Elna
Elna (katalanez: Elna, ˈɛlnə ahoskatua; frantsesez eta ofizialki: Elne, ɛln ahoskatua) Katalan Herrietako udalerri bat da. Administratiboki Frantziako Ekialdeko Pirinioak departamenduko La Plaine d'Illibéris kantonamenduan dago, Okzitania eskualdean. 2013an 7452 biztanle zituen.
| Elna | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Frantziako udalerria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Frantzia | ||||||||||
| Frantziaren banaketa administratiboa | Metropolitar Frantzia | ||||||||||
| Eskualdea |  Okzitania | ||||||||||
| Departamendua | Ekialdeko Pirinioak | ||||||||||
| Alkatea | Nicolas Garcia (en)  | ||||||||||
| Izen ofiziala | Elne | ||||||||||
| Posta kodea | 66200 | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°36′01″N 2°58′16″E / 42.6003°N 2.9711°E | ||||||||||
 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 21.29 km² | ||||||||||
| Mugakideak | Alénya, Saint-Cyprien, Latour-Bas-Elne, Argelès-sur-Mer, Palau-del-Vidre, Ortaffa, Bages, Montescot eta Corneilla-del-Vercol | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 9.428 (2021eko urtarrilaren 1a) 26 (2020) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 442,84 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||||||||||
| ville-elne.fr… | |||||||||||
Tec ibaiaren ertzean kokaturik, Mediterraneo (4 km.), Perpinyà (12 km.) eta Argelers (7 km.) ditu ondoan.
Toponimia aldatu
Elnak, erromatarren inbasioaren ondoren, Iliberri izena izan zuen, Iriberri euskal toponimoaren latinezko bertsioa.[1] Euskal toponimoa iberiar Iliberis bilakatu zen, penintsulan zehar- egungo Granada bilakatuko zen Illiberis adibidez- hedatu zena.[2]
III. mendean, familia inperialaren jabetza zelarik eta Konstantino Handia enperadorearen ama zen Helena enperatrizaren omenez, Castrum Helenae bezala berrizendatu zuten. Helenatik Helna izatera pasa zen eta, azkenik, Elna, bere egungo izena.
Historia aldatu
Elna erromatar bide handietako batean zegoen, Peutingerren taulan agertzen baita.[1] 350ean, Magnentzio usurpatzailearen aginduz, Konstante erromatar enperadorea bertan hil zuten.[3]
VI. mendean zehar hiribildua Rosellóko apezpikuaren egoitza izan zen, eta XVII. mendera arte eskualdeko hiriburu erlijiosoa izango da. XI. mendean egungo katedrala eraiki zuten, eliza zahar bat ordezkatuz. XII. mendetik XIV. mendera bitartean kalonjeek klaustroa eraikiarazi zuten. 1285ean, Frantziako errege Filipe Ausartak hiribildua setiatu zuen, katedraleko ateak suntsituz, bertan sartu eta bertako biztanleak sarraskituz. XIII. mendean Aragoiko Petri Handiak berreskuratu, eta, azkenekoz, Luis Zuhurraren frantziar tropek 1461ean okupatu zuten.
Perpinyàk XIII. mendetik aurrera hartu zuen garrantziak Elna eklipsatu zuen. Gotzainek nahiago zuten hiri horretan bizi Elnan baino, eta, 1502an, apezpiku-egoitza Perpinyaren esku uztea ofizial egin zen. Pirinioetako mugak ezarri zituen 1659ko Pirinioetako Hitzarmenaren ondoren, hiribilduko harresiak suntsituak izan ziren, gainbehera hasiz.
Elna herri txikia da, zortzi bat mila biztanlekoa, eta beti izan da garrantzitsua katalanen memoria kolektiboan. Gainera, Francoren gerraren bukaeran, Elnako amaetxea sortu zen: hondartzetan errefuxiatu gisa nekez bizi ziren hainbat emakume eta haur hartu zituzten hor, eta tratu egokia eta duina eman zieten.[4]
2022an, Elnako Udala udaleko osoko bilkuran katalanez egiteko Ipar Kataluniako lehen udalbatza bilakatu zen.[5] Pere Manzanares auzapezak katalanez hasi zuen bere hitzaldia eta, segidan, frantsesera itzuli zuen.[6]
Demografia aldatu
Biztanleria aldatu
2007an Elne udalerrian erroldatutako biztanleak 7.452 ziren. Familiak 3.075 ziren, horien artean 991 pertsona bakarrekoak ziren (389 bakarrik bizi ziren gizonak eta 602 bakarrik bizi ziren emakumeak), 928 seme-alabarik gabeko familiak ziren, 841 seme-alabak dituzten bikoteak ziren eta 315 seme-alabak zituzten guraso-bakarreko familiak ziren.
Biztanleriak, denboran, ondorengo grafikoan ageri den bilakaera izan du:[7]
Ikus jatorrizko Wikidatako eskaera eta iturriak.
Etxebizitza aldatu
2007an 3.622 etxebizitza zeuden, 3.161 familiaren etxebizitza nagusia ziren, 167 bigarren erresidentzia ziren eta 295 hutsik zeuden. 2.734 etxeak ziren eta 870 apartamentuak ziren. 3.161 etxebizitza nagusietatik 1.811 bere jabearen bizilekua ziren, 1.232 alokairuan okupaturik zeuden eta 118 doan lagata zeuden; 43 etxek gela bat zuten, 249 etxek bi zituzten, 787 etxek hiru zituzten, 1.019 etxek lau zituzten eta 1.062 etxek bost zituzten. 2.132 etxek euren parking plaza propioa zuten azpian. 1.523 etxetan ibilgailu bat zegoen eta 1.062 etxetan bat baino gehiago zituzten.[8]
Biztanleria-piramidea aldatu
2009an sexu eta adinaren araberako biztanleria-piramidea hau zen:
| Gizonak | Adinak | Emakumeak |
|---|---|---|
1 | 28 | |
28 | 48 | |
31 | 116 | |
56 | 122 | |
142 | 220 | |
177 | 217 | |
199 | 234 | |
184 | 225 | |
180 | 141 | |
216 | 231 | |
178 | 190 | |
238 | 226 | |
183 | 159 | |
180 | 229 | |
176 | 208 | |
188 | 137 | |
212 | 198 | |
189 | 156 | |
173 | 156 | |
168 | 130 |
Ekonomia aldatu
2007an lan egiteko adina zuten pertsonak 4.407 ziren, horien artean 3.051 aktiboak ziren eta 1.356 inaktiboak ziren. 3.051 pertsona aktiboetatik 2.546 lanean zeuden (1.362 gizon eta 1.184 emakume) eta 504 langabezian zeuden (205 gizon eta 299 emakume). 1.356 pertsona inaktiboetatik 477 erretiraturik zeuden, 358 ikasten zeuden eta 521 "bestelako inaktibo" gisa sailkaturik zeuden.[10]
Diru sarrerak aldatu
2009an Elne udalerrian 3.274 unitate fiskal zeuden, 7.627,5 pertsonek osaturik. Pertsona bakoitzeko diru-sarrera fiskalaren mediana urteko 14.084 euro zen.[11]
Ekonomia jarduerak aldatu
2007an zeuden 551 komertzioetatik, 7 erauzte enpresak ziren, 15 janari enpresak ziren, 4 material elektrikoaren fabrikazioko enpresak ziren, 1 garraiorako elementuen fabrikazioko enpresa zen, 25 bestelako produktu industrialen fabrikazioko enpresak ziren, 84 eraikuntza enpresak ziren, 134 ibilgailuen saltze eta konpontze enpresak ziren, 16 garraio enpresak ziren, 25 ostalaritza eta jatetxe enpresak ziren, 2 informazio eta komunikazio enpresak ziren, 22 finantziazio enpresak ziren, 41 higiezinen enpresak ziren, 57 zerbitzu enpresak ziren, 74 administrazio publikoko enpresak ziren eta 44 «beste zerbitzu jarduera batzuk» multzoan sailkatutako enpresak ziren.[12]
2009an zeuden norbanakoentzako 156 zerbitzu publikoetatik, 1 Ogasun Publikoaren administrazio bulegoa zen, 1 jendarmeria, 1 posta bulegoa, 10 banku bulegoak, 1 funeraria, 19 ibilgailuen konpontzeko eta nekazaritza tresnetako lantokiak, 2 ibilgailuen ikuskaritza teknikoko lekuak, 1 autoeskola, 18 igeltseroak, 12 margolariak, 13 zurginak, 12 iturginak, 11 argiketariak, 4 eraikuntza enpresak, 14 ile apaindegiak, 18 jatetxeak, 14 higiezinen agentziak, 2 tintoreriak eta 2 apaindegiak.[13]
2009an zeuden 51 establezimendu komertzialetatik, 2 hipermerkatuak, 3 supermerkatuak, 1 120 m2 baino gehiagoko denda zen, 5 120 m2 baino gutxiagoko dendak, 7 okindegiak, 6 harategiak, 2 arraindegiak, 1 liburu denda zen, 9 arropa dendak, 3 etxerako tresna dendak, 2 elektrotresna dendak, 1 altzari denda zen, 1 kirol-denda zen, 2 drogeria, 1 lurrin-denda zen, 1 bitxi-denda zen eta 4 lore-dendak ziren.[14]
2000. urtean Elne udalerrian 136 nekazaritza-ustiategi zeuden, 1.170 hektarea erabiltzen.[15]
Hezkuntza eta osasun ekipamenduak aldatu
2009an 2 psikiatriko, 3 botika eta 2 anbulantzia zegoen.
2009an 3 haur-eskola eta 2 lehen-hezkuntzako eskola zegoen. Elne udalerrian Bigarren Hezkuntzako ikastetxe bat zegoen 753 ikaslekin.
Gertuen dauden herriak aldatu
Diagrama honek gertuen dauden herriak erakusten ditu.
Elne
Latour-Bas-Elne (2,5 km) Saint-Cyprien (3,0 km) Palau-del-Vidre (3,1 km) Corneilla-del-Vercol (3,4 km) Montescot (3,4 km) Alénya (4,4 km) Ortaffa (4,4 km) Théza (4,5 km) Saint-André (5,3 km)Elnatar ospetsuak aldatu
- Andreu Alfonsello, idazkea.
- Esteve Terrús (1857-1922), margolaria.
- Gilbert Grau, politikaria.
- Roger Grau, historialaria.
- Raymond de Lacvivier, notarioa,
- Camille Cabana, politikaria.
- Elisabeth Eidenbenz, erizaina
- Rose Blanc, Erresistentziaren kidea.
- Joseph Crespo, errugbilaria.
- Yvonne Boachon-Joffre, idazlea.
- Marcel Delaris, margolaria.
- Ramon Rébujent, errugbilaria.
Galeria aldatu
-
Katedraleko kanpandorrea -
Harresia -
"Perpinyàko Atea" -
"Balagué Atea" -
Errepublikaren Plaza -
"Illiberis"
.jpg)
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Alvar, Manuel. (1977). Capas toponímicas en la costa rosellonesa. in: Actas del V congreso internacional de estudios lingüísticos del mediterráneo. Zientzia Ikerketen Kontseilu Nagusia, 591 or. ISBN 84-7133-235-3..
- ↑ Coromines, Joan. (1995). Onomasticon Cataloniae: Els noms de lloc i noms de persona de totes les terres de llengua catalana. in: Onomasticon Cataloniae, IV D-J. Bartzelona: Curial Edicions Catalanes i la Caixa ISBN 84-7256-825-3..
- ↑ Michael DiMaio Jr. and Robert Frakes, Constans I (337-350 A.D.)
- ↑ Partal, Vicent. «Elna» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-04-24).
- ↑ «Elna, primer municipi de la Catalunya del Nord en què es podrà parlar en català als plens» El Punt Avui'data=22-4-2022.
- ↑ «Anticatalanisme a l'Ajuntament d'Elna perquè un càrrec parla en català» El Nacional 2022-02-04.
- ↑ Population et logements par commune depuis le recensement de 1962 (1961 pour les Dom) à 1999
- ↑ Logement, 1968-2007
- ↑ Population par sexe et âge quinquennal de 1968 à 1999. http://www.recensement-2007.insee.fr+(Noiz kontsultatua: 2010-07-13).
- ↑ Emploi et population active 1999 et 2007
- ↑ Revenus fiscaux des ménages en 2008
- ↑ Créations et stock d'établissements par commune en 2009
- ↑ Nombre d'équipements des services aux particuliers
- ↑ Nombre d'équipements et de services dans le domaine du commerce en 2009
- ↑ Exploitations agricoles
Kanpo estekak aldatu
- (Frantsesez)Résumé statistique[Betiko hautsitako esteka] INSEEren udalerriko estatistiken laburpena.
- (Frantsesez)Évolution et structure de la population[Betiko hautsitako esteka] INSEEren udalerriko datuen fitxa.
- (Frantsesez)France par comune Frantziako udalerri guztietako datu zehatzak mapa baten bitartez eskuragarri.
