Demeter
Greziar mitologian, Demeter[1] (grezieraz Δημήτηρ edo Δημητρα; euskaraz, ‘ama-jainkosa’ edo agian, ‘ama banatzailea’, indoeuropar erro honetatik:*dheghom *mater) labore eta ugalkortasunaren olinpiar jainkosa izan zen. K.a. VII. mendeko Himno Homerikoetan urtaroen ekartzaile moduan babesa eskatzen zioten[2].
| Demeter | |
|---|---|
| Antzinako Greziako erlijioa eta Greziar mitologia | |
_Demeter_in_the_Museo_archeologico_nazionale.jpg) | |
| Ezaugarriak | |
| Sexua | emakumezkoa |
| Bizitokia | Olympus (en)  eta Olinpo |
| Baliokideak | Zeres |
| Domeinua | lurzorua, ugalkortasuna eta nekazaritza |
| Familia | |
| Aita | Kronos |
| Ama | Rea |
| Bikotekidea(k) | Carmanor (en) eta Zeus |
| Seme-alabak | Pertsefone, Pluto, Amphitheus I (en) , Calligeneia (en) , Arion (en) , Despoina (en) , Philomelus (en) , Eubuleus (en) , Chrysothemis (en) , Dmia (en) eta Hekate |
| Anai-arrebak | Hestia, Hades, Zeus, Poseidon eta Hera |
Uztaren babeslea eta soroen ugalkortasunaren jainkosa, landareak jaiotzea eta birsortzearen arduraduna. Persofone alabarekin batera., Helade osoko jainko-jainkosa zaharrenetakoa eta garrantzitsuenetakoa izan zen, eta gurtza jaso zuen leku askotan, Eleusis izan zelarik gune nagusia, Eleusiseko Misterioak bertan ospatzen baitziren.[3]
Alaba Pertsefone zuen eta erromatar mitologian Zeres bere baliokidea izan zen. Demeterri genealogia bat eman zitzaionean, Kronos eta Rea (edo Gea Homerorentzat) titanen alaba zela esan zen, beraz, Zeusen arreba zaharrena eta emazte gisa ere agertzen da testu batzuetan[4]. Bere emakume apaizei Melisak deitzen zitzaien.
Sarritan nahasten da Demeter bere amona Gearekin eta bere ama Rearekin. Jainkosaren epitetoek azaltzen dute haren funtzio zabalak. Demeter eta Pertsefoneri (lurrazpiko Andrea, et Kore ere deitua) "bi jainkosak" edo "bi legegileak" esaten zieten.[5] Posible da Kreta minoiko garaiko jainkosen kultuekin lotura izatea.
Homerok laboreen jainkosa dela esaten du, eta Filace eta Pirason ( biak Tesalian) gurtza jasotzen duela. "Kiribil ederren Andrea" eta "Ilehori" ere deitzen dio, dirudienez gariaren kolorea delako[6].
Ama Lurrarekin duen erlazioa zalantzan jarri da, baina ez bere lotura Azpimunduarekin.
Demeterren himnoa aldatu
Homeroren himnoak 33 jainko-jainkosei eskainitako poemen bilduma da. Homerorenak bezala klasifikatu izan dira, baina litekeena da hainbat egile ezberdinena izatea. Poema horietako bat, Demeterri eskainita dago eta zaharrena da[7].
Jainkosa hau hobekien deskribatzen duen testua da. Demeterren Himnoan, jainkosa ahaltsua eta itxura itzelekoa dela esaten da. Behin Azpimunduko jainkoa, Hadesek, Persefone bahitu zuen. Amaren tristurak eta amorruak soroak lehor usten ditu, jainkosak, lurrari agintzen baitio fruiturik ez gehiago emateko. Gizakiak, beldurturik, Zeusengana jo zuten, eta honek akordio bat lortu zuen Hadesekin: Persefone lau hilabetez Hadesekin pasako zituen, eta urtearen gainerako hilabeteak amarekin. Mitoak, zalantzarik gabe, haziaren zikloa irudikatzen du, lur azpian hilabete batzuk egin ondoren, berriz landare bihurtuta agertzen dena, fruitu berriak emateko. Baina heriotza eta bizitzaren arteko erlazioa ere mito bihurtua kontatzen dute. Horregatik Demeterren inguruan egiten ziren errituak, ezaugarri "iniziatikoak" dituzte, Misterioen bidez antolatuta. Ezagunenak Eleusisekoak ziren, berak asmatutakoak himnoaren arabera, baina Licosuan (Arcadian) eta Andanian (Mesenian) ere holakoak ospatzen ziren.
Poema horren arabera, nekazaritza gizakiei erakutsi zien, Trptolemo pertsonaiaren bitartez.
Demeter ospatzeko jaiak aldatu
Berari eskaintzen zitzaizkien jai ezagunenak edo Greziar munduan zabalduenak, gizonek parte hartu ez zezaketen Tesmoforiak (Tesmophoriai) dira. Atenasen, emakumeak Akropolitik gertu dagoen Pnyx muinoan biltzen ziren eta emankortasuna ospatzen zuten.
Emakumearen emankortasunaren eta lurraren emankortasunaren arteko lotura handia zen. Dionisorekin batera Haloa ospakizunetan ere gurtzen zen, nekazaritzaren asmatzaile paperean. Talisia jaietan, lehen fruituen jaialdian, Artemis ordezkatu zuen.
Arcadian, garrantzi berezia zuen eta Poseidonekin eta Despoina (Anderea) jainkosarekin lotuta zegoen. Arcadiako mito batean, Demeter Erinus (Demeter haserre) bezala agertzen da. Poseidon, zaldiaren itxuran, jainkosaren atzetik joan zen, Demeter behorra bilakatuta baitzegoen. Poseidonek harrapatu zuen eta sexu harremanak izan ondoren, Demeter Arion zaldiaz erditu zen, eta alaba batez, izen ezezaguna zuena, jainkosaren Misterioetan hasitakoek soilik ezagutzen zutena.
Figalian (Arcadian, Meseniaren mugakidea) beltza irudikatzen zuten, behor buruarekin eta Poseidonekin izandako Despoina alabarekin (hiri hartako mitoaren arabera).[5]
Irudikapena aldatu
Demeter gurdi baten gainean igota irudikatu ohi zen, laborantzen inguruko irudiekin (loreak, frutak, fruituak eta haziak) eta batzuetan, bere alaba Pertsefonerekin.
Famatua da Cnido hirian aurkitu zen bere marmolezko estatua; gaur egun, Londresko Britaniar Museoan dago ikusgai.
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindiaren 82. araua: Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak
- ↑ Demeterri Himno Homerikoa
- ↑ (Gaztelaniaz) López, Luis Manuel. (2013-05-19). «Deméter, diosa de la agricultura» portalmitologia.com (Noiz kontsultatua: 2023-03-04).
- ↑ Greziar mitologia, eta oro har munduko mitologiek, hainbat ipuin edo mitoen bilduma da. Mitoak, herri batetik bestera edo garai batetik bestera alda daitezke. Greziar idazle batzuek, Homero eta Hesiodo, bidenabar, kontaketa koherente eta monolitiko bat ematen saiatu ziren, baina horretarako tradizio batzuk baztertu behar izan zituzten. Hala ere, Homero eta Hesiodo ez dituzte beti datu berberak ematen gertakari edo genealogia guztietan. Beraz, oso ohikoa da, pertsonai edo gertakizun beraren bertsio ezberdinak egotea.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) García López, José. (1975). La religión Griega. Istmo, 50 or. ISBN 84-7090-070-6..
- ↑ Blázquez, José María.. (1993). Historia de las religiones antiguas : Oriente, Grecia y Roma. Cátedra ISBN 84-376-1207-1. PMC 31207596. (Noiz kontsultatua: 2023-03-04).
- ↑ (Gaztelaniaz) Ataz, Nacho. (2015-03-30). «Los Himnos Homéricos» portalclasico.com (Noiz kontsultatua: 2023-03-04).
Kanpo estekak aldatu
