasco, behin-behinean maiztasuna okupatzen zuen ETBren nazioarteko katea ordezkatuz, TDTn.
Kanalaren eskaintza haur eta gazteentzat da, animazio eta gazte fikziozko serie anitzak eskainiz. Era berean, izaera kulturaleko espazioak emititzen ditu, bai espazio informatiboak eta dokumentalak, bai Hirutxulo bezalako produkzio propioko programak. Kateak publiko gaztea Euskal Herriko telebista publikoari atxikitzea du helburu, Kataluniako Canal Super 3 bezalako gai bereko beste kate batzuen antzeko eskaintza batekin.
Haur eta gazteei soilik zuzendutako kate bihurtu aurretik, Gaztea Klip (musika espazioa, bideoklipekin), Mundua Gaur (aktualitateko programa, ETB2 programaren euskarazko bertsioa: MUNDO.HOY) bezalako programa orokorrak emititzen zituen. Aitzol Zubizarreta, bi kanaletan), Hitzetik hortzera (bertsolaritza programa), baita Euskadiko Abesbatzen Programa-Lehiaketa: Oh ... Happy Day!.
ETB3 euskal telebista publikoaren TDT eskaintzaren parte da, eta aurretik Canal Vascok Euskal Telebista Mux-en betetzen zuen lekua hartzen du.
Nabarmentzekoa da Betizu programa, 2011an Hiru3-k ordezkatu zuena.
ETB4 aldatu
Euskal Irrati Telebistako (EITB) laugarren telebista katea da, Euskal Herriko (Espainia) komunikazio erakunde publiko autonomoa. Programazio elebiduna duen erakundearen telebista zerbitzu bakarra da gaur egun, euskaraz zein gaztelaniaz espazioak dituena. Bere programazioa entretenimendua da, eta ETBko beste sare batzuetako saioen fikzioa, kirola eta saioak berreskuratzen ditu.
Kanalak 2009an airera ateratzeko asmoa zuen, ETB Sat nazioarteko katea ordezkatu zuen TDTri esleitutako seinalean, behin-behinean espazioa okupatzen ari zena. Hala ere, Euroguneko krisi ekonomikoak ezarritako aurrekontu murrizketak direla eta, data zehatza zehaztu gabe 20112 amaierara arte atzeratzea erabaki zen. Horren ordez, ETBK Sat 2011ko irailean emititu zen; behin-behineko kanala, ordezkatutako ETB Sat programazioaren arabera, eskuragarri zeudenean kirol programa espezifikoak biltzen zituen. 2014ko urriaren 29an, Dibidendu Digitala egin eta egun batzuetara, ETBK Sat-ek ETB4 ordezkatu zuen aldez aurretik jakinarazi gabe.
Hego Euskal Herrian ikusten diren kate pribatuak aldatu
Gure antenek 1991n Espainiako lehen bi telebista kate pribatuek igorritako seinalea jaso zuten. Bi kanal berri hauek Antena 3 eta Telecinco izan ziren. Jaso zuten harrera kontraesankorra izan zen: jendea pozik zegoen azkenean kanal publikoen monopolio-kontrola hautsi zelako, baina, aldi berean, etsita eta harrituta zeuden kanal berrien transmisioen kalitate txarra ikusita.
Urteetan zehar, bi telebista-kateek argi eta garbi emititu zuten eta, jakina, kodetutako kanalek, hasiera batean entretenimenduan oinarritutako eskaintza hau heldu eta sendotu zuten, orain ia genero espektro osoa hartzen duena.
Eskaintza aldatu
Espainiako lehen bi telebista kate pribatuek 1991n jaso zuten gure antenek igorritako seinalea. Bi kanal berri hauek Antena 3 eta Telecinco izan ziren. Jaso zuten harrera kontraesankorra izan zen: jendea pozik zegoen azkenean kanal publikoen monopolio-kontrola hautsi zelako, baina, aldi berean, etsita eta harrituta zeuden kanal berrien transmisioen kalitate txarra ikusita.
Urteetan zehar, bi telebista-kateek argi eta garbi emititu zuten eta, jakina, kodetutako kanalek, hasiera batean entretenimenduan oinarritutako eskaintza hau heldu eta sendotu zuten, orain ia genero espektro osoa hartzen duena.
Telecinco aldatu
Pribatizazioa ireki aurreko urteetan, eztabaida handia egon zen Espainian telebista ereduen inguruan. Publikoa grinaz defendatu zutenek esan zuten kate berriek zabarkeria, harrokeria eta arazo komertzialak baino ez zituztela ekarriko.
Telecinco de Silvio Berlusconi iragarpen hori betetzeko prest iritsi zen gure artera. Lehen urteetan entzuleen artean leku bat izan zuen; oso profil baxuko gaiak eskaintzen zituzten, baina erakargarriak ziren asko eskatzen ez zuen entzule batentzat. Hala ere, urteetan zehar Telecincok telebistako negozio-eredu lehiakorrago eta adimentsuago baterantz eboluzionatu du pixkanaka.
Euskal Autonomia Erkidegoarekin eta Nafarroarekin deskonexioak daude astelehenetik ostiralera, 10 minutuko albiste berri bat eskainiz. Deskonexio horiez gain, larunbat gauetan pilota partida bat oparitzeko beste deskonexio bat ere badago.
Telecinco euskal telebista katerik baloratuena da. Bere batez besteko ikusle kopurua % 34 ingurukoa da eta liderra da Euskal Autonomia Erkidegoko hiru probintzietan (2002ko datuak).
Antena3 aldatu
.svg)
Telebista pribatuko "familia" kate nagusia eta ahizpa pobrea da. Lehen hamar urteetan, bere kapital-eraketak aldaketa garrantzitsuak izan zituen, azkenean Telefonicak kontrola hartu zuen arte. Borondatea duen katea da, profesional onak eta fitxaketa handiak dituena, baina TVE eta Telecinco "erraldoiekin" lehiatzeko aukera gutxi dituena.
Kanal pribatuetatik, Antena 3 da lurraldeko informazioari denbora gehien eskaintzen dion kanala: astelehenetik ostiralera, 13: 30etik 14: 00etara.
% 22,1eko bataz besteko audientzia du eta EAEren laugarren tokian dago, Telecinco, ETB2 eta TVE1 kateen atzetik. Araban hirugarrena da, ETB 2ren aurretik.
Canal + aldatu
Ordainpeko telebista Juan Cuetoren zuzendaritzapean atera zen, hiriburu espainiar eta frantsesarekin. Juan Cueto, telebistako kritikaren maisua eta intelektual ona, Espainiako Telebistak zigortu zuen monopolio-erreinu osoan. Beraz, arraroa zen Canal + hiru base komertzialetan oinarritzea: futbola, tauromakia eta pornografia. Egia da, hala ere, bere parrillan ezkutatuta benetako perla dokumental eta zinematografikoak, komedia-saioak eta zuzeneko albisteak aurki ditzakegula.
Satelite bidezko telebistaren alde Canal Satelite Digital plataformaren bidez egin duen apustuaren ondorioz, Prisak kapital mugatuko Canal + katearekin geratu da. Via Digital lehiakide bakarrarekin, ia erabat xurgatua, badirudi Polanco handia bere negozio txiki kodetua gabe geratu dela. Ez dago batere argi zein izango den "plusaren" etorkizuna.
Canal + Donostiako Zinemaldiaren babesle nagusia da 90eko hamarkadatik; izan ere, Zinemaldiaren estaldura zabala eskaintzen du urtez urte.
Tokiko telebistak aldatu
Bertako lehen euskal telebista Ondarroa Televisión izan zen, 1985eko abenduaren 6an estreinatu zena. Hasierako gertaera horren ondoren, udalerriko telebista-kate txiki batzuk etorri ziren, egitura profesionalik gabeak eta lege-estaldurarik gabeak.
EAEko tokiko telebistaren hazkundea enpresa-kontzentrazio handiaren erritmoan garatu da. Gaur egun, tokiko hogeita hamar telebista kate baino gehiago daude Baskoniako kontinentean.
Hurbileko informazioa aldatzea aldatu
Bertako lehen euskal telebista Ondarroa Televisión izan zen, 1985eko abenduaren 6an estreinatu zena. Hasierako gertaera honen ondoren, udal-mugartean egitura profesionalik eta lege-estaldurarik gabeko telebista-kate txiki batzuk etorri ziren. Gertuko informazioan soilik aritzen ziren telebista estazioak ziren, eta, baliabide pobreenekin ere, audientzia irabazten zuten eskualdean.
1995ean Lurreko Tokiko Telebistaren Legean aldarrikatu zenetik, tokiko telebistak babes handia izan du, landa-eremuko komunikazio-talde handienetako batzuk sartu baitira. Inperio mediatiko hauen etorrerarekin, tokiko telebistaren kudeaketa profesionalizatu zen, bere edukia aberastu zen, eta, hirietan behintzat, tokiko telebista, hasieratik jasan zuen egoera eta tentsioaren eraginpean egon zen.
Euskal Herriko paisaia aldatu
Euskal tokiko telebistaren hazkundea enpresa-kontzentrazio handiaren erritmoan garatu da. Gaur egun, hogeita hamar telebista-kate lokal baino gehiago daude Baskonia penintsulan, gehienak Gipuzkoan. "Cake", funtsean, hiru enpresa nazionalen artean banatzen da, zeinek ikusle-kopuru handia jasotzen baitute hirigune handienetan: une, Localia eta Local Media.
Grupo Correok kontrolatzen ditu, Uneren bidez, Canal 6 Navarro, Alava 7, TeleDonosti eta Bilbovisión-en akzioak.
Prisa taldea, El País, As eta Cinco Días egunkarien eta SER katearen jabea da. Espainiako Localia TV izeneko tokiko telebista sare bat ere badu. "Kate-kate" bat nazioan.
Gure artean Localia TV: Canal 4 Iruñean, Nafarroa; Canal Gasteiz eta Alto Nervión TV Araban, eta Localia TV G
Lege-eremu berriak aldatu
Espainiako tokiko telebistak legez kanpo emititu zuen, 1995eko Legeak legearen garapena espero zuen bitartean. Hala ere, Tokiko Telebistaren Lege honi egindako zuzenketa 2003ko urtarrilean sartu zen indarrean. Aldaketa honek, hedabide korporazio handien mugimenduak mugatzen ditu.
Aldaketa horren arabera, "Kanalak sortzea eta tokiko telebista-emankizuna kontrolatzea autonomia-erkidegoen erantzukizuna da, kanalak sortzea eta emititzea autonomia-erkidego bateko baino gehiagoko lurraldeak edo udalerriek ematen dutenean izan ezik; kasu horretan, Estatuko Administrazio Orokorraren erantzukizuna da".
Kanal bidezko emanaldiei dagokienez, autonomia-erkidegoek ahalmen horri eusten diote emanaldiek udalerri bati baino gehiagori eragiten dioten kasuetan.
Bestalde, kate pribatu nazional bateko akziodunek ezin izango dute beste telebista mota batean parte hartu, autonomikoa edo tokikoa izan. Murrizketa horiek Prisani eta Grupo Correo Prensa Españolari eragiten diete nagusiki, interes handikoak baitira bi aldeentzat.
Tokiko telebistaren etorkizuna jokoan dago, lizentzia eta kapital murrizketengatik eta arrazoi teknologikoengatik. Izan ere, xedapen batek teknologia digitala erabiltzera behartzen ditu irrati eta telebista estazio guztiak, beranduenez 2012ko urtarrilaren 1ean. Kate xumeenek ezin izango dute beren gain hartu sistema berri hau ezartzeak ekar dezakeen finantza-kostua.
Ondorioz, trantsizio batean gaude. Eta trantsizio honen amaiera tokiko telebista panorama hauen jatorrian ezagutzen genuenaren oso bestelakoa izango da.
Zuzena eta berehalakoa aldatu
Ikus-entzunezko proposamenez betetako merkatu batean, hurbileko informazioak tokiko kateen biziraupena ahalbidetzen du. Denbora-pasarako ekoizpenak, filmak edo komedia-saioak sakrifikatu gabe, tokiko telebistak berehalakotasunagatik bereizten dira: beste edozein kanal baino lehen gertatzen dena ikusten dugu, zertaz hitz egiten den entzuten dugu eta kalean, gure inguruan, gertatzen dena ezagutzen dugu. Eguneroko bizitza, garraioa, eskola, lana, azokak, osasuna, kirol-jarduerak, jarduera artistikoak, politikoak, sozialak, kulturalak... Ikuslearen inguruan garatzen diren jarduera horiek guztiak automatikoki islatzen dira tokiko kanaletan.
Horrela, telebista hiriaren parte bihurtzen da: egunero herritar asko biltzen dituen kale edo plaza. Ez bakarrik politikariak edo egungo pertsonaiak, baita arrazoi batengatik edo besteagatik zerbait esan edo erakutsi behar duten pertsona anonimoak ere.
Tokiko telebistak arrakasta du telebista orokorrak huts egiten duen eremuetan: distantzia laburra, xehetasuna, zuzeneko elkarrizketa, albistearen iturriaren hurbiltasuna... Telebista beste modu batera baloratzen ikasi dugu tokiko telebistarekin, bere intimitateagatik baloratua.
Gipuzkoa Donostian; Televisión Txingudi, Irun eta Canal Bizkaia Bizkaian.
Gotzain-batzarreko irrati-organoa, COPE, Iruñeko Popular TVn sartu da.
Toki Hedabideen, Telebilbao eta Televitoriaren elkarte nazionala apalagoa da. Elkarte hau Teledonostiren jatorria ere izan zen.
Azkenik, Madrilen TVLk Gran Bilbao Televisión eta Gasteizko MX ditu. Hauek, bereziki, lehiaketetan oinarritutako programazioa dute.
Gainera, Euskaltel telekomunikazio operadoreak akzioak ditu Tele 7, CanalBizkaia eta Canal Gasteizen.
Satelitea eta digitalak aldatu
Telekomunikazioen iraultzak telebista-kateen eskaintza gero eta zabalagoa jarri du gure esku. Hori oso erakargarria da kontsumorako, baina erronka kultural handia ere bada. Izan ere, informazioaren partzuergo handien mende dagoen ikus-entzunezko merkatu globalean leku gutxi dago bertako edukietarako.
Digitalizazioa da etorkizuna. Hemendik aurrera, uhin hertziarrek lurreko digitalari lekua egingo diote. Eraldaketa tekniko horrek irudi-banku eta ehunka kanal jarriko ditu gure esku. Arazoa, beraz, produktu horiek eskuratzeko baliabideak izatea izango da, bai eta aukeratzeko eta aukeratzen jakiteko gako kulturalak izatea ere.
Telekomunikazioen aro berria
Teknologia berrien sorrerari esker, kable eta satelite bidezko transmisioak gehitu zaizkio sare konbentzionalari uhin hertziarren bidez, eta lurreko uhinak digitalizatu dira.
Telekomunikazioen iraultzak gure esku utzi du telebista kateen eskaintza gero eta handiagoa. Hori oso erakargarria da kontsumorako, baina erronka kultural handia ere bada. Izan ere, informazioaren partzuergo handien mende dagoen ikus-entzunezko merkatu globalean leku gutxi dago bertako edukietarako.
Hamaika telebista aldatu
Euskarazko telebista kateetako bat da. Egoitza nagusia Bilbon, Donostian eta Iruñean dago, eta batez ere Euskal Herriko aktualitatea lantzen du. Telebista kate handiekin alderatuta aurrekontu askoz txikiagoa izanik, Hamaikak bere espazioa bilatzen du telebista eredu gazteak, biziak, hirikoak eta parte hartzaileak izateko. Hedabideak euskaraz zabaltzeko helburuarekin sortu zen 2006an. Kable bidez eta digitalki ikus daiteke, baita antenaren bidez edo Android eta iOS sistemetako gailu eramangarrietan ere. Oro har, informazio ezkerretik lantzen dute, ezaugarri hauek lortzeko helburuarekin: euskalduna eta euskalduna, gertukoa eta euskalduna, bateratua eta zabala, independentea, parte hartzailea, aurrerakoia eta berritzailea. Edukia doako lizentziapean askatzen du (CreativeCommons-Attribution-ShareAlike, CC-BY-SA).
Bere webgunearen arabera, helburu nagusia Tokiko Telebista Digitalerako lizentziak lortzea eta eskualde bakoitzean euskarazko telebista bermatzea da. Hori dela eta, Euskadiko Tokiko Telebista Sarea sortu du, lehendik zeuden telebista sareekin lankidetzan.
Goiena telebista aldatu
Goiena Komunikazio Taldea Debagoienean (Gipuzkoa) 2000. urtean sortutako euskal komunikazio taldea da. Enpresa hau Debagoieneko euskara elkarteek sortu zuten ibarreko euskarazko komunikabideak indartu eta garatzeko helburuarekin. Elkarteek kooperatiba bat sortu zuten bertan, eskualdeko kontseilua eta Auzitegi Goreneko langileak integratzeko helburuarekin.
Urte hauetan guztietan paperean garapen handia lortu du, bere produktuak astean bi egunetan (Top eta Point) merkaturatzen ditu. Telebista (Goiena Telebista) eskualde osora hedatu da eta seinalea Deba Garaiko auzoan ez ezik, Euskal Autonomia Erkidego osoan ere emititzen da, Lurreko Telebista Digitala Digitala eta zuntz optikoaren bidez. Goiena.eus eskualde ataria Interneten jarri da martxan. Horrez gain, Goienak Arrasateko Udalaren jabetzako Arrasate Irratia ere kudeatzen du.
Teledonosti aldatu
Teledonosti (lehen La 10 Teledonosti) 1994an Donostian sortutako telebista katea izan zen. Errotaburu auzoaren ondoko Zuatzu Negozio Parkeko Ulia eraikineko instalazioetatik igorri zen. Donostiako eta inguruetako udalerrietan ikusi zen, baina geroago, LTDari esker, Gipuzkoa osoan ere ikusi ahal izan zen. 2020an, Teledonostik operazioak utzi zituen. Vocento Espainiako komunikabideen taldeko kide zen.
Telebilbao aldatu
TeleBilbao, 1992an sortua, Bizkaiko tokiko telebista kate garrantzitsuenetako bat da. Bere egoitza nagusia Bilboko Ametzola auzoan dago, Aita Larramendi kalean 3. Bere programazioa mugakide diren eremuetako ekintzetara mugatzen da; Albistegiak, kirol kateak, tertulia, sare sozialak, musika ... dira bere 21 langileak posible egiten dituzten gaiak.
Local Media Espainian sortutako lehen tokiko kanala da eta 10 urte baino gehiagoko esperientzia du. Bere eraikinak Espainiako hiriburu garrantzitsuenetan banatuta daude eta hainbat kanal garrantzitsuk osatzen dute, tartean TeleBilbaon.
Ez duzu TeleBilbao ikusteko kateak ordaindu beharrik, doako kanala baita. Gaur egun, LTDan ere eskuragarri dago eduki zahar berarekin.
Canal Gasteiz aldatu
Canal Gasteiz, Televisión enpresaren izen komertziala zen, Gasteizen, Araban, Euskal Autonomia Erkidegoko (Espainia) kokatua. Sozietate anonimo baten izaera juridikoa zuen. Konpainiak Gipuzkoa Telebista eta Canal Bizkaiaren akziodun berak zituen.
Canal Gasteiz Arabako tokiko foru telebista zen, eta bere programazioa lurreko olatuetan zein Euskaltel kable bidezko telebistako paketeetan emititzen zuen. TDT bidez ere emititzen zuen Arabako lurralde osoan.
2008 amaieran, Localia Televisión marka desagertu eta Pretesa ixtearekin batera, lotutako telebista batzuek izen komertziala aldatzea aukeratu zuten. Horien artean, Localia Gasteiz, Canal Gasteiz izena hartzen duena. Aldaketak ia ez zuen kanalaren bilakaeran eraginik izan, proiektuarekin jarraitu zuen kanpoko programazio baten aldeko apustua egin baitzuten eta tokiko produkzioa ez zen aldatu.
Azken urteotan, bere emisioak ez direnak Contenalia eduki banatzailearen parte ziren.
2012ko otsailean amaitu zituen emankizunak.
aldatu
Navarra Televisión (NATV) Nafarroako telebista autonomiko autonomiko nagusia da. Lurreko Telebista Digitaleko bi kanal autonomoren funtzionamendua esleitu dio konpainiak Nafarroako Erkidegoan (Espainia).
Ohiko emisioak 2012ko maiatzaren 14an hasi zituen TDTn. Izaera orokorreko programazioak oinarrizko ardatzetako informazioa du, eskualde mailan ez ezik, nazioan eta nazioartean ere. Horretarako, egoitza nagusia du Iruñean. Nafarroako Telebistaz gain, enpresa honek bigarren kate bat du, Navarra Televisión 2, eduki informatiboak, zerbitzu publikoa eta euskaraz dituena.
Kanal hau Canal 6 Navarra eta Popular TV batu ondoren jaio zen, 1 Canal 4 Navarra kanal pribatua ere itxi ondoren eskualde mailako kate indartsu baten bila. Fusio horri esker, sortutako taldeak Nafarroako Foru Komunitateak bere lurraldean emititzen duten eskualdeko telebistetarako laguntza gisa eskaintzen duen diru guztia du. Aldaketa hori bat egin baino aste batzuk lehenago jakinarazi zen. Etapa berri honetan, eskualde mailako kate bat merezi duten edukien eta euskarazko informazioaren aldeko apustua egingo du Canal 6 Navarra, Canal 4 Navarra eta Popular TV Navarra taldeetako profesionalek osatutako taldeari esker. Aldaketa hau 2012ko maiatzaren 14an, astelehena, 14: 00etan izango da indarrean, Canal 6 Navarraren logotipoa Nafarroa Telebista berrian desagertuko denean.
Irratiak aldatu
Euskal Herrian irratiak egindako ibilbidearen historiak hiru errealitate politiko eta administratibo desberdinetatik abiatu behar du: iparraldeko eta Frantziako emisioak, Nafarroa eta bere administrazio eraketa politikoa, espazio erradioelektrikoaren erabileraren kudeaketa eta Euskal Autonomia. Komunitatea autonomia politikoagatik eta komunikabideen garapenean egiten duen lanik erabakigarriena dela eta. Horrek guztiak baldintzatu eta konfiguratu ditu emisioaren hiru garapen lerroak, bere bilakaera historikoa eta gaur egungo egoera, oso ezaugarri desberdinekin.
Irratian euskararen historiaz askoz ere gehiago esan daiteke. Istorio honek 1980ko hamarkadako etorkizunari begiratzen dio, batez ere EITBren hedabide publikoak agertu zirenean, baina komenigarria litzateke istorio honen historia lasaiago eta zehatzago aztertzea, Euskal Herrian irrati-difusioaren fenomeno zabalduaren barruan. mendean XX. mendeko bigarren hamarkadan sortu zenetik. Lan handia dugu egiteko, eta lan hau ziur aski ikerketa zorrotzagoetarako eta metodologia eta zientzia gehiagorako abiapuntua izango da.
EiTB aldatu
Eusko Irratia (ei; Euskal Irrati Telebista) Euskal Irrati Telebista (EITB) irrati-difusio publikoko taldearen produkzio eta emisio entitatea izan zen, eta bere operazio-eremua Euskal Autonomia Erkidegoa eta mugakide diren beste batzuk hartzen ditu, hala nola Nafarroa. 1982ko udan sortu zen, sozietate anonimoaren figura juridikoarekin, 2020ko urtarrilaren 1era arte, Eusko Jaurlaritzak uztailaren 14an onartu eta azaroan Merkataritza Erregistroan inskribatu ondoren, EITB Media SAU sozietate berrian sartu zenean, taldea osatzen duten gainerako enpresekin batera, EITB erakunde publikoa izan ezik. Jarduera egonkorra izan zuen lehen enpresa izan zen, telebista-emanaldi erregularren hasiera 1983ra arte atzeratu baitzen.
Sozietate-egitura berria aldatu
2020ko uztailaren 14an, Eusko Jaurlaritzak Euskal Irrati Telebistaren sozietate-egituraren aldaketa onartu zuen. Aldaketa horretan EITB erakunde publikoak bere horretan jarraitzen du, eta sozietate anonimoaren formula juridikoa zuten gainerako enpresa guztiek (Eusko Irratia, Radio Vitoria, Euskal Telebista eta EITBNET) bat egiten dute, sozietate bakar batean, EITB Media S.A.U. izenekoa, sozietate anonimo publikoa. Izapide burokratikoak urte horretako azaroan amaitu ziren, eta enpresa berrien eskritura Merkataritza Erregistroan egin zen, 2020ko urtarrilaren 1era arteko atzeraeraginezko ondorioekin.
Euskal Telebista da enpresa berria sortzeko gainerako enpresek bat egiten duten sozietatea, langile gehien dituen sozietatea, aktibo gehien dituen sozietatea, kontratu gehien dituen sozietatea... beraz, sozietate-egituraren egokitzapen juridikoaren ondorioetarako, errazagoa zen horrela planteatzea. Arduradunek emandako justifikazioa taldearen eraginkortasuna hobetzearena izan zen.
Operatutako kateak aldatu
Eusko Irratiak sei irrati kate ditu Euskal Herri osoari edo lurralde euskaldunaren zati jakin batzuei zuzenduta. Horiek guztiak entzun daitezke, harrera analogikoaren bidez, jatorrizko eskualdean maiztasun desberdinak dituzten irratien bidez (am eta FM modulazioak), bai eta digitalki ere, mundu osoko webgune ofizialaren bidez edo satelite bidez (soilik Hispasat Amerikan).
Euskadi Irratia aldatu
Euskadi Irratia (gaztelaniaz Radio Euskadi) EITB Media enpresa publikoak zuzentzen duen irrati orokorra da, Eusko Jaurlaritzaren menpekoa. Erabat euskaraz emititzen du, eta zerbitzua gaztelaniaz Radio Euskadi ahizpa kateak eskaintzen du.
Miramonen (Donostia) EITBren instalazioetan du egoitza, taldeko beste hedabideekin espazioa partekatuz. Egungo Euskadi Irratia 1983an bizi izan zen birfundazioaren emaitza da, Gernikako Autonomia Estatutuaren arabera eta ofizialki 1982ko azaroaren 23an hasi zituen emankizunak. 2020ko urtarrilaren 1az geroztik sozietate anonimoak funtzionatzen du. EITBko hedabideak. Enpresa hau, Euskal Irrati Telebistarekin (EITB) batera, Espainiako Euskal Autonomia Erkidegoko komunikazio organo publikoaren parte da.
Radio Euskadi aldatu
Radio Euskadi enpresa publiko baten parte den irrati orokorra da, Eusko Jaurlaritzaren menpekoa, EITB Media S.A.U. Euskal Irrati Telebistarekin (EITB) batera, Espainiako Euskal Autonomia Erkidegoko komunikazio organo publikoa osatzen duena. Gaztelania hutsean emititzen du zerbitzua euskaraz Euskadi Irratia kateak eskaintzen duen bitartean.
Bilbon du egoitza, EITBk 2007ko apirilean Bizkaiko hiriburuko Azoka zaharreko 7. eta 8. pabiloietan inauguratu zituen instalazio nagusien parte da, taldeko gainerako komunikabide guztiekin espazioa partekatuz. Egungo Radio Euskadi 1983an birfundatzearen emaitza da, Gernikako Autonomia Estatutuaren arabera. 2020ko urtarrilaren 1etik EITB Media S.A.U. sozietate anonimo berriaren parte da.
EITBMusika aldatu
EITB Musika Euskal Irrati Telebistari (EITB) Euskal Herriko komunikazio erakunde autonomoaren hiru musika irratietako bat da. Besteak EITB Euskal Kantak eta Gaztea dira. Emankizuna euskaraz eta gaztelaniaz egiten da. 2001eko ekainean sortu zen.
Bere programazioa nagusientzako helduentzako musika garaikidearen irrati formula batek osatzen du batez ere, baita musika klasikoko programek, Euskal Herriko musika jaialdien birbidalketek eta EITB taldeko audio liburutegien parte diren bestelako kultur eta musika edukiek ere. irratiak.
Hasieran EITB Irratia izena zuen, hitzaldiak, eztabaidak eta mahai inguruak ere ematen ziren garaia.
Radio Vitoria aldatu
Radio Vitoria EITB Media S.A.U. komunikazio enpresa publikoaren irratietako bat da. hau da, Euskal Irrati Telebistarekin batera, Eusko Jaurlaritzaren komunikazio talde publikoa osatzen du 2020. urteaz geroztik. Gasteiztik, Arabatik, Euskal Herrian ematen du Arabako lurralde osorako.
Radio Vitoria 1934an sortu zuen Francisco Hernández Peñak eta 1982an eskuratu zuen Eusko Jaurlaritzak gero EITB komunikazio taldeko irrati konpainiak izango zirenaren enbrioia izateko. Bere programazioa komertziala eta askotarikoa da, batez ere informazio politiko eta ekonomikoak, kirolak, kulturak, umoreak eta entretenimenduak osatzen dute, Gasteiz eta Arabarekin lotuta.
2000. urtean bere instalazioen kokapena aldatu zen, ekipamendu teknikoa erabat berrituz eta Euskal Telebistako korrespontsala, taldeko telebista euskal hiriburuan, barne.
Gaztea aldatu
Gaztea (jatorriz Euskadi Gaztea, "Euskadi gaztea", eta gero Egaztea) Euskal Irrati Telebistari (EITB) Euskal Herriko komunikazio erakunde autonomo publikoari dagozkion hiru irrati musikalen (edo irrati formulen) bat da. Besteak EITB Musika eta EITB Euskal Kantak dira. Emankizuna euskara hutsean dago eta publiko gazteari zuzenduta dago.
1990eko martxoaren 21ean sortu zen. Orduz geroztik, Edurne Ormazábalek zuzendu zuen baina gaur egun Jon Lamarkak zuzentzen du. Bere batez besteko audientzia 98.000-99.000 entzule da Euskal Herrian eta inguruko probintzietan 2008ko Komunikabideen Ikerketa Nagusiko Olatuan eta 104.000 entzule 2009ko Olatuan argitaratutako datuen arabera, CIES ikerketatik ateratako datuen arabera.
2010eko lehen hedabideen azterketa orokorraren arabera, Gaztea-k, bere ahizpekin batera, Euskadi Irratia eta EITB Musika-k, 183.000 entzule erregistratu zituzten astelehenetik ostiralera, Gaztea bere lehiakidearen aldean Euskadiko liderra izan den euskarazko lehen geltokia bihurtuz. Los 40. Gazteak 89.000 entzule lortu zituen Grupo PRISA geltokiko 84.000ren aldean.
Beste irrati batzuk aldatu
Txolarre Irratia aldatu
Tolosaldeko (Gipuzkoa) euskal irrati lokal bakarra da. 2000ko abenduaren 26an eskaini zuen lehen emisioa.
Irratia iturri propioetatik ateratako dirua, udalaren diru-laguntzak, publizitatea eta bazkideen laguntza da. 2003ko apirilean egoera ekonomiko larria zela eta, irratiko arduradunek sinadurak bildu zituzten lanean jarraitzeko asmoarekin.
Arrate Irratia aldatu
Arrate Irratiak batez ere inguruko herrien berri ematen du. Eliza katolikoak sortutako irrati gisa, egunero meza eskaintzen dute goizeko bederatzietan eta arrosarioa arratsaldeko zazpi eta erdietan.
Agur ezagunak, leku desberdinetako musika (euskara tradizionala, mexikarra, musika klasikoa ...) eta tokian tokiko albisteak (Eibar, Ermua, Mallabia, Markina-Xemein, Bergara, Soraluze, Deba, Mutriku, Urola Kosta, Zaldibar) , Elgoibar. ..). Albiste orokorragoak eskaintzeko, Euskadi Irratian sartu zen.
Gainera, astelehen eta asteazken gauetan 20: 20an herri kirolak eztabaidatzen dira bertan. Lehenik eta behin, astean tokiko atleta ospetsu batekin hitz egiten dute eta gero Aitor Aizpurua "Olarrea" Azkoitiko herri kirolen berri ematen du (eztabaidatutako proben emaitzak eta jokatuko diren proben egutegia)
Irrati Ttan Ttakun aldatu
Ttan ttakun irratia (ttan ttakun izena txalapartaren onomatopeiatik dator) Radio Vasca Libre de San Sebastián da.
1995ean jaio zen Egiako Gazte Lokaleko lantegi gisa, baina geroago sortu zen Donostiako irrati libre bakarra. Bere kokapena Egia auzoko Carmen kaleko Tokiko Gaztetxean dago. Irratia asanblada moduan antolatzen da hileko lehen asteartean, 20: 00etan geltoki berean bilera irekiekin. Uneko programazio programazioa 17 irratsaiok osatzen dute, 24 orduko zuzeneko irratsaioak, entseguak eta musika estilo bati eskainitako musika tarteak. Irrati saioei dagokienez, aldizkari mota desberdinak, aktualitatea, sukaldaritza, teknologia berriak eta musika estilo zehatza ditugu. Seinalea Donostia gehienera iristen da (zulo beltz batzuk izan ezik: Altza, Bidebieta) 106.8 FMan eta inguruko herrietara ere iristen da (Zarautz, Hernani, etab.). Azken urteetan, irratia nitxo bihurtu da udal antena publikoan. Modu honetan, birtransmisio arazoak gainditzea lortu du, eta orain Donostia osora eta inguru guztietara iristen da, eta maiztasuna ere aldatu da: gaur egun 107.2 FM-n emititzen du.
Irratiak webgune bat du, eta saio batzuk egin ondoren, hura kargatu eta berehala entzun dezakezu, zuzeneko irratia Internet bidez entzuteko.
Irratiak urtean zehar hainbat ekimen antolatzen ditu; bai irratia ezagutzera emateko, bai horrek dakartzan hainbat gasturi aurre egiteko. Horien artean aipagarriena Egiako Gazte Eszena kontzertu aretoan 9 urte daramatzaten Irrati Jaialdia da. Jaialdi hau urtarrileko bigarren asteburuan ospatzen da, aretoaren bi leku desberdinak aprobetxatuz, bi giro desberdin eskainiz, batetik Punk eta Rock doinuak eta bestetik Reggae, Dub, Funky edo Electronic doinu gehiago.
Bestalde, geltokiak urtean zehar hainbat jarduera ere egiten ditu. antolatu da. Irrati, kamiseta eta abarretarako metxeroak. fabrikatu eta saltzen ditu ere.
2014ko abenduaren 17an iragarri bezala, piratak Enbatarekin bat egitera zihoazen.
Prentsa aldatu
Euskaraz argitaratzen den prentsa da, paperezkoa zein ez. Euskal prentsa gehiena Euskal Herrian argitaratzen da (horren adibide nagusiak Berria eta Argia izanik), baina badira Euskal Herritik kanpora argitaratzen diren edo argitaratu diren euskal agerkariak ere, hala nola Euzko-Gogoa, Jokin Zaitegik 1950ean, Guatemalan, sortutako iritzi eta literatura aldizkaria.
Hala ere, bada euskal prentsa definitzeko beste modu sotilago bat, hots soilik hizkuntzari erreparatzen ez dion modu bat. Modu horren arabera, euskal prentsa euskaraz idatzita dagoena ez ezik "Gu gara euskal prentsa" izenez 1976an abiatutako mugimenduari lotuta datorrena da. Mugimendu hori Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argia eta Goiz Argi aldizkariek jarri zuten martxan. Mugimendu horren ezaugarri bakarra ez zen euskara izan, baizik Euskal Herriaren izaera nazionala ere bai. Gauzak horrela bereizi beharra dago euskarazko prentsa eta euskal prentsa: euskarazko prentsa euskaraz argitaratutako guztia da, eta euskal prentsa aipatutako mugimendu hartatik eratorritakoa, harekin fidel jarraitzen duena hain justu.
Vocento informazio orokorreko multimedia komunikazio taldea da Espainian, 100 enpresa baino gehiagok osatzen dute. 2001eko irailean jaio zen Grupo Correo eta Prensa Españolaren arteko bat-egitearekin, nahiz eta 2003ko maiatzean Vocento izena lortu zuen, inspirazio latindarreko 2 eta «ahots» hitzetik eratorria.
Lehen agerpenak aldatu
Vocento aldatu
Vocento taldeak 1910. urtean sortu zuen Ybarra anaiek sortutako El Pueblo Vasco egunkariarekin, 1938an El Correo Español-ekin bat egin zuena. 1940ko hamarkadan El Noticiero Bilbaíno-n partaidetza lortu zuen eta 1948an El Diario Vasco-ren gehiengoa erosita hasi zuen garapena. 1984. urtetik aurrera, Euskal Herritik kanpo hedapena El Diario Montañés-en (Santander) partaidetzak izan zituen. 1980ko hamarkadan ere sortu zen Komunikazio Sozialeko Komunikazioen Korporazioa, enpresa instrumentala, zeinaren bidez eskualdeko zortzi egunkari eskuratu zituen (Las Provincias, Errioxa, El Norte de Castilla ...). 1988an La Verdad (Murtzia), Hoy (Badajoz) eta Ideal (Granada) egunkariak eskuratu zituen. 1990ean Sur de Málaga egunkaria hartu zuen.
Bere aldetik, Prensa Española 1891an hasi zen, Blanco y Negro aldizkariarekin, eta 1903ra arte ez zen bere egunkari garrantzitsuena, ABC, agertu. Gaur egun XL Semanal: igande orokorra, lehen "El Semanal" izenarekin ezagutzen zena, igandero banatzen da Vocento Taldeko egunkari orokorrekin.
Vida Vasca aldatu
Vida Vasca 1924 eta 1981 artean Bilbon, Espainian, argitaratutako aldizkari grafikoa zen urteko aldizkakotasuna eta gaztelaniaz idatzia.
Hermes kalitatezko literatura aldizkari baten eredu izaten jarraitu duen bezala, Vida Vasca da euskal prentsako barietateen aldizkari grafikoaren paradigma. 1924an Bilbon ikusi zuen inprimatua lehen aldiz, baina Gerra Zibilak bere idazkera eta norabidea Gasteizera eraman zituen, Ramón González Fernández Ragónek zuzendu baitzuen. Heliodoro González ideologia monarkiko eta liberalaren editoreak arrastoa utzi zuen argitalpenaren estiloan. bere edukietan askotarikoa eta tradizionala zen, publizitatean ugaria, estetikoki erakargarria.
Guztia eta ia denak sartzen dira azpititulatutako Espainiako Eskualde aldizkarian (Euskal Probintzietako eta Nafarroako Turismoa), askotariko aldizkaria, orri batean guztiz informatzailea, hurrengoan zezenketak, paperaren bueltan poetikoa eta ia beti artistikoa. José Arrue eta Hombrados Oñatibia ilustratzaileen lana. Urtean behin argitaratzen zen eta banaketa optimoa zuen, doan, hiriko gizarte bizitza irakiten zegoen leku guztietan. 1981. urtera arte iraun zuen.
Oraingoak aldatu
El Correo aldatu
El Correo, lehen El Correo Español-El Pueblo Vasco izenarekin ezagutzen zena, Bilbon ordaindutako eguneko egunkari espainiarra da, Vocento Taldekoa. Eskualde mailako hamar edizio ditu, horietako sei Bizkaiko probintzian: Vizcaya, Margen Izquierda, Margen Derecha, Durangaldea, Costa, Nerbioi-Ibaizábal, Araba, Miranda de Ebro, Gipuzkoa eta Errioxa. Gaztelaniaz argitaratzen da batez ere ., euskarazko artikuluak eta osagarriak biltzen dituen arren.
Egunkariaren lehen zenbakia, El Correo Español-El Pueblo Vasco izenburupean, 1938ko apirilaren 13an agertu zen, aurreko bi argitalpenen bateratze gisa: El Pueblo Vasco, Gabriel eta Emilio Ybarra anaiek 1910eko maiatzaren 1ean sortua. . de la Revilla, eta "The Spanish Daily Mail of the Traditionalist Spanish Falange and the JONS" .
1970eko hamarkadaz geroztik, El Correo ETAren ekintzen jomuga izan zen, hainbat aldiz bere instalazioen aurkako erasoak jasan zituen, Javier de Ybarra y Bergé bere gerentearen 1977an erailketa barne.
Bizkaian eta Araban gehien irakurtzen den egunkaria da, 2016an% 75eko merkatu kuota izan zuen. Zabalkundea Justifikatzeko Bulegoak emandako datuen arabera, eguneko batez besteko 137.725 ale ditu. Bestalde, ordaindutako informazio orokorrean gehien irakurtzen den zazpigarrena da Espainian, egunean 520.000 irakurle ditu.
Deia aldatu
Deia egunkaria (gazteleraz, La Llamada) 1977an sortutako euskal egunkaria da, euskal ideologia nazionalista duena. Izaera elebiduna, batez ere gaztelaniaz idatzia nahiz eta euskarazko artikuluak ere biltzen dituen, Editorial Iparraguirre S.A.ren oinarrizko produktua da. (EISA). Hasierako helburua Euskal Herri osoa estaltzea zen arren, gaur egun Noticias de Bizkaiarena gehitzen dio izenari, bere funtsezko merkatua Vizcaya baita, El Correoren ondoren irakurle kopuruaren bigarren egunkaria baita.3. Noticias Group, Diario de Noticias en Navarra, Noticias de Gipuzkoa Gipuzkoan eta Noticias de Álava Araban ere sartzen dira.
Gara aldatu
Gara (gaztelaniaz aomoa esan nahi duen euskarazko hitza) egunkari elebiduna da, batez ere gaztelaniaz idatzita badago ere euskaraz eta frantsesez artikuluak biltzen dituena, Donostian, Gipuzkoan argitaratutako artikuluak. Ezker Abertzalearen ideologiako egunkaria izatearen ezaugarria da, euskal ezker independentistarekin lotutako ildo editoriala duena. Bere logotipoaren ikonoa Jorge Oteizak diseinatu du.
Berria aldatu
Berria Espainiako informazio orokorreko egunkaria da, euskaraz argitaratua.
2003an sortu zen Euskaldunon Egunkaria egunkariaren hutsunea betetzeko, 1 epailearen erabakiz itxia. Bere lehen zenbakia 2003ko ekainaren 21ean agertu zen.2 Inprimatutako egunkariaz eta webguneaz gain, telefono eta tabletarako aplikazio bat du, eta Astekaria izeneko beste bat, non larunbatetik ostiralera artikulu aipagarrienak hautatzen dituen.
Euskal Komunikabideen Elkartea konpainiak zuzentzen du. Egoitza sozial eta birakaria Gipuzkoako Andoáin herrian du, eta euskarazko lurralde guztietan saltzen da. Bilbon, Iruñean, Gasteizen eta Baionan ditu sukurtsalak. MIDAS (Minority Dailies Association) elkarteko kidea da. Gainera, ostiraletan probintziako hainbat astekari argitaratzen ditu, horien artean Gipuzkoako Hitza, Bizkaiko Hitza, Nafarroako Hitza eta Iparraldeko Hitza.
Zuzendaria Martxelo Otamendi da eta lerro editoriala ezkertiarra eta aurrerakoia da funtsean.
Euskal Iparraldeko hedabideak aldatu
Prentsa aldatu
Prentsa. Napoleonen Inperioko Landa, XIX. mendea aldizkarien mendea izan da. Laurogei izen inguru ezagutzen ditugu. Horietako 45 daude Baionako udal liburutegian. Gainerakoak Paueko eta Pariseko artxiboetan daude.
Irratia. Hemen funtzionatzen duen lehen irratia Eusko Irratia- La Voz de la Resistancia Vasca da. Euskaldunek ez zuten informazio zuzenik eta José Antonio Agirrek 1946an irrati bat sortzea erabaki zuen.
Telebista. ETB sortu zenetik, Iparraldeko euskaldunen% 80k Jaizkibeletik har zezaketen.
XVIII. mendean aldatu
Iparraldean ezagutzen dugun aldizkari zaharrena "Maritime Maritime de Bayonne" deitzen da. 1757an sortu zen eta oso txikia da, 10x15 zentimetro eta bi orrialde besterik ez ditu. Noiz sortu zen, noiz itxi zuten, ez dakigu. Ale bakarra ezagutzen da. Itsasoko mundu berrira mugatu zen. Baionako Courrier-ek 1793ko irailaren 5ean argitaratu zuen 16 zenbakia, ezagutzen den zenbaki bakarra. Zenbat agertu zen? Noiz atera zen? Lau orrialde txikitan (21x15) iraultzaren gerren berri ematen du.
XIX. mendean aldatu
Napoleonen Inperioko Landa, XIX. mendea aldizkarien mendea izan da. Laurogei izen inguru ezagutzen ditugu. Horietako 45 daude Baionako udal liburutegian. Gainerakoak Paueko eta Pariseko artxiboetan daude. Era guztietako aldizkariak: politikoak, ekonomikoak, literarioak.
Le Courrier de Bayonne aldatu
Mende aberats hartako lehen egunkaria oposizioko egunkari politikoa izan zen, 1829an sortua, Le courrier de Bayonne et de la Péninsule (1829 33). Izenak dioen bezala, mugaz bestaldean gertatzen ari zena ere aipatu nahi nuen. Honen lehen arduraduna Martial Allemand Lavigerie izan zen, Aita Zuriak sortuko zituen kardinalaren aitona. Inprimagailua, Lamaignière. Egunkari honek, zenbait aldaketa izan arren, 1960ko hamarkada arte iraun zuen.
Isildu zen Louis Philippe erregean sartu zenean, baina beste izen bat hartzeko, Sentinelle de Bayonne. Bigarren Errepublikarekin, L'éclaireur des Pyrénées izena hartu zuen. Napoleon III.arekin bere izena kristaura itzuli zen eta hil zen arte "Le Courrier" (1853 1968) izan zen. Alemaniarrak iritsi zirenean, motz gelditu zen, askatasunik ez zegoela imajinatuz, egunean utzi eta berriro agertu zen.
Bitxia izan daiteke aldizkari batek 130 urte inguru irautea. Aipatu dezagun beste berezitasun bat ere, Jean Lamaignière-ko inprimagailu eta erredaktore-burua 1847an hil zenetik 1909ra arte aldizkaria Anna Lamagnière alargunaren esku egon zela, feminismoa aipatu ezin zen garaietan. Andre honek egunero 14 aldizkari irakurtzen ditu! Le Courrier hasieran astean hiru aldiz agertzen zen eta gero egunero, igandeak izan ezik.
Egunkari desberdinak aldatu
Le Journal des Basses Pyrénéés aldizkariaren 3 ale daude. Lehenak 1802ko martxoaren 4koa; Ez! Barkatu! 12 haizea République-ko 10 da, eguna iraultza bezala ematen du. Eliza barruan debekatzea debekatuta dagoela jakinarazi digu.
Journal de commerce et d'annonces de la ville de Bayonne-k bere seigarren zenbakia argitaratu zuen 1808ko abenduaren 18an. Honek gaur egungo aldizkariek baino itxura handiagoa du, mamiari dagokionez. Argitalpenak 1808-1810 artean iraun zuen.
Zer esanik ez 1808ko uztailaren 1ean Baionako Frantziako Merkataritza, literatura eta politika aldizkariaren 587 zenbakia argitaratu zuela. Baionan inprimatuta, Fernando VII erregearen propaganda aldizkaria izan zen Europan Espainiari buruz esandako "gezurrak" zuzentzeko. Editorea Alberto Lista zen, apaiz andaluziar "frantses hiztuna".
Egunkarien bizitza aldatu
Iraupenari dagokionez, Donapaleun beti agertu den Le Journal de Saint Palais astekaria 1884az geroztik argitaratzen da, baita gerra garaian ere, baita 78 urte dituen Les Petites Affiches ere.
Le Courier-en ondoren beste aldizkari asko agertu ziren, gorriak edo zuriak, antiklerikalak edo elizakoak, bonapartistak, erregezaleak edo errepublikarrak.
La Semaine de Bayonne katolikoak 1868tik 1918ra iraungo balu, Le Phare kontserbadorea 1834tik 1847ra, Le Courrier de Biarritz 1872tik 1913ra, L'Avenir des Pyrénées et des Landes errepublikanoa 1873tik 1908ra. Gehienek izan zuten bizitza laburra. Laburbilduz, Le Démocrate Bayonnais txapeldun absolutua, zenbaki bakarrarekin!
Le Grelot Bayonnais (1890 94) eta Le Brûlot, (1893) literatura aldizkariak eskuz idatzi eta litografikoki inprimatu ziren. Bizitzaren iraupenari dagokionez, Le Courrier i: Eskualduna gertutik jarraitzen du. Etxeberry diputatu Bonapartistak sortua, hasiera batean frantsesez gehien hitz egiten zuena, euskara Hiriart Urruty zen nagusi. 1887tik 1944ra iraun zuen: gerran, alemanen alde agertu zen eta isildu behar izan zuten. Lafittek jendea sortu zuen bere irakurleentzat. 115 izen dituen euskal aldizkariak 115 urte dituela esan daiteke.
Elizak garai zailak bizi izan ditu: antiklerikalismoa, 1906an Eliza bere ontasun osoz desjabetu zuen legea. Aldetik. Salmentari dagokionez, tirada handiena izan zuen egunkaria izan zen; 1909an 6.000 ale inguru saldu zituen.
Egunkarien zirkulazioa aldatu
Apezpikutzak 1909an ikerketa bat egin zuenetik, datu interesgarriak ditugu. Horrela, 24.500 aldizkari saldu ziren 150.000 biztanle zituen Iparralde honetan, egunkariak eta astekariak barne. Horietatik 14.000 hemengoak dira, 7.000 Pauekoak eta Bordelekoak, 3.500 Parisekoak. Guztira, beraz, bere 6.000 aleekin, Eskualduna. Euskal astekariak Euskal Herrian irakurtzen diren aldizkari guztien% 74 argitaratzen du. Eta horri elizbarrutiko astekaria eta Elizbarrutitik gertu zegoen Baionako Semaine gehitzen badiogu,% 82ra iritsi ginen. Elizak Euskal Herrian izan zuen pisua ikus daiteke.
Baiona, Biarritz, Bokale eta Angelu itxura desberdina zuten. Bertan Le Courrier-en 1.500 aleetatik 1.400 saltzen ditu, Chronique de Bayonn-en (1904-1914) 1.500-1455, guztiak Echo des Basses Pyrénées (1908-1913) liberal moderatuaren ale guztiak (1300). Azpimarratzekoa da Bordeletik honako hauek baino egunkari gehiago erosi zirela: 1.910 Petite Gironde, 2.285 France Sud Ouest hirietan (3.155 eta 2.793 Iparraldean). Parisiarrak: Le Matin (748) Le Journal (740), La Croix (533) eta Petit Journal (440).
Euskara frantses kazetaritzan aldatu
Baziren euskara sartu zuten aldizkari frantsesak ere. Lehen Ariel, Agozti Xahordua (1844 52). Egunean 350 ale bota zituen: nahikoa zen bizitzea! (L'Adour batek 250 ale besterik ez zituen!). Arieli dagokionez, bi aldiz argitaratu zuen euskaraz, Üscal Herriko Gazeta.
Ariel bezala, ezkertiarrak Le Réveil Basque ziren (hori Pauen inprimatu zen, hain zuzen ere, baina Eskualduna Etxeberry parlamentariak sortu zuen horren aurka egiteko) eta Le Pays Basque - Eskual Herria (1898-1914), biak Vasco barne. Halako batean, Le Courrier-ek orrialde osoa euskaraz astero zuen. Euskal aldizkariak Iparralde osorako argitaratu ziren. Frantziako garaia Baiona eta Lapurdirentzat. Nafarroako Baja eta Zuberoari buruz gehiago jakiteko, irakurri Le Memorial en Pau.
Irratia aldatu
Mende erdi daramate hedabideek teknika berriak erabiltzen Iparraldean: irratia eta telebista. Idatzita dagoen moduan, badute zer ikusirik Hegoaldearekin.
Eusko Irratia aldatu
Iparraldean funtzionatzen duen lehen irratia Eusko Irratia La Voz de la Resistancia Vasca da. Euskaldunek ez zuten informazio zuzenik eta José Antonio Agirrek irrati bat sortzea erabaki zuen 1946an. Frantzian Estatuaren esku zegoen irratia demokraten eta kristauen laguna zen Georges Bidault kantzilerrarekin adiskidetu zen arren. Bigarren eskuko irrati igorlea itsasontziz iritsi zen Marsellara. Mugerrera eraman eta Jean Pierre Urrikarriet errektore abertzalearen etxean jarri zuten. Erredakzioa Donibane Lohizunen zegoen. Egunero editorial bat zegoen euskaraz eta gaztelaniaz, eta informazioa gaztelaniaz, Eusko Jaurlaritzaren OPE agentziak Parisetik posta bidez bidalitako berriekin.
Idazmakinatutako orriak Mugerrera ekarri eta han irakurtzen ziren gauez eta eguerdian berriro. Emankizunak ordu erdi iraun zuen. Egun batean Durañona DST zerbitzu sekretuetara deitu zuten. Ez gehiago, baina Ziburuko Bordagainen antena mugitu eta instalatzea erabaki zuten. Mitterrand, Mendes Franc Barne ministroa, 1954an atxilotu zuten: Francorekin merkataritza akordioak sinatu ziren ...
Côte euskal irratia aldatu
Iparraldean 1961 arte ez zen beste irrati bat sortu. Francok Larrunen finkatu nahi zuen, baina Parisek eragotzi egin zuen. Radio Côte Basque sei astetan hasi zen emititzen 1961. udan. Ordu bat eskaini zitzaien euskaldunei, Piarres Larzabal eta Telesforo de Monzón entrenatzen aritu ziren, talde ederra haien inguruan. Azkenean igandean meza izan zuten, igandean beste ordu bat eta ostegunean ordu erdi haurrentzat. Euskarazko mezarako borrokak gogorrak izan ziren eta, askotan, kantuak bakarrik izaten ziren euskaraz. Emisio hauek arrakasta handia izan zuten, baina hilabete eta erdi besterik ez zuten iraun. 1963an ordu laurdenez eman zen; ordu erdi geroago eta bost minutu euskaraz.
Radio Atlantic 2000 aldatu
Ikuskizuna 1969an eman zen lauretan. Sud Ouest 1971n akordioaren parte zen, eta irratiak Radio Atlantic 2000 izena hartu zuen.
Iheslariak zirela eta, gero eta arazo gehiago zeuden muga zeharkatzeko. Mugaz gaindiko bezeroak galdu ziren eta publizitatea gutxitu egin zen, eta irratiak publizitateaz bizi zen bitartean, isildu egin zen. Bestalde, Antenne 2 Frantziako kateak esan zuen falangeak irrati hori kontrolatzen zuela, eta ospeak ez zuela ezertarako balio.
aldatu
Alexandre de la Cerdak Hegoaldetik Iparraldera igortzeko ideia bere egin zuen eta Loiolako Irrati Publikoarekin bat egin zuen: Radio Adour Nafarroa 1978ko uztailaren 8an hasi zen, 10: 00etatik 19: 30era, eta laster bigarren emankizuna, 18: 00etan 19: 00etan eta, frantsesez, euskarazko abestiekin.
Irrati libreak 1981ean hasi ziren sortzen Frantziako alde guztietan, legez kanpokoa izan arren. Adour Navar irratiak Muger-en instalatu zuen antena eta egun osoan zehar emititzen hasi zen Baionako estudioetatik. Arrakasta izan zuen, batetik, euskal abestiak eta musika entzuten zituelako eta, bestetik, bertako berriak eta gertaerak aipatu zituelako. Igandero meza banatzen zuen herriz herri herri guztietan.
Gure Irratia aldatu
Abestiak euskaraz balira, emankizunak frantsesez ziren, garai hartako entzule gutxi ez bada. Euskaldun talde batek euskaraz bakarrik hitz egiten zuen irrati bat sortzea erabaki zuen eta, horrela, Gure Irratia Milafrangan jaio zen 1981eko Gabon gauean. Oso kritikatua izan zen, baita euskal mundutik ere, Adour Nafarroa oztopatu zuelako eta estu lan egin behar izateagatik. aldamenean berarekin, baina bidea egin zuen. Urteek arrazoiak eman dizkiete. Radio Adour Nafarroa isildu da eta Gure Irratiak bizirik dirau, 20 urteren ondoren. Irulegi Irratia Nafarroa Beheran eta Xiberoko Botza Gotaine Irabarn 1982an sortu ziren. Hiru euskal irratiek akordioa lortu dute eta zenbait emisio egiten ari dira, batez ere berriak. 2000. urtean entzule kopurua% 7,1 zen beren eskumenekin eta euskaldunetara mugatua, France Bleu Pays Basque Pariseko Radio Nacionaleko sukurtsalaren% 12 izanik.
Irrati boom aldatu
Irrati kateak 1981ean nonahi instalatu ziren 1981eko sukarrarekin: Baiona, Miarritze, Angelu, Kanbo, Maule, Donapaleu. Orain, hiru euskal kateez eta Frantziako estazio nazionalaz gain, Arrangoitz, La voix de l’Evangile protextanta, Uztaritzen Lapurdi Radio Katolikoa, Bonne Humeur Hazparn, Radio Star Donapaleun eta Radio Mendilili Maule daude. entzule gutxi zen uneetan. Euskaltzale talde batek erabaki zuen, euskara hutsez ari zen zen irrati bat sortzea eta horrela hasi zen Milafrangatik Gure Irratia 1981eko Eguberri gauean. Kritika asko izan zuen, euskal mundutik ere, Adour Nafarroak lan egin zuen eta, harekin eskuz esku ari dira behar zukeela, baina bere bidea egin zuen. Urteek arrazoi eman diete. Radio Adour Navarre irratia isildu da eta Gure Irratia beti bizi, 20 urteren buruan. Irulegi Irratia Nafarroa Beheran eta Xiberoko Botza Gotaine Irabarnen 1982an sortu ziren. Hiru irrati Euskaldunek akordio bat egina dute beren artean eta emankizun batzuk, bereziki berriak, elkarrekin egiten dituzte. Entzuleak 2000an% 7.1 ziren beren ahal soilekin eta euskaldunetara mugitzen, France Bleu Pays Basque k Parisko Irrati Nazionalaren adarrak% 12 egiten duelarik.
Telebista aldatu
TDF-k (Frantziako telebista eta irrati erakundea) larrua bereganatu zuen, lehenik Parisen emanez eta ondoren Bordeletik egunero emisio labur bat eginez.
Minutuak euskaraz telebista frantsesean aldatu
Euskaraz, 1970ean, Iparralderako hilean bi ordu eta laurden irekitzen hasi ziren. Maite Barnetxe de Bidarray izan zen euskarazko lehen ikuskizun hauen egilea. Arrakasta bildu zuen hori ahalbidetzeko. Beti izan ditu arazoak astero ikuskizun bat izateko, ordu laurden hori ordu erdira arte luzatzeko, baina alferrik. Ordu laurden hori Bordelen ere muntatu zen.
Maite hil zen eta 1982an Baionan FR3 telebistako sukurtsala sortu zen Iparralderako egunero zazpi minutuko berri telesail bat egiteko; horrelako minutu bat euskaraz. Frantziako beste toki batzuetan programa berdin guztietako ikusle kopuru handiena du:% 60 zazpi edo bostetan, eta% 30 zortzitan.
Larunbatean zazpi minutuko aldizkari monografikoa irekitzen dute Akitania osorako, batzuetan frantsesezko euskarazko azpitituluekin. Hasierako audientzia% 11 zen, gaur egun% 33 baino gehiago.
Larunbat eguerdian Akitania osorako pilota ikuskizuna dago: «Finki».
Euskal telebista aldatu
ETB sortu zenetik, Iparraldeko euskaldunen% 80k Jaizkibeletik har zezaketen. Pilotak, futbola eta bestelako kirol emanaldiak arrakasta handia izaten dute igandeko mezetan, lautik bat iparraldetik etorrita. Albiste gutxiago, Iparraldeko beste mundu batekoak direlako.
Ikusle kopurua aldatu
SIADECOk 1996an egindako ikerketa baten arabera, euskaraz zekitenen% 87,3k jaso zezakeen ETB. Baina,% 55,5ek ikusi du, horietatik% 27,5 ordu erdi baino gutxiago, beste batzuk gehiago:% 25,6 ordu erdi eta bi ordu artean. Bi ordu baino% 2,6 gehiago.
ETB 1992ko urrian hasi zen Iparraldeko Iparraldeko atal berri bat igortzen Iparraldeko ordurako, Iparraldeko ordua. Egunero bost minutu irauten du. Geroztik behin baino gehiagotan aldatu da. 2002ko 20: 23ak ziren, Gaur albistegia emititu zenean. Hau guztiz euskaraz dago. Eguraldi aldaketa horiek erakusten dute Iparraldeari zein zaila zaion toki bat aurkitzea.
FR3k eta ETBk antzeko egunetan hasi zituzten emankizunak. Frantziako kultur erakundeak txalotua izan zuen FR3 frantsesaren emisioagatik. ETBren euskara inork ez du aipatu, Gure Irratia izan ezik. Horrek erakusten du zein zaila den Hegoaldean egiten dena interesatzea, baita Ipar Euskal munduan ere.
Igandeetan iparraldeko kirolak aipatzen dira 11: 30ean Your Kintzea saioan ordu laurdenez.
TVPI aldatu
Kanal berria 2001ean sortu zuen TVPIk (Euskal Herriko eta Landetako Telebistak), lehen kablearekin eta orain uhinekin. Egunero ordubetez emititzen du, batez ere uneko erreportajeekin. Gauean hiru aldiz ematen dute.
Iparraldeko berezitasuna: irratia bera legezkoa ez zen garaietan, Les informations téléphoniques izeneko hamabostean behin argitaratzen zen aldizkaria argitaratzen zen bi astetik behin. Egunero, eguneko berriak telefonoz entzuten ziren bizpahiru minutuz.
Internet ere hizketagai bihurtu zaigu, eta egunkari eta irrati batzuek erabiltzen dute dagoeneko. Modu honetan, hemengo berriak egun berean ezagutzen dira mundu osoan.
Euskal Herriko kazetaritza aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ http://ojs.eusko-ikaskuntza.eus/index.php/mediatika/article/download/22/33
- ↑ https://ojs.ehu.eus/index.php/Zer/article/view/17441
- ↑ (Gaztelaniaz) «Más de 200 atentados y 95 asesinatos: 1980, cuatro décadas del año más sangriento de ETA» El Español 2020-10-11 (Noiz kontsultatua: 2021-05-26).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q20492479
