Espezieen jatorriaz

Espezieen jatorriaz (ingelesezko izenburua "On the Origin of Species") 1859ko azaroaren 24an Charles Darwinek argitaratutako liburu bat da, zientzia literaturaren lan aitzindarietako bat eta biologia ebolutiboaren teoriaren oinarritzat hartu izan da.

Espezieen jatorriaz
1859ko argitalpenaren izenburua daraman barnealdeko orrialdea.
Jatorria
Egilea(k)	Charles Darwin
Argitaratze-data	1859
Izenburua	On the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favored races in the struggle for life, Über die Entstehung der Arten im Tier- und Pflanzenreich durch natürliche Züchtung oder Erhaltung der vervollkommneten Rassen im Kampf ums Dasein, Über die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl oder die Erhaltung der begünstigten Rassen im Kampfe um's Dasein, Die Fundamente der Entstehung der Arten, Die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl, Über die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl, Die Entstehung der Arten durch Naturauslese, Der Ursprung der Arten durch natürliche Selektion oder Die Erhaltung begünstigter Rassen im Existenzkampf, Der Ursprung der Arten durch natürliche Selektion, Die Erhaltung begünstigter Rassen im Existenzkampf, Postanak fela pomoću prirodnog odviranja ili Održavanje ponjegovanich rasa u borbi za život, 0 nastanku vrst z delovanjem naravnega odbiranja ali ohranjanje prednostnih ras v boju za preživetje, De l’origine des espèces au moyen de la sélection naturelle, ou la préservation des races favorisées dans la lutte pour la vie, Espezieen jatorriaz eta Om arternas uppkomst genom naturligt urval eller de bäst utrustade rasernas bestånd i kampen för tillvaron
Jatorrizko herrialdea	Erresuma Batua
Ezaugarriak
Genero artistikoa	zientzia literatura eta tratatua
Hizkuntza	ingelesa
Egile-eskubideak	jabetza publiko eta jabetza publiko
Fikzioa
Kontakizunaren tokia	Galapagoak
Argumentu nagusia	Hautespen naturala

Lehenbiziko izenburua honako hau izan zen: "Espezieen jatorriaz natura hautespenaren bidez, edo biziaren aldeko borrokan arraza faboratuak kontserbatzea" (On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life). 1872ko argitalpenean Espezieen jatorriaz izenburura laburtu zen.

Idazlan honetan Charles Darwinek (1809-1882) espezien jatorria azaltzeko hautespen naturalaren mekanismoa proposatu zuen. Gizakiek landaredi zein abereekin burutu ohi duten hautespen artifizialarekin paralelismoa eginez, Darwinek hautespen naturalaren kontzeptua sortu zuen, honetan naturak berak ingurugiro zehatz batean biziraupenerako egokienak diren espezieak hautatu eta egokiak ez direnak baztertu egiten ditu.

Aurreneko argitalpenetan, Darwinek ez zuen "eboluzio" hitza erabili, baizik eta "aldaketadun ondorengotza orokorra" edo antzekoak. Soilik bosgarren argitalpenetik aurrera agertzen da eboluzio hitza, hau da, berak zuzendu eta berrikusi zuen azkenekoa izan zen 1876ko seigarren argitalpenean. Gainontzekoetan, behin ere ez du bere azalpena gizakian oinarritzen.

Liburuak ebidentzia-multzo bat aurkezten zuen, bizitzaren aniztasuna eboluzioaren eredu adartsu baten bidez sortu zela adierazten zuena. Darwinek 1830eko hamarkadan HMS Beagle itsasontzian egindako espedizioan bildu zituen frogak aurkeztu zituen, eta baita ikerketa, korrespondentzia eta esperimentaziotik egindako aurkikuntzak.

Biologian aurkikuntza berriak azaltzeko hainbat ideia ebolutibo proposatuak zeuden aurretik. Anatomista disidenteen eta publiko orokorraren artean gero eta sostengu handiagoa zegoen horrelako ideien artean. Baina XIX. mendearen lehen erdian zientzalari gehienak Ingalaterrako elizari oso lotuta zeuden, zientzia teologia naturalaren parte zela defendatuz. Espezieen transmutazioari buruzko ideiak ez ziren eztabaidagarriak, espezieak Jainkoak diseinatutako atal aldaezinak zirelako. Horrela, gizakia espezie bakarra zen, beste animaliekin zerikusirik ez zuena. Ondorio politiko eta teologikoak biziki eztabaidatu ziren, baina transmutazioa ez zuten onartu zientifiko nagusiek.

Liburua irakurle ez-espezializatuentzat idatzita zegoen, eta argitaratu zenean interes handia piztu zuen. Dagoeneko Darwin begirunea zuen zientzialari gisa eta beraz, bere aurkikuntzak serio hartu ziren, aurkeztu zituen frogek eztabaida zientifiko, filosofiko eta erlijiosoa sortuz. Liburuaren inguruko eztabaidak Thomas Henry Huxleyk eta X Klubeko kideen zientzia sekularizatzeko kanpainan lagundu zuten, naturalismo zientifikoa sustatuz. Bi hamarkadaren buruan, adostasun zientifiko zabala zegoen eboluzioa, jatorri arrunteko adarkatze-eredu batekin gertatu zela, baina zientzialariek motel ibili ziren hautespen naturalari Darwinek emandako garrantzia onartzeko. 1880ko hamarkadatik 1930era arte "darwinismoaren eklipse" garaian, eboluzio-mekanismo ezberdinei kreditu gehiago eman zitzaien. 1930eko eta 1940ko hamarkadetan eboluzio-sintesi modernoaren garapenarekin, Darwinen hautespen naturalaren bidez eboluzio-egokitzapenaren kontzeptua funtsezko bihurtu zen eboluzio-teoria modernoan, eta gaur egun bizitza-zientzien kontzeptu bateratzailea bilakatu da.

Darwinen argazkia, liburua argitaratu baino lehenago.

Darwinen teoriaren laburpena

Darwinen eboluzioaren teoria funtsezko gertakarietan eta horietatik ateratako ondorioetan oinarritzen da, eta honela laburbildu zuen Ernst Mayr biologoak:

• Espezie guztiak ugaltzeko bezain emankorrak dira, eta ondorengo guztiak ugalduko balira, populazioa hazi egingo litzateke (datua).
• Aldizkako gorabeherak gorabehera, populazioek tamaina bereko samarrak izaten jarraitzen dute (datua).
• Elikadura bezalako baliabideak mugatuak dira, eta nahiko egonkorrak dira denboran zehar (datua).
• Biziraupenerako borroka sortzen da (inferentzia).
• Populazio bateko pertsonak nabarmen aldatzen dira bata bestearengandik (datua).
• Aldaera horren zati handi bat heredagarria da (datua).
• Ingurunerako hain egokiak ez diren gizabanakoek, bizirauteko eta ugaltzeko aukera gutxiago dute. Bestalde, ingurunera egokiagoak diren gizabanakoek bizirauteko eta ugaltzeko probabilitate handiagoa dute, beren ezaugarri adierazgarriak ondorengo belaunaldiei uzteko aukera handituz, horrela hautespen naturalaren prozesua garatuz (datua).
• Poliki-poliki egiten den prozesu honek populazioak aldatzea eragiten du ingurunera egokitzeko, eta azken batean, aldakuntza horiek denboran zehar pilatu egiten dira espezie berriak eratzeko (inferentzia).

Aurrekariak

Darwinen teoriaren aurreko garapenak

Liburuaren geroagoko edizioetan, Darwinek Aristoteles bezain urrun joan zen eboluzio-ideiak azaltzeko; Aristotelesek aipatzen duen testua lehenagoko Enpedokles filosofo greziarraren ideien laburpena da. Lehen kristau Elizako Aitak eta Erdi Aroko Europako jakintsuek Genesi sorkuntzaren kontakizuna alegorikoki interpretatu zuten, eta ez literalki historiako kontu gisa. Organismoak esanahi mitologiko eta heraldikoagatik eta forma fisikoagatik deskribatzen ziren. Natura ezegonkorra eta apetatsua zela uste zen, espezieen arteko elkarketatik eta berezko bizi-sorreratik sorturiko.

Erreforma Protestanteak Bibliaren interpretazio literal bat inspiratu zuen, sorkuntza kontzeptuekin, sortzen ari den zientzia baten aurkikuntzen kontraesanean, René Descartesen filosofia mekanikoarekin eta Baconian metodoaren enpirismoarekin bat datozen azalpenak bilatzen zituena. Ingalaterrako Gerra Zibilaren zurrunbiloaren ondoren, Royal Society-k erakutsi nahi zuen zientziak ez zuela egonkortasun erlijioso eta politikoa mehatxatzen. John Rayk ordena arrazionalaren teologia natural eragingarria garatu zuen; bere taxonomian, espezieak estatikoak eta finkoak ziren, haien egokitzapena eta konplexutasuna Jainkoak diseinatuta, eta barietateek tokiko baldintzek eragindako alde txikiak erakusten zituzten. Jainkoaren onginahiaren arabera, haragijaleek heriotza errukior azkarra eragiten zuten, baina parasitismoak eragindako sufrimendua arazo nahasgarria zen.

Carl Linnaeusek 1735ean sartutako sailkapen biologikoak ere planeamendu jainkotiarraren arabera finkatutzat jotzen zituen espezieak, baina taxon ezberdinen izaera hierarkikoa aitortzen zuen. 1766an, Georges Buffonek proposatu zuen antzeko espezie batzuk, hala nola zaldiak eta astoak, edo lehoiak, tigreak eta lehoinabarrak, arbaso komun batengandik etorriak izan zitezkeela. 1650eko Ussher kronologiak K.a. 4004an kalkulatu zuen sorrera, baina 1780ko hamarkadako geologoek mundu askoz zaharragoa suposatu zuten. Wernertarrek uste zuten estratuak itsaso txikitzaileen metaketak zirela, baina James Huttonek ziklo amaigabe bat proposatu zuen, uniformitarismoari aurreikusiz.

Charles Darwinen aitonak, Erasmus Darwinek, espezieen transmutazioaren hipotesi bat azaldu zuen 1790eko hamarkadan, eta Jean-Baptiste Lamarck naturalista frantsesak teoria garatuago bat argitaratu zuen 1809an. Biek aurreikusten zuten berezko belaunaldiak bizitzeko modu sinpleak sortzen zituela, eta gero eta konplexutasun handiagoa sortzen zuela, erabileragatik edo erabilerarik ezagatik helduetan gertatzen ziren aldaketak inguruari egokituz. Prozesu horri Lamarckismo deitu zioten geroago. Lamarckek uste zuen bazegoela berezko joera progresibo bat organismoak etengabe konplexutasun handiagora bultzatzen zituena, iraungipenik gabeko leinu paralelo baina bereizietan. Geoffroyk argudiatzen zuen enbrioien garapenak organismoen eraldaketak laburbiltzen zituela iragan garaietan, ingurumenak enbrioietan eragiten zuenean, eta animalien egiturak homologoek frogatutako etengabeko plan baten bidez zehazten zirela. Georges Cuvierrek biziki eztabaidatu zituen ideia horiek, eta zerikusirik ez zuten espezie finkoek behar funtzionaletarako diseinua islatzen zuten antzekotasunak erakusten zituztela. 1790eko hamarkadan egin zuen lan paleontologikoak iraungipenaren errealitatea finkatu zuen, tokiko katastrofeen bidez azaldu zuena, ondoren beste espezie batzuek kaltetutako eremuak birpopulatuz.

Britainia Handian, William Paleyren Teologia Naturalak egokitzapena "asmo" onuragarriaren frogatzat hartu zuen, Sortzaileak lege naturalen bidez jardunez. Ingalaterrako bi unibertsitateetako naturalista guztiak (Oxford eta Cambridge) Ingalaterrako elizgizonak ziren, eta zientzia lege horien bilaketa bihurtu zen. Geologoek hondamendia egokitu zuten mundu osoan zehar behin eta berriz deuseztatzea eta ingurune aldatu batera egokitutako espezie finko berrien sorrera erakusteko, hasieran azken hondamendia bibliako uholde gisa identifikatuz. Geologoek katastrofismora egokitu zuten, mundu osoan behin eta berriz deuseztatu eta espezie finko berriak sortu zirela erakusteko, ingurune aldatuari egokituak, hasiera batean hondamendirik berriena Bibliako uholde gisa identifikatuz. Robert Grant bezalako anatomista batzuek Lamarck eta Geoffroyren eragina izan zuten, baina naturalista gehienek transmutazioaren ideiak jainkozko ordena sozialerako mehatxutzat hartzen zituzten.

Darwinen teoriaren hastapena

Darwin 1825ean joan zen Edinburggheko Unibertsitatera medikuntza ikastera. Bigarren urtean, medikuntza ikasketak alde batera utzi zituen historia naturalean hasteko, eta lau hilabete eman zituen Robert Grantek itsas ornogabeei buruz egindako ikerketetan laguntzen. Grantek espezieen transmutazioarekiko grina agertu zion, baina Darwinek baztertu egin zuen. 1827an, Cambridgeko Unibertsitatean, Darwinek zientzia teologia natural gisa ikasi zuen John Stevens Henslow botanikariaren eskutik, eta Paley, John Herschel eta Alexander von Humboldt irakurri zituen. Zientziarekiko lehiaz beterik, geologia katastrofista ikasi zuen Adam Sedgwickekin.

1831ko abenduan, Beagle espedizioan sartu zen, naturalista eta geologo jaun gisa. Charles Lyellen Geologia Printzipioak irakurri zituen, eta lehen geldialditik, San Jagon, Lyellen uniformitarismoa paisaien historia geologikoaren giltzarritzat aurkitu zuen. Darwinek armadilo erraldoien antzeko fosilak aurkitu zituen, eta espezie modernoen banaketa geografikoa ikusi zuen, haien "sortze-zentroa" aurkitzeko itxaropenarekin. Ingalaterratik joandako hiru espediziolari fuegotar jatorrikoak, lagunak eta zibilizatuak zirenak, Suaren Lurraldean (Tierra del Fuego) lurreratu ziren, baina Darwini "basati doilor eta degradatuak" iruditu zitzaizkion irlako ahaideak Ingalaterratik joandako hirurekin alderatuta, eta jada ez zuen gizakien eta animalien arteko arrakala konponezinik ikusi. Beagle 1836an Ingalaterrara hurbildu zenean, espezieak ez zeudela finkatuta ohartu zen.

Richard Owenek frogatu zuen Darwinek Hego Amerikan aurkitu zituen iraungitako espezieen fosilak kontinente bereko espezie bizidunen ahaideak zirela. 1837ko martxoan, John Gould ornitologoak iragarri zuen Darwinen “rhea” txoria aurretik deskribatutako “rhea”tatik bereizitako espeziea zela (nahiz eta haien lurraldeak gainjarri izan), eta Galapago irletan bildutako burlatar txoriek hiru espezie ezberdin ordezkatzen zituztela, bakoitza irla jakin batekoa, eta irla horietatik bereizitako zenbait txori “finki” bezala sailkatzen zirela guztiak. Darwin espekulatzen hasi zen, koaderno sail batean, ea "espezie bat beste batera aldatzen den" aurkikuntza horiek azaltzeko, eta uztail inguruan zuhaitz ebolutibo bakar baten adar genealogikoa zirriborratu zuen, Lamarcken leinu independenteak forma garaiagoetara garatzen zirela baztertuz. Ohi ez bezala, Darwinek galderak egin zizkien uso eta animali hazleei, baita ezarritako zientzialariei ere. Zoologikoan orangutan bat ikusi zuen lehen aldiz, eta zeharo txundituta geratu zen bere itxura gizatiarrarekin.

Darwinen txontak edo Galapagoetako txontak: 1. Geospiza magnirostris, 2. Geospiza fortis, 3. Geospiza parvula, eta 4. Certhidea olivacea.

1838ko irailaren amaieran, Thomas Malthusen "Populazioaren printzipioari buruzko saiakera" irakurtzen hasi zen, argudio estatistiko batekin: giza populazioak, mugarik gabe, beren baliabideetatik haratago ugaltzen direla, bizirauteko borrokan arituz. Darwinek existentziaren aldeko borrokarekin erlazionatu zuen hau, Candolle botanikariaren "espeziearen aurkako borroka" landareetan ohartuz. Berehala "ehun mila ziri bezalako indar bat" irudikatu zuen, ongi moldatutako aldakuntzak "naturaren ekonomiako hutsuneetara" bultzatuz, horrela bizirik irauten zutenek beren forma eta gaitasunak pasa zitzaten eta aldakuntza txarrak suntsi zitezen. 1838ko abendurako, hazleen ezaugarriak hautatzeko ekintzaren eta Malthusiar Izaera baten artean "ausaz" botatako aldaeren artean antzekotasun bat nabaritu zuen, "hartutako egituraren zati bakoitza guztiz praktikoa eta perfekzionatua izan zedin."

Darwinek hautespen naturalaren teoriaren oinarrizko esparrua zuen orain, baina erabat lanpetuta zegoen bere geologo karrerarekin, eta hura biltzeari utzi zion ”Koralezko arrezifeen egitura eta banaketa”ri buruzko liburua osatu arte. Bere autobiografian gogoratzen zuenez, "azkenean lortu zuen lan egiteko teoria bat", baina 1842ko ekainean bakarrik onartu zuen "nire teoriaren laburpen bat arkatzez idaztearen poza."

Garapen gehiago

Darwinek ikertzen jarraitu zuen eta bere teoria sakon berrikusi zuen, Beagle bidaiaren emaitza zientifikoak argitaratzeko bere lan nagusian zentratzen zen bitartean. Lyelli bere ideiez behin eta berriz idatzi zion 1842ko urtarrilean; gero, ekainean, bere teoriaren 35 orrialdeko "Arkatzaren zirriborroa" atera zuen. Darwinek 1844ko urtarrilean hasi zuen Joseph Dalton Hooker botanikariarekin bere teorizazioari buruzko korrespondentzia, eta uztailerako bere "zirriborroa" 230 orrialdeko "saiakera" batean biribildu zuen, ikerketaren emaitzekin zabaldu eta behar baino lehen hiltzen bazen argitaratzeko.

1844ko azaroan, Robert Chambers kazetari eskoziarrak idatzitako “Sorkuntzaren historia naturalaren aztarnak”  (Vestiges of the Natural History of Creation) zientzia-liburu anonimo bezala argitaratutako dibulgazio liburuak, interes publikoa zabaldu zuen espezieen transmutazioaren kontzeptuan. Liburuak fosilen erregistrotik eta enbriologiatik ateratako frogak erabili zituen, izaki bizidunak denboran zehar sinpletik konplexuagora igaro zirela aldarrikatzeko. Baina aurrerapen lineal bat proposatu zuen, Darwinek abian zuen lanaren atzean adarkatze komuneko jatorriaren teoria baino, eta egokitzapena alde batera utzi zuen. Darwinek argitaratu eta gutxira irakurri zuen, eta haren geologia eta zoologia amateurra mespretxatu zituen, baina arreta handiz berrikusi zituen bere argudioak zientzialari nagusiek, Adam Sedgwick barne, liburuko moralari eta akats zientifikoei eraso egin ondoren. “Aztarnak” liburuak eragin handia izan zuen iritzi publikoan, eta eztabaida biziak, “Espezieen jatorriaz” liburuari zientifikoagoa zenaren onarpenerako bidea zabaltzen lagundu zion, espekulazio ebolutiboa korronte nagusira eramanez. Naturalista gutxi transmutazioa kontuan hartzeko prest zeuden arren, Herbert Spencer lamarckismoaren eta garapen progresiboaren defendatzaile aktibo bihurtu zen 1850eko hamarkadan.

Hooker 1847ko urtarrilean "Saiakera"ren kopia bat kentzeko konbentzitu zuten, eta azkenean Darwini beharrezko iritzia emanez ohar orri bat bidali zion. Taxonomian trebetasunik eza gogorarazita, Darwinek zortzi urteko barne-azterketari ekin zion, haien sailkapenean aditu nagusi bihurtuz. Bere teoria erabiliz, apur bat aldatutako gorputz-atalek baldintza berriak betetzeko funtzio desberdinak betetzen zituztela erakusten duten homologiak aurkitu zituen, tarteko etapa bat aurkituz sexu ezberdinen eboluzioan.

1837ko uztailaren erdialdean Darwinek bere "B" koadernoa hasi zuen Espezieen Transmutazioari buruz, eta 36. orrialdean "Uste dut" idatzi zuen bere lehen zuhaitz ebolutiboaren gainean.

Darwinen lanpernen ikerketek konbentzitu zuten aldakuntza etengabe sortzen zela, eta ez egoera aldaketei erantzuteko soilik. 1854an, Beagle-rekin lotutako idazlanaren azken zatia amaitu, eta eboluzioaren inguruan denbora osoz hasi zen lanean. Orduan konturatu zen eboluzio-dibergentziaren adarkatze eredua, hautespen naturalaren bidez azaltzen zela etengabe lanean, egokitzapena hobetzeko. Bere pentsamendua aldatu egin zen populazio isolatuetan, uharteetan bezala, eratzen ziren espezieak isolamendurik gabeko espezializazioa azpimarratzeraino, hau da, gero eta espezializazio handiagoa ikusi zuen populazio egonkor handietan, nitxo ekologiko berriak etengabe ustiatzen zituen heinean. Ikerketa enpirikoak egin zituen bere teoriaren zailtasunetan zentratuz. Etxeko animalia askoren arraza ezberdinen arteko ezberdintasun garatzaile eta anatomikoak aztertu zituen, uso-hazkuntza dotoreetan buru-belarri murgildu zen, eta Frantzisko seme gaztearen laguntzaz esperimentatu zuen haziak eta animaliak ozeanoetan zehar barreiatzeko moduetan, urruneko uharteak kolonizatzeko. 1856an, bere teoria askoz sofistikatuagoa zen, froga ugarirekin.

Argitalpena

Argitaratzeko behar izan zuen denbora

Bere autobiografian, Darwinek esan zuen "asko irabazi zuela 1839tik, teoria argi eta garbi asmatu zenetik, 1859ra arte argitaratutako atzerapenarekin; eta ez nuen ezer galdu". 1859ko liburuaren lehen orrialdean adierazi zuen, 1837an gaia lantzen hasita, bost urteren buruan «ohar labur batzuk» egin zituela, 1844an zirriborro batean handitu zituela, eta “garai hartatik aurrera gaur egun arte, etengabe jarraitu dut helburu bera.”

Hainbat biografok proposatu dute Darwinek bere ideiak arrazoi pertsonalengatik publiko egitea saihestu edo atzeratu zuela. Iradokitako arrazoien artean honakoak zeuden: erlijio jazarpenaren edo desohore sozialaren beldurra, bere iritziak agerian utziz gero, elizgizon naturalistak zein Emma emazte jainkozaleak asaldatzearen kezka zuelako. Charles Darwinen gaixotasunak atzerapen errepikatuak eragin zituen. Glen Roy-ri buruzko bere papera lotsagarri okerra izan zen, eta agian zuzena zela ziurtatu nahi izan zuen. David Quammen-ek iradoki du faktore horiek guztiak lagundu izana, eta baita Darwinek garai hartan liburuen ekoizpen handia eta familia-bizitza lanpetua zuela.

John van Wyhe zientzia historialariaren ikerketa berriago batek ebatzi duenez, Darwinek argitalpena atzeratzeko ideia 40ko hamarkadakoa baino ez zen, eta Darwinen garaikideek uste zuten hartu zuen denbora arrazoizkoa zela. Darwinek beti bukatzen zuen liburu bat beste bat hasi aurretik. Ikertzen ari zela, jende askori kontatu zion transmutazioarekiko zuen interesa, sumindurarik sortu gabe. Argitaratzeko asmo sendoa zuen, baina 1854ko irailera arte ezin izan zuen egun osoz lan egin. 1846ko bere kalkuluen araberako "liburu handia" idazteko bost urte beharko zituelaren ustea, baikorregia izan zen.

Alfred Russel Wallace (1823–1913) Singapurren 1862an ateratako argazkian.

Argitaratzera daramaten gertaerak: "liburu handia" eskuizkribua

Espezieen "sarrera"ri buruzko 1855eko artikulu batek, Alfred Russel Wallace-k idatzia, esan zuen espezie bizidunen eta fosilen banaketa geografikoko ereduak azal zitezkeela espezie berri bakoitza lehendik zegoen eta estuki erlazionatuta dagoen espezie baten ondoan existitzen bazen. Charles Lyell-ek, Wallace-ren artikuluaren ondorioak eta Darwin-en lanarekin izan dezakeen lotura aitortu zituen, Darwinek ez zuen ikusi arren, eta 1856ko maiatzean Lyellek Darwini idatzitako gutun batean bere teoria argitaratzeko lehentasuna ezartzeko eskatu zion. Darwinek kontakizun oso eta sinesgarri bat egiteko gogoaren, eta artikulu labur bat azkar egiteko presioaren artean, urratu egin zen. Lyell bazekien hori, eta Joseph Dalton Hookerrekin harremanetan jarrita, esan zuen ez zituela bere ideiak azaldu nahi erredaktore batek berrikus zitzan, aldizkari akademiko batean argitaratu beharko zukeen bezala. 1856ko maiatzaren 14an hasi zuen "zirriborro" bat, eta uztailerako erabaki zuen espezieei buruzko tratatu tekniko oso bat egitea, Hautespen Naturalari buruzko bere "liburu handi" gisa. Dibergentziaren printzipioa barne hartzen zuen teoria 1857ko irailaren 5ean osatu zen, Asa Grayri bere ideien laburpen labur baina zehatz bat bidali zionean.

Wallace eta Darwinen artikuluen argitalpen bateratua

Darwinek lan handia egina zuen Hautespen Naturalari buruzko "liburu handia" egiteko eskuizkribuan, 1858ko ekainean Wallaceren pakete bat jaso zuenean, Maluku uharteetatik bidalia. Hogei orrialde zituen, eta bertan mekanismo ebolutibo bat deskribatzen zen, Darwinen azken bultzadari emandako erantzuna, Darwinek merezi zuela uste bazuen Lyelli bidaltzeko eskariarekin. Mekanismoa Darwinen teoriaren antzekoa zen. Darwinek Lyelli idatzi zion: "Zure hitzak mendekuz bete dira… aurrea hartuz” eta "noski, berehala idatzi eta Wallacek aukeratutako edozein aldizkarira bidaltzea" eskainiko zion, "bestela, nire originaltasun guztia, dena delakoa, suntsitua geratuko delako."

Lyellek eta Hookerrek adostu zuten Wallaceren orrialdeak Darwinen 1844ko saiakeraren eta Grayri 1857an idatzitako gutunaren laburpenekin lotzen zituen argitalpen bateratu bat Linnean Elkartean aurkeztea, eta 1858ko uztailaren 1ean “Espezieek aldakiak eratzeko duten joerari eta hautespen naturalaren bidez aldakiak eta espezieak betikotzeari buruz” Wallacek eta Darwinek idatzitako artikuluak irakurri ziren, baina ez zuten erreakzio handirik sortu. Darwinek Wallaceren ideia hautespen naturalari buruz zuen kontzeptuaren berdin-berdina zela uste zuen bitartean, historialariek desberdintasunak adierazi dituzte. Darwinek hautespen naturala animalien hazleek egiten zuten hautespen artifizialaren antzekotzat deskribatu zuen, eta banakoen arteko lehia azpimarratu zuen; Wallacek ez zuen konparaziorik egin hautazko hazkuntzarekin, eta tokiko baldintzetara moldatutako aldaki ezberdinak mantentzen zituzten presio ekologikoetan zentratu zen. Historialari batzuek iradoki dute Wallace taldeen hautaketari buruz eztabaidatzen ari zela, aukeraketa banakako aldakuntzari buruz jardun beharrean.

Espezieen liburuaren laburpena

Bilera egin eta berehala, Darwinek erabaki zuen "nire obra osoaren laburpen bat" idaztea, Linnean Society aldizkariak argitaratuko zuen artikulu baten edo gehiagoren formatun, baina kezkatuta agertu zen "nola egin daitekeen zientzia aldizkari baterako, daturik eman gabe, eta hori ezinezkoa litzateke." Zenbat orrialde beharko ote ziren galdetu zion Hookerri, eta "Epaileek uko egingo baliote erabat zientifikoa ez delako, agian panfleto gisa argitaratuko nuke." 1858ko uztailaren 20an hasi zuen "Espezieen libururen laburpena", Sandownen oporretan zegoela, eta zati batzuk buruz idatzi zituen, eskuizkribuak lagunei bidaltzen zizkien bitartean egiazta zitzaten.

Urriaren hasierarako, "nire laburpena liburuki txiki batean bilduko zela espero zuen, bereizita argitaratu beharko zena." Aldi berean, informazioa biltzen jarraitu zuen eskuizkribuaren atal oso zehatzak idatziz espeziei buruz", Hautespen Naturala liburu handirako.”

“Espezieen jatorriaz, Hautapen naturalaren edo biziaren aldeko borrokan arraza faboratuak kontserbatzea." 2. edizioa. Charles Darwin, John Murray, Londres, 1860. Eskoziako Museo Nazionala.

Murray argitaratzaile gisa; izenburuaren aukeraketa

1859ko martxoaren erdialderako, Darwinen laburpena aurreratuta zegoen lehen argitalpenaz pentsatzen hasteko; Lyellek John Murray editorea proposatu zuen, eta berarekin bildu zen argitaratzeko prest ote zegoen jakiteko. Martxoaren 28an, Darwinek Lyelli idatzi zion aurrerapenei buruz galdetuz eta Murrayri esateko “nire liburua ez dela ortodoxoegia, gaiak saihestezina egiten duena baino." Izenburu-orri zirriborro bat erantsi zuen, “Hautespen naturalaren bidez espezieen eta aldakien jatorriari buruzko saiakeraren laburpen bat” proposatuz,1859. urtea gehituz. Murrayren erantzuna aldekoa izan zen, eta Darwinek oso pozik esan zion martxoaren 30ean Lyelli laster sorta handi bat bidaliko ziola, baina zoritxarrez ez astebetean, lehen hiru kapituluak kopiagileen eskuetan zeudelako.

Murrayk erantzun zion, Lyelleri argitaratu zion baldintza beretan argitaratuko ziola liburua, akordioa bidaliz, eskuizkribua ikusi ere egin gabe, eta Darwini 2/3ko irabaziak eskaini zizkion. Darwinek berehala onartu zuen atseginez, behin eta berriz esanez Murray libre izango zela eskaintza erretiratzeko gehituz, baldin eta kapituluko eskuizkribuak irakurrita, uste bazuen liburua ez zela ondo salduko. Azkenean, Murrayk 180 libera esterlina ordaindu zizkion Darwini lehen edizioagatik, eta Darwinen heriotzean 1882an liburua seigarren edizioan zegoen, ia 3000 liberako irabaziak emanda.

Murrayren konbentzimenduarekin, titulua azkenean “Espezieen jatorriaz” adostu zen, izenburu orriak honakoa erantsiz “Hautapen naturalaren edo biziaren aldeko borrokan arraza faboratuak kontserbatzea". Izenburu zabal honetan (eta liburuko beste leku batzuetan), Darwinek "arraza" termino biologikoa erabili zuen "aldaki" terminoarekin batera, espezie bateko aldakiak esan nahi duelarik. Zentzu zabalean erabili zuen terminoa, eta "arraza ezberdinak, adibidez, azak" eta "gure etxe-animalia eta landareen aldaki edo arraza hereditarioak" eztabaidatzeaz gain, liburuan hiru adibide daude "giza arrazak" esamoldea erabiltzeko, gizakien arrazei buruz.

Argitalpenak eta ondorengo edizioak

Espezieen jatorriaz liburua 1859ko azaroaren 24an argitaratu zen lehen aldiz, hamabost txelineko prezioan, 1250 ale guztira. Liburua liburu-saltzaileei eskaini zitzaien azaroaren 22an, Murrayren udazkeneko salmentan, eta eskuragarri zeuden ale guztiak berehala hartu zituzten. 1.250 ale inprimatu arren, aurkezpen- eta berrikuspen-kopiak kendu ondoren, eta bost ale Stationers Halleko egile-eskubideetarako, 1.170 ale inguru zeuden salgai. Esanguratsua da Mudieren Liburutegiak 500 hartu zituela, liburua hainbat eta lasterren liburutegiko harpidedun kopuru handi batera iristeko. Bigarren edizioa, 3.000 alekoa, azkar atera zen 1860ko urtarrilean, eta zuzenketa ugari sartu ziren, baita erlijio-objekzioei emandako erantzun bat ere, 2. orrialdean epigrafe berri bat, Charles Kingsleyren aipu bat, eta amaierako esaldiari "Sortzailearena" esaldia erantsiz. Darwinen bizitzan zehar, liburuak sei edizio izan zituen, eta aldaketak eta berrikuspenak metatu zituen aurkako argudioei aurre egiteko.

Asa Gray botanikari estatubatuarra (1810–1888)

Britainia Handitik kanpoko argitalpenak

Estatu Batuetan, Asa Gray botanikari eta Darwinen lankide amerikarrak, Bostongo editore batekin negoziatu zuen AEBetako bertsio baimendu bat argitaratzeko, baina jakin zuen New Yorkeko bi argitaletxek Espezieen inprimatzeko nazioarteko copyright-a baliatzeko asmoa zutela. Darwin pozez zoratzen zegoen liburuaren ospeagatik, eta Grayri eskatu zion irabaziak gordetzeko. Grayk % 5eko royaltya negoziatu zuen New Yorkeko Appleton 's editorialarekin. 1860ko urtarrilaren erdialdean atera zuen bere edizioa, eta beste bi editoreak erretiratu egin ziren. Maiatzeko gutun batean, Darwinek 2.500 aleko tirada bat aipatu zuen, baina ez dago argi lehen inprimaketari buruzkoa zen, urte hartan lau izan baitziren.

Liburua zabal itzuli zen Darwinen bizitzan, baina arazoak sortzen ziren kontzeptuak eta metaforak itzultzearekin, eta itzulpen batzuk itzultzailearen agendak berak alboratzen zituen. Darwinek aurkezpen-kopiak banatu zituen Frantzian eta Alemanian, eskatzaile egokiak aurkeztuko zirelakoan, itzultzaileek bertako argitaletxe batekin moldatzea espero baitzen. Ongietorria eman zion Heinrich Georg Bronn naturalista eta geologo zaharrari, baina 1860an argitaratutako alemanezko itzulpenean Bronnen bere ideiak inposatu zituen, Darwinek nahita alde batera utzitako gai polemikoak gehituz. Bronnek "arraza faboratuak" "arraza perfekzionatuak" bezala itzuli zituen, eta bizitzaren jatorria barne hartzen zuten gaiei buruzko saiakerak gehitu zituen, baita Bronnek “Naturphilosophie”-ri zion atxikimenduak neurri batean inspiratutako inplikazio erlijiosoei buruzko azken kapitulu bat ere.

1862an, Bronnek bigarren edizio bat egin zuen, ingelesezko hirugarren edizioan eta Darwinen iradokizunetan oinarrituta, baina gero bihotzekoak jota hil zen. Darwinek Julius Victor Carusekin harreman estua izan zuen, 1867an itzulpen hobetu bat argitaratu zuelako. Darwinek Frantzian itzultzaile bat aurkitzeko saiakerak gainditu zituen, eta 1862an argitaratutako Clémence Royerren itzulpenak sarrera bat gehitu zuen, Darwinen ideiak goraipatuz errebelazio erlijiosoaren alternatiba gisa, eta darwinismo soziala eta eugenesia aurreikusten zituzten ideiak sustatuz, baita ohar argigarri ugari ere, Darwinek adierazten zituen zalantzei bere erantzunak emanez. Darwinek 1866an argitaratutako bigarren edizio baten eta 1870eko hirugarren baten erantzun zion Royerri, baina notak kentzeko zailtasunak izan zituen, eta kezka sortu zioten edizio horiek.

1876an Edmond Barbierren itzulpen bat argitaratu zenean lasaitu zen. 1860an Tiberius Cornelis Winklerren herbeheretar itzulpen bat argitaratu zen. 1864an, italierazko eta errusierazko itzulpen gehiago agertu ziren. Darwinen bizitzan, Espezieen liburua suedieraz argitaratu zen 1871n, danieraz 1872an, polonieraz 1873an, hungarieraz 1873-1874an, gaztelaniaz 1877an eta serbieraz 1878an. 1977rako, Espezieen liburua beste 18 hizkuntzatan agertu zen, horien artean Ma Chün-Wuren txineraz, darwiniarrak ez ziren ideiak gehitzen zituena; 1.5. eta 4. kapituluak 1902an eta 1904an argitaratu zituen, eta bere itzulpen osoa 1920an.

Edukia

Izenburua eta sarrera

Bigarren orrialdeak William Whewell eta Francis Baconen aipamenak jasotzen ditu lege naturalen teologiari buruz, zientzia eta erlijioa bateratuz. Eta baita Isaac Newtonek naturaren legeak errespetatzen zituela, Jainko arrazional baten zuen sinesmenaren arabera. Bigarren edizioan, Darwinek Joseph Butler-en epigrafe bat gehitu zuen, Jainkoak lege zientifikoen bidez bezainbat mirarien bidez lan egin zezakeela baieztatzen, bere lagun zaharrenen kezka erlijiosoei keinu eginez. Sarrerak Darwinen egiaztagiriak finkatzen ditu naturalista eta egile gisa, eta ondoren John Herschelen gutunari erreferentzia egiten dio, espezieen jatorria "prozesu miragarri baten aldean, naturala izango zela" iradokitzen zuena:

“HMS Beagle ontzian naturalista bezala, asko harritu ninduten Hego Amerikako biztanleen banaketak, eta kontinente horretako iraganeko biztanleekiko egungo harreman geologikoak. Gertaera hauek espezieen jatorriari buruzko argi pixka bat ematen zutela iruditu zitzaidan, misterioen misterioa, gure filosofo handienetako batek deitu duen bezala.”

John Goulden ilustrazioa 1841ean argitaratu zen. Hedadura gainjarriak dituzten bi rhea espezieren existentziak eragina izan zuen Darwinengan.

Darwinek hain zuzen “rhea” txoriaren espeziearen banaketari eta Galapagoetako dortoka zein txori isekariei egiten die erreferentzia. Bere teoriari buruzko urteetako lana aipatzen du, eta Wallace ondorio berera datorrela. Horrek lan osatugabearen «Laburpen hau argitaratzera» eraman zuen. Bere ideiak zehazten ditu, teoriaren funtsa azalduz:

“Espezie bakoitzean bizirik iraun dezaketen indibiduoak baino gehiago jaiotzen direnean, eta beraz existentziaren aldeko borroka errepikatzen denean, ondorioetako bat da edozein indibiduok izaera apur bat aldatzen badu bizirauteko aukera gehiago izango dituela, horrela naturalki hautatua izanik. Ondoren, herentziaren printzipio sendoari jarraituz, izaera aldatutako edozein barietatek, bere forma berria hedatzeko joera izango du.”

Hirugarren ediziotik aurrera, Darwinek sarrera ideia ebolutiboen garapen historikoaren zirriborro batekin hasi zuen. Zirriborro hartan aitortu zuen Patrick Mateok, ezezaguna Wallacentzat zein berarentzat, 1831n argitaratutako liburuan eranskin baten aurreikusi zuela hautespen naturalaren kontzeptua. Eta laugarren edizioan aipatu zuen William Charles Wellsek 1813an idatzia zuela.

Aldaketa hezitzearen eta naturaren egoeran

I. kapituluan animalien eta landareen hazkuntza lantzen dira, antzinako Egiptora itzuliz. Darwinek laborantzan dauden arraza ezberdinen jatorriari buruzko iritzi garaikideak eztabaidatzen ditu, asko arbaso komunetatik hazkuntza selektiboaren bidez sortu direla argudiatzeko. Hautespen artifizialaren ilustrazio gisa, usoen hazkuntza irudimentsua deskribatzen du, "arrazen aniztasuna zerbait harrigarria dela" esanez, nahiz eta denak haitz-uso espezie baten ondorengoak izan. Darwinek bi aldaera ezberdin ikusi zituen: (1) "kirolak" edo "munstrokeriak" deitzen zituen bapateko aldaketa arraroak (adibidez: hanka motzak dituzten Ancon ardiak), eta (2) nonahiko desberdintasun txikiak (adibidez: usoen moko laburragoa edo luzeagoa.) Bi motatako aldaketa hereditarioak hazleek erabil ditzakete. Hala ere, Darwinentzat aldaketa txikiak izan ziren garrantzitsuenak eboluzioan. Kapitulu honetan Darwinek aurreko bere uste okerra onartzen du, ingurumen-aldaketa beharrezkoa delako aldakuntza sortzeko.

II. kapituluan, Darwinek zehazten du espezieen eta barietateen arteko bereizketa arbitrarioa dela, adituak ez zeudelako ados haien erabakiak aldatuz forma berriak aurkitzen zirenean. Ondorioztatu duenez, "ondo markatutako barietate bati espezie hasiberria dei daiteke zuzenki" eta "espezieak aldaera sendo eta iraunkorrak baino ez direla." Naturaren aldakuntzaren nonahikotasuna defendatzen du. Historialariek ohartarazi dute naturalistak aspalditik zekitela espezie bateko indibiduoak elkarrengandik desberdinak zirela, baina orokorrean aldakuntza horiek espezie bakoitzaren arketipoarekiko desbideratze mugatu eta garrantzirik gabekotzat jotzen zituzten, arketipo hori Jainkoaren gogoan ideal finko bat izanik. Darwinek eta Alfred Russel Wallacek espezie bereko gizabanakoen arteko aldakuntza funtsezko egin zuten, mundu naturala ulertzeko.

Existentziaren, hautespen naturalaren eta dibergentziaren aldeko borroka

III. kapituluan, Darwinek galdetzen du nola barietateak, "espezie hasiberriak deitu ditudanak", espezie bereizi bihurtzen diren, eta erantzun gisa "hautespen naturala" deitzen duen funtsezko kontzeptua sartzen du. Bosgarren edizioan zera gehitzen du: «Baina Herbert Spencer jaunak sarritan erabiltzen duen esamoldea, 'Egokienen biziraupena', zehatzagoa da, eta batzuetan erosoagoa.”

“Bizirik mantentzeko borroka honen ondorioz, edozein aldakuntzak, txikiak izan arren eta nolanahiko kausatik datozenak, edozein espezietako indibiduorentzat mesedegarri bada, beste izaki organikoekin eta kanpoko naturarekin dituen harreman konplexuetan probetxugarri gertatzen bazaio, indibiduo horrek iraupenerako joera izango du, eta ondorengoek heredatu egingo dute... Printzipio honi, aldakuntza txiki bakoitza erabilgarria bada, Hautespen Naturala terminoaz deitu diot, gizakiaren hautespen-ahalmenarekin duen erlaziotik bereizteko.”

Ohartzen du A. P. de Candollek eta Charles Lyellek esana zutela organismo guztiak lehia gogorraren menpe daudela. Darwinek azpimarratzen du "existentziaren aldeko borroka" esamoldea zentzu handi eta metaforikoan erabili duela, izaki batekiko mendekotasuna barne, lehortearen aurka borrokatzen diren landareetatik hasi eta hegaztiek beren fruitua jan eta ernai-haziak zabal ditzaten lehiatzen diren landareetaraino. Populazioaren hazkundearen ondoriozko borroka deskribatzen du: “Malthusen doktrina da, animalien eta landareen erresuma osoari indar anitzekin aplikatua." Gehikuntza hori egiteko egiaztapenak aztertzen ditu, elkarrekiko mendekotasun ekologiko konplexuak barne, eta lehia estuagoa dela "naturaren ekonomian ia leku bera betetzen duten formen hurbilen artean".

Espezieen dibergentzia erakusteko erabilitako zuhaitz-diagrama hau da Espezieen Jatorriaren adibide bakarra.

IV. kapituluan hautespen naturala zehazten da: "Izaki organiko guztiek elkarren artean eta bizi-baldintza fisikoekin duten elkarrekiko harremanen eta konplexutasun mugagabea eta estua." Darwinek adibide gisa hartzen du baldintza aldaketa batek espezie batzuk desagertzea ekarri zuela, beste batzuen inmigrazioa, eta aldakuntza egokiak gertatuz gero, espezie batzuen ondorengoak baldintza berrietara egokitzea. Azpimarratzen zuen animalia-hazleek praktikatzen duten hautespen artifizialak maiz arrazen arteko izaera-dibergentzia nabarmenak sortzen zituela, eta hautespen naturalak gauza bera egin zezakeela iradokitzen zuen, esanez:

“Baina galdera da nola aplika daitekeen naturan antzeko printzipioren bat? Uste dut modu eraginkorrenean aplika daitekeela, edozein espezietako ondorengoak zenbat eta dibertsifikatuago izan egituran, osaeran eta ohituretan, gai izango direla leku asko eta askotarikoaz jabetzeko naturaren, ondorioz kopurua handitzea ahalbidetuz.”

Historialariek adierazi dute Darwinek hemen “txoko ekologikoa”ren kontzeptu modernoa aurreikusi zuela. Ez zuen iradokitzen aldeko aldakuntza guztiak hautatu behar zirenik, ez eta bizirik iraun zuten animaliak hobeak edo handiagoak zirenik, baizik eta ingurumenera egokituago zeudela.

Darwin-ek sexu-hautaketa proposatzen du, bikotekideak bereganatzeko arren arteko lehiak bultzatuta ezaugarri sexu-dimorfikoak azaltzeko, hala nola, lehoien zurda, oreinen adarrak, paumaren isatsak, txorien kantuak eta hegazti ar batzuen lumaje distiratsua. Sexu-hautapena sakonago aztertu zuen “Gizakiaren jatorria eta sexuarekiko hautapena” lanean (1871). Hautespen naturalak oso poliki lan egingo zuela espero zen espezie berriak eratzeko, baina hautespen artifizialaren eraginkortasuna ikusita, "ez zion mugarik ikusten aldaketa-kopuruari, izaki organiko guztien arteko egokitzapenen edertasunari eta konplexutasun infinituari, bat-beste batekin eta haien bizi-baldintza fisikoekin, naturaren hautapen-ahalmenak denbora luzean eragin ditzakeelako". Zuhaitz diagrama eta kalkuluak erabiliz, jatorrizko espezieetatik espezie eta genero berrietara "izaeraren dibergentzia" adierazi zuen. Desagertzearekin batera erortzen ziren adarrak deskribatzen ditu, adar berriak sortu ziren bitartean "Biziaren zuhaitz handian, bere ederrekin."

Aldakuntza eta herentzia

V. kapituluak erabileraren eta erabilera ezaren ondorioak deitu zituenak aztertzen ditu, bere ustez: "Zalantza gutxi egon daiteke gure etxeko animalietan erabilerak atal batzuk indartu eta handitzen dituela, eta erabilera ezak gutxitu egiten dituela; eta horrelako aldaketak heredatzen direla, eta hori naturan ere gertatzen dela."

Darwinek esan zuen erabilerari eta erabilera-ezari egotzi ohi zaizkiola aldaketa batzuk, hala nola uharteetan bizi diren intsektu batzuen hego funtzionalak galtzea, hautespen naturalak eragin ditzakeela. Jatorriaren ondorengo edizioetan, Darwinek eskuratutako ezaugarrien herentziari egotzitako papera zabaldu zuen. Bestalde, onartu zuen heredagarri diren aldaketen iturria ez ezagutzea, baina ingurumen-faktoreek sortu zitezkeela espekulatu zuen. Hala ere, gauza bat argi zegoen: aldakuntza berrien izaera zehatza eta arrazoiak edozein zirela ere, Darwinek jakin bazekien behaketatik eta esperimentuetatik hazleak gai zirela halako aldakuntzak hautatzeko eta desberdintasun handiak sortzeko aukeraketa belaunaldi askotan. Eta etxeko animalietan hautaketak funtzionatzen duen behaketa, ez dela suntsitzen azpian dagoen herentziazko mekanismoaren ulermen faltagatik.

Animalien eta landareen hazkuntzak antzeko barietateak erakusten zituen, edo arbasoen forma batera itzultzeko joera zuten, eta espezie ezberdinetan aldakuntza-eredu antzekoak azaldu zituen Darwinek, horrek jatorri arrunta erakutsiz. Kontatu zuen nola Lord Mortonen behorrak itxuraz telegonia erakusten zutela, kumeak guraso emearen aurreko bikote baten ezaugarriak heredatuz, eta prozesu hori hautespen naturalerako eskuragarri dagoen aldakuntza areagotzen zuela onartu zuen.

Xehetasun gehiago Darwin-en 1868ko “Etxekotutako animalien eta landareen aldakuntza” liburuan eman zuen, non herentzia azaltzen saiatu zen pangenesiaren hipotesiaren bidez. Darwinek nahasketa-herentzia pribatuki zalantzan jarri bazuen ere, banakako aldakuntza berriek populazio batean nahasteko joera zuten zailtasun teorikoarekin borrokatu zuen. Hala ere, herentziazko aldakuntza ikus zitekeen, eta Darwinen hautapen kontzeptua aldakuntza txiki ugari zituen populazio batean lan egitearen kontzeptua gauzagarria zen. 1930eko eta 1940ko hamarkadetako eboluzio-sintesi modernora arte ez zen herentzia-eredu bat aldakuntza-eredu batekin erabat integratuta egon. Eboluzio-sintesi moderno honi Eboluzio Neodarwinista izena eman zioten, Charles Darwinen eboluzioaren teoriak Gregor Mendelen herentzia genetikoaren teoriekin biltzen dituelako.

Darwinek uso-arraza ezberdinetako burezurrak nola aldatzen ziren ikertu zuen, 1868an argitaratutako bere "Etxekotutako Landareen eta Animalien Aldaketak" liburuan erakusten den bezala.

Teoriarako zailtasunak

VI. kapitulua hurrengo hiru kapituluek teoriaren aurkako eragozpen posibleak jorratuko dituztela esanez hasten da, lehenengoa izanik askotan erlazio estuko espezieen artean ez dela tarteko formarik aurkitzen, nahiz eta teoriak horrelako formak existitu behar duela adierazten duen. Darwinek azpimarratu zuenez: "Lehenik eta behin, espezieak beste espezie batzuetatik jaitsi badira maila ikaragarri finen bidez, zergatik ez al ditugu nonahi ikusten hainbat trantsizio-forma? Zergatik ez dago natura guztia nahasian, guk ikusten ditugun moduan espezieak ondo definituta egon beharrean?" Darwinek forma ezberdinen arteko lehiari egotzi zion hori, tarteko formen banako kopuru urriarekin konbinatuta, sarri forma horiek iraungitzera daramatelako.

Beste zailtasun bat, lehenengoari lotutakoa, iragaitzazko aldakiak denboran ez egotea edo bakantasuna da. Darwinek hautespen naturalaren teoriaren arabera "trantsizio-forma kontaezinak izan behar zirela" komentatu zuen, eta galdetu zuen: "zergatik ez ditugu lurrazalean kopuru ugaritan txertatuta aurkitzen?"

Ondoren, kapituluan hautespen naturalak egitura espezializatu konplexuak sor ditzakeen aztertzen da kapituluan, eta egitura horiek erabiltzeko jokabideak ere, tarteko formak funtzionalak nola izan daitezkeen imajinatzea zaila izango litzatekeenean. Darwinek esan zuen:

“Bigarrenik, posible ote da adibidez saguzarraren egitura eta azturak dituen animalia bat, aztura erabat ezberdinak dituen animaliaren baten eraldaketaz eratu izana? Sinets al dezakegu hautespen naturalak, alde batetik, garrantzi txikiko organoak sor ditzakeela, hala nola jirafa baten isatsa, euliak uxatzeko balio duena, eta bestetik, begia bezalako egitura miragarrizko organoak, zeinen perfekzio imitaezina nekez ulertzen baitugu oraindik erabat?

Bere erantzuna kasu askotan animaliak funtzionalak diren bitarteko egiturekin existitzen direla izan zen. Katagorri hegalariak eta limur hegalariak aurkeztu zituen saguzarrek arbaso ez-hegalariengandik izan zezaketen eboluzioaren adibidetzat. Ornogabeetan aurkitutako hainbat begi sinple aztertu zituen, pigmentuz estalitako nerbio optiko batetik hasita, begi ornogabeak nola eboluzionatu ahal izan zuen adibide gisa. Darwinek ondorio hau ateratzen du: "Baldin frogatzerik balego organo konplexuren bat existitu zela, hurrenez hurreneko eraldaketa txiki ugariz eratzerik izan ez zuena, nire teoria erabat hautsiko litzateke. Baina ez dut horrelako kasurik aurkitu." "Itxurazko garrantzi gutxiko organoei" buruzko atal batean, Darwinek itxuraz hutsalak diren eta funtzio moldatzaile nabaririk ez duten zenbait ezaugarri azaltzeko zailtasuna aztertzen du, eta zenbait aukera azaltzen ditu, hala nola ezaugarri erabilgarriekiko korrelazioa. Onartzen du erabat ezjakinak garela animali arraza etxekotuak, eta giza arrazak bereizten dituzten aldakuntza txiki eta garrantzirik gabeak eragiten dituzten kausez. Iradokitzen du hautespen sexualak aldakuntza hauek azal ditzakeela:

“Xede bererako aipa nitzakeen hain markatuak diren giza arrazen arteko diferentziak, gehi nezake ezberdintasun horien jatorriari buruzko argi txikiren bat bota daitekeela itxuraz, batez ere mota jakin bateko hautespen sexualaren bidez, baina hemen xehetasun ugarietan sartu gabe nire arrazonamendua arinkeriaz agertuko litzateke.”

VII. kapituluak (lehen ediziokoak) senaren eboluzioa aztertzen du. Bere adibideen artean esperimentalki ikertutako bi zeuden: inurri esklaboena, eta erle eztiek zelula hexagonalak eraikitzearena. Darwin ohartu zen esklaboak egiten zituzten inurri espezie batzuk esklaboen menpekoagoak zirela beste batzuk baino, eta ohartu zen inurri espezie askok beste espezie batzuen niniak bildu eta gordeko zituztela elikagai gisa. Zentzuzkoa iruditu zitzaion esklaboekiko menpekotasun handia zuten espezieek gero eta urrats handiagoak egitea. Bestalde, zelula hexagonalak eraikitzen dituzten erleek zelula borobilak egiten zituzten erleen urratsetan eboluzionatu zutela iradoki zuen, hautespen naturalaren presiopean argizaria ekonomizatzeko. Darwinek ondorio hau atera zuen:

“Azkenik, agian ez da dedukzio logiko bat, baina nire irudimenerako askoz ere pozgarriagoa da kuku gazteak bere anaia-arrebak kanporatzen dituen instintuak, inurriak esklabo egiteaz, ikneumonidoen larbak beldarren gorputz bizien barruan elikatzeaz, ez bereziki hornituak edo sortuak diren instintu gisa, baizik eta lege orokor baten ondorio txikitzat, izaki organiko guztien aurrerapenera daramatenak, hots, ugaldu, aldatu, gogorrenak biziarazi eta ahulenak hiltzen uzten dituztenak.”

VIII. kapituluan, espezieek ezaugarri bereziak zituztelako ideia aipatzen da, hibridoak ugalkor izatea eragozten zutenak, kreaturiko espezieak bereiz kontserbatu ahal izateko. Darwinek esan zuen, etengabea izan beharrean, espezie hurbilen hibridoak sortzeko zailtasuna eta hibridoen bideragarritasuna eta ugalkortasuna asko aldatu zirela, batez ere landareen artean. Batzuetan, espezie banandutzat hartzen zenak libreki sortzen zituen ondorengo hibrido ugalkorrak, eta beste kasu batzuetan espezie bereko aldaki soiltzat hartzen zirenak nekez gurutza zitezkeen. Darwinek ondorio hau atera zuen: "Azkenik, beraz, kapitulu honetan labur-labur emandako gertakariak ez zaizkit iruditzen espezieen eta barietateen arteko oinarrizko bereizketarik ez daudenaren iritziaren aurkakoak, baizik eta onartzen dutela.

Seigarren edizioan Darwinek VII. kapitulu berri bat txertatu zuen (ondorengo kapituluak berriz zenbakituz) aurreko edizioei egindako kritikei erantzuteko, organismoen ezaugarri asko ez zirela moldagarriak eta hautespen naturalaren bidez sortu ezin zirelako objekzioa barne. Esan zuen halako ezaugarri batzuk beste ezaugarri batzuetarako moldapen-aldaketaren ondoriozkoak izan zitezkeela, eta askotan ezaugarriek ez-egokigarriak ziruditen haien funtzioa ezezaguna zelako, “Orkideen Ernalketa”ri buruzko bere liburuak erakusten zuenez, haien egitura landuek nola polinizazioa intsektuen bidez errazten zutela azaltzen zuen. Kapituluaren zati handi bat George Jackson Mivart-en kritikei erantzuten die, besteak beste, baleen iragazkiak, bi begiak albo batean dituzten arrain lauak eta intsektu makilen kamuflajea hautespen naturalaren bidez eboluzionatu ezin izan zitekeela hautespen naturalaren bidez, tarteko faseak ez zirelako moldakorrak izango. Darwinek ezaugarri bakoitzaren bilakaera inkrementalerako eszenatokiak proposatu zituen.

Erregistro geologikoa

IX. kapitulua erregistro geologikoak bat-batean sortzen diren bizi-formak erakusten dituela dio, pixkanakako aldaketetatik espero diren trantsizio-fosil kontaezinak gabe. Darwinek Charles Lyell-en “Geologiaren printzipioak” liburuan egindako argudioa hartu zuen, erregistroa oso inperfektua dela, fosilizazioa oso agerraldi arraroa baita, denbora-tarte zabaletan hedatua; geologikoki eremu gutxi aztertuak izan zirenez, formazio geologikoen ezagutza zatika baino ezin zen egon, eta fosil bildumak oso eskasak ziren. Eremu zabalago batera migratutako tokiko barietate eboluzionatuak espezie berri baten bat-bateko agerpena direla dirudi. Darwinek ez zuen espero eboluzioaren historia berreraikitzeko gai izango zenik, baina etengabeko aurkikuntzak itxaropen sendoa eman zion aurkikuntza berriek noizean behin trantsizio-formak agerian jarriko zituztela. Hautespen naturalak poliki-poliki lan egiteko denbora nahikoa egon zela erakusteko, “Geologiaren printzipioak” liburuan aztertzen den Ingalaterra eta Frantzia artean dagoen “Weald arroa”ren adibidea aipatu zuen, eta baita Hugh Miller, Jordanhill-eko James Smith eta Andrew Ramsay-ren beste behaketa batzuk. Hau azken sedimentazio- eta higadura-tasen estimazioekin konbinatuz, Darwinek Weald arriaren higadurak 300 milioi urte inguru behar izan zituela kalkulatu zuen. Fosilak zituzten geruza zaharrenetan garatu ziren organismo talde osoen hasierako agerpenak, gaur egun Kanbriarreko leherketa bezala ezagutzen dena, arazo bat sortu zuen. Darwinek ez zuen zalantzarik lehenago itsasoak izaki bizidunez beteta zeudela, baina fosilen faltari buruzko azalpen egokirik ez zuela, adierazi zuen. Kanbriaurreko bizitzaren froga fosilak aurkitu dira ordutik, bizitzaren historia milaka milioi urtez luzatuz.

Brakiopodoen generoko Lingula.

X. kapituluan ea erregistro fosilen ereduak hobeto azaltzen diren jatorri arruntaren eta hautespen naturalaren eboluzio adartsuaren bidez, espezie finkoen sorrera indibidualaren bidez baino, aztertzen da. Darwinek espero zuen espezieak poliki-poliki aldatuko zirela, baina ez erritmo berean; organismo batzuk, hala nola, brakiopodoen generoko “Lingula” bezalako organismoak ez ziren aldatu lehen fosiletatik. Hautespen naturalaren erritmoa ingurunearen aldakortasunaren eta aldaketen araberakoa izango litzateke. Horrek bere teoria urrundu zuen ezinbesteko aurrerapenaren lege lamarckiarrengandik. Honek oreka puntutuaren hipotesia aurreikusten zuela argudiatu izan da, baina beste jakintsu batzuek nahiago izan dute Darwinen gradualismoarekiko konpromisoa azpimarratu.

Richard Owen-en aurkikuntzak aipatu zituen, klase bateko lehen kideak forma modernoen artean bitarteko ezaugarriak zituzten espezie sinple eta orokortu batzuk zirela, eta gero eta forma anitzagoak eta espezializatuagoak zeudela atzetik, arbaso baten jatorri komuneko adarraldiarekin bat etorriz. Desagertze-ereduak bere teoriarekin bat zetozen, espezie-talde erlazionatutako taldeek etengabeko existentzia izan zuten desagertu arte, eta gero ez ziren berriro agertu. Duela gutxi desagertutakoak espezie bizidunen antzekoagoak ziren aurreko garaietakoak baino, eta Hego Amerikan ikusi zuenez, eta William Cliftek Australian erakutsi zuenez, azken aldi geologikoetako fosilek oraindik eremu berean bizi diren espezieen antza zuten.

Banaketa geografikoa

XI. kapituluak biogeografiaren frogak lantzen ditu, behaketatik hasita eskualde bereizietako flora eta faunaren desberdintasunak ezin direlako ingurumen desberdintasunetatik bakarrik azaldu. Hego Amerikan, Afrikan eta Australian klima antzekoa duten eskualdeak dituzte antzeko latitudeetan, baina eskualde horiek landare eta animalia oso desberdinak dituzte. Kontinente bateko eremu batean aurkitzen diren espezieak kontinente bereko beste eskualde batzuetan dauden espezieekin erlazio estuago dute beste kontinenteetako espezieekin baino. Darwinek adierazi zuen migraziorako oztopoek zeresan handia izan zutela eskualde ezberdinetako espezieen arteko desberdintasunetan. Erdialdeko Amerikako Atlantikoko eta Pazifikoko kostaldeko itsas bizitzak ez zuen ia espezie komunik Panamako Istmoak kilometro gutxiko zabalera izan arren.

Bere azalpena migrazioa eta ondorengotza eta eraldaketa konbinatzea zen. Honela esan zuen: «Aldaketarekin jaraunspen-printzipio honi buruz, uler dezakegu nola diren generoen atalak, genero osoak eta baita familiak ere eremu berdinetara mugatzen direlako, hain ohikoa eta ezaguna den bezala». Darwinek azaldu zuen nola kontinente batetik ehunen bat miliatara eratutako uharte bolkaniko bat, kontinente horretako espezie gutxi batzuek koloniza zezaketen. Espezie hauek denborarekin eraldatu egingo lirateke, baina oraindik kontinentean aurkitutako espezieekin erlazionaturik egongo lirateke, eta Darwinek eredu komuna zela ohartu zuen. Horrela, aztertu zuen nola sakabanatu zitezkeen espezieak ozeanoetan irlak kolonizatzeko, eta horietako asko esperimentalki ikertu zituen.

XII. kapituluak biogeografiari buruzko eztabaidarekin jarraitzen du. Ur gezako espezieen inguruko eztabaida labur baten ostean, uharte ozeanikoetara eta haien berezitasunetara itzultzen da; adibidez, uharte batzuetan ugaztunek betetzen zituzten rolak kontinenteetan beste animaliek betetzen zituzten, hala nola hegaldi gabeko hegaztiek edo narrastiek. Bi kapituluen laburpenak dio:

... Uste dut banaketa geografikoko gertakari nagusi guztiak migrazioaren teorian (oro har, bizi-modu nagusienak) azaltzen direla, ondorengo aldaketarekin eta forma berrien biderketarekin batera. Horrela uler dezakegu gure probintzia zoologiko eta botaniko ezberdinek bereizten dituzten oztopoek, lurrekoak zein uretakoak, duten garrantzia handia. Horrela uler dezakegu azpigenero, genero eta familien lokalizazioa; eta nola latitude ezberdinetan, Hego Amerikan adibidez, lautadako eta mendietako, basoetako, paduretako eta basamortuetako biztanleak hain modu misteriotsuan elkarrengandik lotzen diren, eta era berean, aurretik kontinente berean bizi ziren izakiak desagertutakoari lotuta daude... Printzipio horien arabera, uler dezakegu, erakusten ahalegindu naizen bezala, zergatik uharte ozeanikoek biztanle gutxi izan behar duten, baina hauetatik asko endemikoak edo bereziak izan behar dira...

Sailkapena, morfologia, enbriologia, oinarrizko organoak

Cuvier-ek 1799ko elefante biziei eta fosilei buruzko artikuluak desagertzearen errealitatea ezartzen lagundu zuen.

XIII. kapitulua sailkapena Taxonomia batean multzokatzen diren espezieen araberakoa dela azalduz hasten da, antz-maila ezberdinetan oinarritutako talde eta azpitaldeen maila anitzeko sistema batean. Sailkapen-arazoak eztabaidatu ondoren, Darwinek honakoa ondorioztatzen du:

Aurreko arau eta laguntza, zein sailkapeneko zailtasun guztiak azaltzen dira, neure burua asko engainatzen ez banaiz, sistema naturala aldaketekin jatorrian oinarritzen dela iritzita; naturalistek bi espezie edo gehiagoren arteko benetako kidetasuna erakusten duten karaktereak guraso komun batetik oinordetzan jasotakoak direla diote, eta orain arte, egiazko sailkapen oro genealogikoa dela; jatorrizko komunitate hori naturalistek inkontzienteki bilatu duten lotura ezkutua da...

Darwinek morfologia aztertzen du, egitura homologoen garrantzia barne. Honela dio: "Zer izan daiteke bitxiagorik, adibidez gizakumearen eskua, atzemateko egina, satorrarena zukatzeko egina, zaldiaren hanka, mazoparen arrauna eta saguzarraren hegala, guztiak eredu beraren arabera eraikiak izatea eta hezur berberak posizio erlatibo beretan sartzea baino?" Honek ez zuen zentzurik espezieen kreazio independentearen doktrinetan, Richard Owenek berak ere onartu zuen bezala, baina "ondorengo eraldaketa txikien hautespen naturalaren teorian" argi dago azalpena jatorri komuna erakusten duela. Ohartzen da klase bereko animaliek maiz oso antzeko enbrioiak izaten dituztela. Darwinek oinarrizko organoak aztertzen ditu, hala nola hegaz egiten ez zuten txorien hegoak eta suge batzuetan aurkitutako jatorri komuna erakusten duen pelbiseko eta hanketako hezurren aztarnak. Nabarmentzen du oinarrizko organo batzuk, hala nola baleen hortzak, enbrioi-faseetan baino ez direla aurkitzen. Faktore hauek ere eraldaketaz sostengatzen zuten bere ondorengotzaren teoria.

Amaierako oharrak

Azken kapituluak, "Laburpena eta ondorioa", aurreko kapituluetako puntuak berrikusten ditu, eta Darwinek bere teoriak historia naturalaren alor askotan aldaketa iraultzaileak sor ditzakeela itxaropenarekin amaitzen du. Psikologia oinarri berri batean jarriko dela iradokitzen du, eta bere teoriak gizateriaren lehen agerpenerako duen garrantzia adierazten du esaldi honekin "Gizakiaren jatorriaz eta bere historiaz argia botako du". Darwinek oso pasarte ezaguna eta aipagarri batekin amaitzen du:

Interesgarria da banku korapilatu bat ikustea, mota askotako landare ugariz jantzia, txoriak zuhaixken gainean kantari, intsektu ezberdinak inguruan hegaka eta harrak lur hezean arrastaka, eta era landuan eraikitako forma horiek hain desberdinak direla islatzea bata bestearengandik, eta bata bestearen mende hain modu konplexuan, guztiak gure inguruan diharduten legeek sortuak izan direla... Horrela, naturaren gerratik, gosetetik eta heriotzatik, burura dezakegun objekturik gorenena dator, hots, goi-animalien sorrera. Handitasuna dago bizitzaren ikuspegi honetan, bere ahalmen ezberdinekin, hasieran forma gutxi batzuetan edo bakar batean arnastua izan ondoren, eta planeta hau grabitatearen lege finkoaren arabera higitzen joan den bitartean, hain hasiera xumetik forma amaigabe eder eta miragarrienak eboluzionatu dutela, eta izaten ari direla.

Darwinek "Sortzaileak egindakoa" esaldia gehitu zuen 1860ko bigarren ediziotik aurrera, eta beraz, azken esaldia honela hasten da: "Bizitzaren ikuspegi honetan handitasuna dago, bere hainbat botereekin, Sortzaileak hasieran forma gutxi batzuetan edo bakar batean arnastua izan ondoren."

Egitura, estiloa eta gaiak

Darwinen argudioaren izaera eta egitura

Darwinen bi helburu zituen: espezieak ez zirela berez sortu erakustea, eta hautespen naturala aldaketaren eragile nagusia izan zela. Bazekien bere irakurleek ezagutzen zutela jada "Vestiges"-en espezieen transmutazioaren kontzeptua, eta bere sarrera barregarria da, mekanismo bideragarririk ez dagoelako. Horregatik, lehenengo lau kapituluek bere kasua azaldu zuten, alegia, naturako hautespena, existentziaren aldeko borrokak eragindakoa, etxekotutako aldakuntzen hautespenaren antzekoa dela, eta aldakuntza moldagarrien metaketak espezie ebolutiborako mekanismo zientifikoki frogagarria eskaintzen duela.

Literatur estiloa

1859ko abenduaren 3ko “Examiner” aldizkariaren berrikuspenak honela zioen: "Darwin jaunaren liburukiaren zati handi bat irakurle arruntek "irakurketa gogorra" deituko luketena da; hau da, ulertzeko arreta kontzentratua eta zereginerako nolabaiteko prestaketa eskatzen duena. Dena, ordea, ez da inondik inora deskribapen honetakoa, eta liburuaren zati askotan informazio ugari dago, ulertzeko erraza eta aldi berean hezigarria eta entretenigarria».

Huxley-k ilustrazioak erabili zituen gizakiek eta tximinoek oinarrizko hezur-egitura bera zutela erakusteko.

Giza eboluzioa

1830eko hamarkadaren amaierako transmutazio-koadernoetatik hasita, Darwinek gizakiaren eboluzioa ikertzen ari zen prozesu naturalen partetzat hartu zuen, eta esku-hartze jainkotiarra baztertu zuen. 1856an, Selekzio Naturala izeneko bere "espeziei buruzko liburu handian" gizakiaren gainean ohar bat sartzeko asmoa zuen, baina Wallacek 1857ko abenduan galdetu zionean, Darwinek honela erantzun zion: "Galdetzen duzu ea 'gizakia' eztabaidatuko ote dudan? Uste dut gai osoa saihestuko dudala, aurreiritziz inguratuta dagoelako, nahiz eta guztiz onartzen dudan naturalistentzat arazo goren eta interesgarriena dela". 1859ko martxoaren 28an, libururako bere eskuizkribua abian zegoela, Darwinek Lyell-i idatzi zion John Murray iradokitako argitaletxeari bermea eskaintzeko "Ez dudala gizakiaren jatorriari buruz hitz egiten."

Espezieen jatorriaz-en azken kapituluan, "Laburpena eta ondorioa" izenekoan, Darwinek bere teoriaren giza inplikazioak nabarmentzen ditu laburki:

"Etorkizun urrunean ikerketa garrantzitsuagoetarako eremuak zabalik ikusten ditut. Psikologia ideia berri batean oinarrituko da, adimen eta gaitasun ahalmen bakoitza mailaz maila eskuratuz. Gizakiaren jatorriari eta bere historiari argia emango zaio."

1860ko urtarrilean hori eztabaidatuz, Darwinek Lyell-i ziurtatu zion: "Esaldi horrekin, gizakiaren jatorriari eta bere historiari buruzko argia emango da, eta gizakia beste animalien egoera berean dagoela uste dudala erakusten dut. Idazle moderno askok esaldi hori ikusi dute Darwinek liburuan gizakiei egiten dien erreferentzia bakartzat. Janet Browne-k giza jatorriari buruz duen eztabaida bakarra dela deskribatzen du, nahiz eta liburuak gizateriaren beste erreferentzia batzuk egiten dituela adieraziz.

Liburuko beste zenbait adierazpen eraginkorrak dira gizakia beste espezie bat besterik ez dela adierazteko, beste organismo batzuei eragiten dieten prozesu eta printzipio berdinen bidez eboluzionatuz. Esaterako, III. kapituluan: "Existentziaren aldeko borroka", Darwinek "hazkuntza geldoko gizakia" sartzen du Malthuseren hazkundearen beste adibide batzuen artean. Morfologiari buruzko eztabaidetan, Darwinek gizakien eta beste ugaztun batzuen artean homologoak diren hezur-egiturak alderatzen eta iruzkintzen ditu.

Darwinen hasierako koadernoek animaliek edo gizakiek bikotekideak aukeratzen zituztenean ezaugarri ez-egokigarriak nola hauta zitezkeen eztabaidatzen zuen, gizakien arrazak edertasunaren ideiengatik desberdintzen zirelarik. Robert Knoxen “Gizakiaren lasterketak: zati bat” (The Races of Man: A Fragment) liburuari erantzuteko 1856ko oharretan, efektu horri hautespen sexuala deitu zion. Sexu-hautaketari buruzko oharrak gehitu zizkion bere "espezieei buruzko liburu handia"ri, eta 1857aren erdialdean "Gizakiaren arrazetara aplikatutako teoria" goiburuko atal bat gehitu zuen, baina ez zuen gai honi buruzko testurik gehitu.

Espezieen jatorriaz-en, VI. kapituluan: "Teoriari buruzko zailtasunak", Darwinek "aldaera arin eta garrantzirik gabekoen" testuinguruan honakoa aipatzen du:

“Xede honetarako esan nitzakeen gizakiaren arrazen arteko desberdintasunak, hain nabarmenak direnez. Gehi nezake ezberdintasun horien jatorriari buruzko argi txikiren bat bota daitekeela itxuraz, batez ere mota jakin bateko hautespen sexualaren bidez, baina hemen xehetasun ugarietan sartu gabe nire arrazonamendua arinkeriaz agertuko litzateke."

Hamabi urte geroago Darwinek “Gizakiaren jatorria, eta sexuaren araberako hautaketa” (The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex) liburua argitaratu zuenean, esan zuen ez zuela giza eboluzioari buruzko xehetasunik eman Espezieen jatorriaz-en, uste baitzuen horrek "nire iritzien aurkako aurreiritziei gehitu besterik ez ziela egingo". Baina ez zion erabat ihes egin gaiari:

“Nahikoa iruditu zitzaidan, nire "Espezieen jatorriaz"-en lehen edizioan, obra honen bidez gizakiaren jatorriari eta bere historiari argia botako zitzaiela adieraztea, eta horrek esan nahi du gizakia beste izaki organiko batzuekin batera sartu behar dela, mundu honetan duen itxura errespetatuz.”

Halaber, esan zuen liburu horretan "aipatu besterik ez" zuela egin sexuaren araberako hautaketa giza arrazak bereizteko.

1870eko hamarkadan, Darwinen karikatura britainiarrak tximinoaren gorputz batekin, lagundu egin zuten eboluzionismoa darwinismoarekin identifikatzen.

Harrera

Liburuak interesa piztu zuen nazioartean eta eztabaida zabala sortu zuen, gai zientifikoen eta inplikazio ideologiko, sozial eta erlijiosoen arteko marra zorrotzik gabe. Hasierako erreakzioaren ehuneko garrantzitsu bat kontrakoa izan zen, hein handi batean oso aztertzaile gutxik ulertu zuelako bere teoria, baina Darwin zientzian izen nabarmen eta errespetatua bezala hartu behar izan zen. Samuel Wilberforce gotzainak 1860an “Quarterly Review” aldizkarian kritika bat idatzi zuen, non ez bait zegoen ados Darwinen "argudioekin". Askoz eztabaida gutxiago izan zuen 1844ko “Sorkuntzaren aztarnak” (Vestiges of Creation) artikuluak baino, zientzialariek arbuiatu egin zutena, baina irakurlego publiko zabal bati eragin zion natura eta gizartea lege naturalen arabera gobernatzen zirela sinesteko. Espezieen jatorriaz, interes orokor zabaleko liburu bezala, gizarte-erreformaren ideiekin lotu zen. Haren bultzatzaileek asko erabilia zuten aldizkarien argitalpenetan, eta ia beste edozein lan zientifikok baino arreta handiagoa eskaini zioten, nahiz eta “Sorkuntzaren aztarnak”-en etengabeko salmentetara ez ailegatu. Darwinen liburuak legitimatu egin zuen eboluzio-mekanismoen eztabaida zientifikoa, eta "darwinismo" termino sortu berria erabili zen eboluzionismoaren eremu osoa estaltzeko, ez bakarrik bere ideiak. 1870eko hamarkadaren erdialderako, eboluzionismoa garailea zen.

Darwinek, giza jatorriari buruz leial samarra izan arren, ez zuen bere liburuan gaiari buruzko ondorio espliziturik azaldu, baina bai ordea gizakien animali arbasoei buruzko nahikoa zantzu egin, eta lehen berrikuspenak “Sorkuntzaren aztarnak”-en "gizakia tximinoengandik" zetorrelaren ideiari buruzko aipamen bat egin zuen. Giza eboluzioa funtsezkoa bilakatu zen eztabaidarako, eta Thomas Henry Huxleyk gogor argudiatu zuen bere "langileen" hitzaldi” ospetsuetan. Darwinek ez zuen bere iritziak argitaratu 1871ra arte.

Eragina komunitate zientifikoan

Irakurle zientifikoek bazekiten espezieak aldatu egiten zirela naturaren legeen menpe zeuden prozesuen bidez, baina Lamarcken ideia transmutazionalek eta Vestigesen "garapen lege" lausoak ez zuten fabore zientifikorik aurkitu. Darwinek hautespen naturala zientifikoki froga daitekeen mekanismotzat aurkeztu zuen, beste mekanismo batzuk posible zirela onartzen zuen bitartean, hala nola lortutako ezaugarrien herentzia. Bere estrategiak ezarri zuen lege naturalen bidezko eboluzioak ikerketa zientifikoa merezi zuela, eta 1875ean zientzialari gehienek onartu zuten eboluzioa gertatu zela, baina gutxik uste zuten hautespen naturala esanguratsua zenik. Darwinen metodo zientifikoa ere eztabaidatua izan zen, bere defendatzaileek John Stuart Mill-en “Sistemaren logika” enpirismoaren alde egiten zutela, aurkariek William Whewell-en "Zientzia Induktiboen Filosofia"ren eskola idealistari eusten zioten bitartean, non ikerketa espezieak diseinuz sortutako objektu finkoak zirelako ideia intuitiboarekin har zitekeen. Darwinen ideiekiko lehen laguntza biogeografia eta ekologia ikasten ari ziren naturalisten aurkikuntzetatik etorri zen, horien artean Joseph Dalton Hooker 1860an eta Asa Gray 1862an. Henry Walter Batesek ikerketa bat aurkeztu zuen 1861ean, intsektuen mimetismoa azaltzen zuena hautespen naturala erabiliz. Alfred Russel Wallacek Malaysiar uhartediko bere ikerketen frogak eztabaidatu zituen, 1864ko lan bat barne, Wallaceren lerrorako azalpen ebolutibo batekin.

Haeckel-ek gizateriara eramaten zuen enbor nagusi bat erakutsi zuen, eta hainbat animalia adar txikietan, Darwinen zuhaitz ebolutibo adartsuak ez bezala.

Eboluzioak aplikazio ez hain nabariak izan zituen anatomian eta morfologian, eta hasieran ez zuen eragin handirik izan Thomas Henry Huxley anatomistaren ikerketetan. Hala eta guztiz ere, Huxleyk biziki babestu zuen Darwin eboluzioan, nahiz eta esperimentuak eskatu zituen hautespen naturalak espezie berririk osa ote zezakeen frogatzeko, eta zalantzan jarri zuen ea Darwinen gradualismoa nahikoa ote zen bat-bateko jauzirik gabe espeziazioa sortzeko. Huxleyk zientzia laikoa izatea nahi zuen, erlijio-interferentziarik gabea, eta 1860ko apirilean Westminster Review aldizkarian argitaratu zuen artikuluak naturalismo zientifikoa sustatu zuen teologia naturalaren gainetik, Darwin goraipatuz "zientziaren domeinua zabaldu zuelako oraindik ia barneratu ez dituen pentsamendu-eskualdeen gainetik", eta "darwinismo" terminoa sortu zuen zientzia sekularizatzeko eta profesionalizatzeko ahaleginen parte gisa. Huxleyk eragina lortu zuen, eta X Kluba sortu zuen, zeinak Nature aldizkaria erabili zuen eboluzioa eta naturalismoa sustatzeko, Victoriar berantiar zientziaren zati handi bat eratuz. Geroago, Ernst Haeckel morfologista alemaniarrak Huxley konbentzitu zuen anatomia konparatiboa eta paleontologia genealogia ebolutiboak berreraikitzeko erabil zitezkeela.

Inpaktua Britainia Handitik kanpo

Emil du Bois-Reymond fisiologo alemaniarra darwinismora bihurtu zen 1860ko udaberrian Espezieen jatorriaz-en ale bat ingeles irakurri ondoren. Du Bois-Reymond jarraitzaile konprometitua izan zen, eta Darwini Breslauko Unibertsitateko ohorezko titulua ziurtatu zion, bere teoria Berlingo Unibertsitateko ikasleei irakatsi zien, eta bere izena Alemania eta Herbehereetan zehar entzuleen aurrean defendatu zuen. Du Bois-Reymonden azalpena Darwinen antzekoa zen: hautespen naturala bere egin zuen, herentziaz lortutako ezaugarriak baztertu zuen, aldakuntzaren jatorriari buruz isilik geratu zen, eta "erleen altruismoa, ehunen birsorkuntza, ariketaren ondorioak eta ezaugarri desabantailatsuen herentzia" teoriak aurkezturiko puzzle gisa identifikatu zituen.

Ideia ebolutiboak, hautespen naturala ez izan arren, Goetheren “Landareen Metamorfosi”tik eta anatomia konparatuaren tradizio luzetik morfologiako ideietara ohitutako beste biologo alemaniar batzuek ere onartu zituzten. Bronnek alemanez egindako itzulpenak kontserbadoreen errezeloak areagotu arren, politiko erradikalak bultzatu zituen. Horien artean, Ernst Haeckel bereziki sutsua zen, Darwinen ideiak Lamarck eta Goetherenekin sintetizatzeko asmoz, “Naturfilosofia”ren izpiritua oraindik islatzen zuen bitartean. Bizitzaren historia ebolutiboa berreraikitzeko bere programa handinahira Huxleyk batu zen, eta paleontologiako aurkikuntzek babestu zuten. Haeckelek enbriologia asko erabili zuen bere laburpen-teorian, eboluzioaren eredu progresiboa, ia lineala gorpuzten zuena. Darwin zuhurra zen halako historiekin, eta ohartua zen von Baerren enbriologia-legeek adarkatze konplexuaren ideia sostengatzen zutela.

Hautespen naturalaren erronkak

Eragozpen zientifiko handiak zeuden hautespen naturalaren prozesurako eboluzioaren mekanismo giltzarri gisa, Carl Nägeliren tema barne, alegia egokitasun-abantailarik gabeko ezaugarri hutsal bat ezin zela hautespenaren bidez garatu. Darwinek onartu zuen ezaugarri moldagarriekin lotuta egon zitezkeela. Lurraren aroak pixkanako eboluzioa ahalbidetzen zuela uste zuen William Thomsonek (geroago Lord Kelvin titulua jaso zuen), zeinak 100 milioi urte baino gutxiagoan hoztu zela kalkulatu zuen. 1870eko hamarkadaren erdialderako, zientzialari gehienek eboluzioa onartu zuten, baina hautespen naturala rol txikiago batera baztertu zuten, eboluzioa aproposa eta progresiboa zela uste baitzuten.

"Darwinismoaren eklipsea" bitarteko teoria ebolutiboen hedapenak saltazionismo formak barne hartzen zituen, zeinetan espezie berriak mailaz mailako egokitzapenaren bidez baino gehiago "jauzika" sortzen zirela uste baitzen, ortogenesiaren formak espezieek norabide jakin batean aldatzeko berezko joera zutela baieztatzen zutenak, eta neo-lamarckismoaren formak, zeinean lortutako ezaugarrien herentziak aurrera egitea eragiten zuten. August Weismannen ikuspegi minoritarioari, hots, hautespen naturala zela mekanismo bakarra, neo-darwinismoa deitu zitzaion. Herentzia mendeliarraren berraurkikuntzak Darwinen iritzia baliogabetzen zuela uste zen.

Inpaktua eztabaida ekonomiko eta politikoetan

Batzuk, Spencerrek bezala, hautespen naturalaren analogiaz baliatu ziren gobernuen ekonomiaren esku-hartzearen aurkako argudio gisa, adibidez behartsuei mesede egiteko. Eta beste batzuk, Alfred Russel Wallace barne, argudiatu zuten ekintza bat egin behar zela egoera sozial eta ekonomikoak zuzentzeko, jokalekua berdintzeko, hautespen naturalak gizateria gehiago hobetu ahal izan baino lehen. Zenbait iruzkin politiko, horien artean Walter Bagehot-en “Fisika eta politika” liburua (1872), hautespen naturalaren ideia nazioen arteko eta giza arrazen arteko lehiara hedatzen saiatu ziren. Ideia horiek jadanik antropologian lan egiten zuten batzuk etengabeko ahalegina zen horretan txertatu zituzten, kaukasiar arraza ez-zurien aurrean zuten nagusitasunaren ebidentzia zientifikoa emateko, eta europar inperialismoa justifikatzeko.

Baden Powell teologo liberalak ideia ebolutiboak defendatu zituen, espezie berriak sartzea prozesu miragarri bat baino naturaltzat hartu behar dela argudiatuta.

Jarrera erlijiosoak

Liburuak erantzun erlijioso ugari jaso zituen ideiak aldatzen eta sekularizazioa areagotzen ari zen garaian. Azaldutako gaiak konplexuak ziren, eta erdibide handiak zeuden. Geologiaren bilakaerak esan nahi zuen aurkakotasun gutxi zegoela Genesiaren hitzez hitzezko irakurketa batean oinarrituta, baina argumentuaren defentsa, diseinutik eta teologia naturaletik abiatuz, funtsezkoa zen mundu ingelesean liburuari buruzko eztabaidetan.

Teologia naturala ez zen doktrina bateratu bat, eta Louis Agassiz bezalako aditu batzuk liburuko ideien aurka zeuden arren, beste batzuek adiskidetze bat bilatzen zuten, non eboluzioa apropos ikusten zen. Ingalaterrako Elizan, elizgizon liberal batzuek Jainkoaren xederako tresna bezala interpretatu zuten hautespen naturala, eta Charles Kingsley elizgizonak "Jainkoaren kontzepzio noble gisa" ikusi zuen. 1860ko urtarrileko bigarren edizioan, Darwinek Kingsley "elizgizon ospetsua" aipatu zuen, eta "Sortzailearengandik" esaldia gehitu zion amaierako esaldiari, handik aurrera "bizitza, bere ahalmen ezberdinekin, Sortzaileak hasieran forma gutxi batzuetan edo bakar batean arnastua izan zena" irakurtzen zen. Zenbait iruzkingilek, Darwinek geroago deitoratu zuen erlijioaren kontzesiotzat hartu duten bitartean, Darwinen iritzia, garai hartan, Jainkoak naturaren legeen bidez bizia sortzea zen, eta lehen edizioan ere "kreazioari" buruzko hainbat aipamen daude.

Baden Powellek "Darwin jaunaren liburukia" goraipatu zuen, "naturaren botere eboluzionatzaileen printzipio nagusia bermatzen duena". AEBn, Asa Grayk argudiatu zuen eboluzioa dela diseinua lehen kausa den diseinuaren bigarren efektua, eta liburuxka bat argitaratu zuen eboluzioaren liburu teista defendatuz, gehituz “Hautespen Naturala ez dela Teologia Naturalare”kin bateraezina. Eboluzio teistikoa konpromiso herrikoi bihurtu zen, eta San Georgeko Jackson Mivart eboluzioa onartzen zutenen artean zegoen, baina Darwinen mekanismo naturalistari erasotuz. Denborarekin konturatu zen naturaz gaindiko esku-hartzea ezin zitekeela azalpen zientifikoa izan, eta neo-lamarckismoa bezalako mekanismo naturalistak zeudela hautespen naturalaren gainean, helburuarekin bateragarriagoak zirelakoan.

Liburuak Darwinek giza jatorriari buruz zituen sinesmenak esplizituki azaltzen ez bazituen ere, gizakien animali arbasoei buruzko hainbat zantzu utzi zituen, eta berehala eztabaidarako ardatz bihurtu zen, nolakotasun mentalak eta moralak arima materiagabearen alderdi espiritual gisa ikusten baitziren, eta uste baitzen animaliek ez zutela nolakotasun espiritualik. Gatazka hau konpon zitekeen, gizakiengana daraman bidean naturaz gaindiko esku-hartzeren bat egon dela suposatuz, edo eboluzioa gizakiak naturaren buruan duen posiziorako, igoera helburu eta progresibo gisa ikustea. Teologo kontserbadore askok eboluzioa onartzen zuten bitartean, Charles Hodgek 1874ko bere kritikan "Zer da darwinismoa?", esaten zuen "darwinismoa", diseinuaren arbuioa barne hartzen zuena, ateismoa zela, nahiz eta onartzen zuen Asa Grayk ez zuela diseinua baztertzen. Asa Grayk erantzun zuen kargu horrek Darwinen testua faltsutzen zuela.

XX. mendearen hasieran, “Fundamentalisten” lau egile nabarmenek argi eta garbi erakusten zuten Jainkoak eboluzioaren bidez sortu zuela, baina fundamentalismoak AEBetako sorkuntza-eboluzioa hogeiko hamarkadan hasitako eztabaida inspiratu zuen. XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, idazle katoliko kontserbadore batzuk eta jesuita boteretsu batzuk eboluzioaren aurka agertu ziren, baina beste idazle katoliko batzuk, Mivart-etik hasita, adierazi zuten Elizako lehen aitek ez zutela “Genesis”-a hitzez hitz interpretatu arlo horretan. Vatikanoak 1950eko aita santuaren entziklika batean adierazi zuen bere jarrera ofiziala, azpimarratuz eboluzioa ez zela inkoherentea izan irakaskuntza katolikoarekin.

Genomaren analisian oinarritutako zuhaitz filogenetiko moderno batek hiru domeinuko sistema erakusten du.

Eragin modernoa

"Darwinismoaren eklipsearen" garaian bultzatutako eboluzio-mekanismo alternatibo desberdinak jasanezinak bihurtu ziren, herentziari eta mutazioari buruz gehiago ikasi ahala. Hautespen naturalaren esanahi osoa, azkenean, 1930eko eta 1940ko hamarkadetan onartu zen egungo sintesi ebolutiboaren zati gisa. Sintesi horretan, biologoek eta estatistikariek, hala nola R. A. Fisher, Sewall Wright eta J. B. S. Haldane, Darwinen hautaketa Mendelen genetikaren ulermen estatistikoarekin bat egin zuten.

Teoria ebolutibo modernoak garatzen jarraitzen du. Darwinen eboluzioaren teoria hautespen naturalaren bidez, zuhaitz antzeko bere jatorri komunaren ereduarekin, bizi-zientzien teoria bateratzaile bilakatu da. Teoriak organismo bizidunen aniztasuna eta ingurunera nola egokitzen diren azaltzen du. Zentzua ematen dio erregistro geologikoari, biogeografiari, enbrioi-garapenaren paralelotasunei, homologia biologikoei, aztarnari, kladistikari, filogenetikari eta beste alor batzuei, ahalmen argigarri paregabea baitute. Medikuntza eta nekazaritza bezalako zientzia aplikatuetan ere funtsezko bihurtu da. Adostasun zientifikoa egon arren, erlijioan oinarritutako eztabaida politiko bat garatu da eskoletan, eboluzioa irakasteko moduari buruz, batez ere AEBn.

Ikus, gainera

(Ingelesez) Charles Darwinen bibliografia

Kanpo estekak

• Espezieen jatorriaz euskaraz Pentsamenduaren Klasikoak Corpuseko 23. liburua. Itzultzailea: Alberto Gabikagojeaskoa Mentxaka 1994
• (Ingelesez) Charles Darwinen idazlan guztiak irakurgai

• Datuak: Q20124
• Multimedia: On the Origin of Species / Q20124