Wikipedia

Burko

Burkoa edo bururdia burua eta gorputzaren beste zenbait atal jartzeko kuxina da, gehienetan ohean erabiltzen dena, erosoago egon eta atsedena hobeto hartzeko.

Burkoen gainean lo.

Ohean, burua bertan jartzeko ipintzen den zaku modukoa, itxia eta zapala, gai bigunez betea[1].

Badira burko ortopedikoak, hezurdura, giharrak eta artikulazioak babestu eta horien gaitzak arintzeko erabiltzen direnak.

Historia aldatu

Animaliak, gizakiak barne, garatu egin ziren, zurezko eta harrizko habietan objektu bizigabeak erabiliz burko gisa[2]. Noizbait, duela 5 eta 23 milioi urte bitartean, tximino zuhaizti handiak lotarako plataformak eraikitzen hasi ziren, egurrezko burkoak barne, beren loa hobetzeko[2]. Berariaz hautatutako burdinazko burkoak erabiliz gauez zortzi edo bederatzi ordu lo egiten duten txinpantzeei buruzko ikerketen arabera, burko erresistenteei esker, tximino handiek ihes egiten zuten gaueko harraparien ehizatik eta ez ziren zuhaitzetatik erortzen lo zeuden bitartean[3].

Mesopotamia eta antzinako Egipto aldatu

Giza tresna modernoaren lehen erabilera Mesopotamiako zibilizazioetan erregistratu zen, K.a. 7.000 urte inguruan. Garai hartan, aberatsek bakarrik erabiltzen zituzten burukoak[4]. Burkoen kopuruak estatusa sinbolizatzen zuen, eta, beraz, zenbat eta burko gehiago izan, orduan eta aberastasun handiagoa zegoen[4]. Burkoak aspalditik egiten dira mundu osoan, lo egitean lepoko, bizkarreko eta sorbaldetako minaren arazo errepikakorra konpontzen laguntzeko[5]. Erosotasunerako ez ezik, lo zeuden bitartean zomorroak eta intsektuak iletik, ahotik, sudurretik eta belarrietatik kanpo mantentzeko ere erabiltzen zen burukoa[4].

Burkoaren erabilera antzinako Egiptoko momia eta hilobiekin lotu izan da 11. dinastian, K. a. 2055-1985. Antzinako Egiptoko burkoak zurezko edo harrizko buru-euskarriak ziren[6]. Burko hauek, batez ere, hildakoen buruen azpian jarriz erabiltzen ziren, gizaki baten burua bizitzaren esentziatzat hartzen baitzen eta , hortaz sakratua[6].

Antzinako Europa aldatu

Antzinako Europako erromatarrak eta greziarrak nagusi izan ziren burko leunenaren sorreran. Burko horiek kanaberaz, lumaz eta lastoz betetzen ziren, leunagoak eta erosoagoak izan zitezen[7]. Goi mailako pertsonek bakarrik izaten zituzten burko bigunagoak; hala ere, klase sozial guztiek erabil zezaketen burko motaren bat lo egiten zutenean, oheratzen zirenean edo esertzen zirenean laguntza emateko. Antzinako Europako jendea burkoak erabiltzen hasi zen elizara zihoanean, otoitz egiten zuen bitartean belaunikatzeko eta liburu sakratuak gainean jartzeko[8]. Gainera, erromatarrek eta greziarrek burkoak erabiltzen zituzten hildakoen buru azpian jarriz, antzinako egiptoarrek egiten zuten bezala[7].

Antzinako Txina aldatu

 
Portzelanazko burkoa

Txinako burkoak sendoak izan ohi ziren, nahiz eta batzuetan oihal leunago batekin erabiltzen ziren. Txinako dinastia askotan zehar, burkoak material ugarirekin fabrikatzen ziren, hala nola banbua, jadea, portzelana, egurra eta beltza[9].9 Zeramikazko burkoak bihurtu ziren ezagunenak.9 Zeramikazko burkoen erabilera 581 eta 618 artean agertu zen lehen aldiz Sui dinastian, eta masa-ekoizpena 618 eta 907 bitartean agertu zen Tang dinastian[9]. Txinatarrek beren burkoak apaintzen zituzten forma ezberdinak emanez, eta animalia, gizaki eta landareen marrazkiak margotzen[9]. Zeramikazko mota komun bat Cizhou ware zen. Txinako zeramikazko burkoak, Song, Jin eta Yuan dinastietan, X. eta XIV. mendeen artean, ekoizpenari eta erabilerari dagokienez, puntu gorenera iritsi ziren, baina poliki-poliki desagertuz joan ziren Ming eta Qing dinastietan, 1368 eta 1911 bitartean, burkoak fabrikatzeko material hobeak agertu zirenean[9].

Europa aldatu

Tindaketa sofistikatuen eta josteko tekniken zailtasunak arte-forma gisa garatzera garamatza, jatorriz Txinakoak ziren eta mende batzuk geroago iritsi ziren Erdi Aroko Europara. Industria-iraultzarekin batera, dekoratutako ehun-piezen fabrikazioa iritsi zen, eta azkenean kontzeptu horretara hedatu ziren. Txinako burko tradizionalak material gogorrez egindako kaxak dira, hala nola harria, egurra, metala edo portzelana, telazko betegarrien ordez.

Osagaiak aldatu

Eredu estandar batek hiru pieza ditu:

  • Barruko material bigun bat, bere berezko trinkotasuna ematen diona.
  • Barruko zorro josia, kotoizkoa edo zuntzezkoa izan daitekeena.
  • Kanpoko zorro bat; kremailera badu, kendu egin daiteke garbitzeko.

Oheko arroparen zati gisa kanpoko zorro garbigarri bat gehitu ohi zaie.

Neurriak oheen ohiko zabalerarekin bat datoz, eta ohikoenak hauek dira: 67 cm, 80 cm, 90 cm, 105 cm, 135 cm, 170 cm.

Motak aldatu

 
Burkoa

Barruko nukleoa fabrikatzeko materialagatik[10], kuxin mota bereiz daitezke:

Formaren arabera, honako hauek bereiz daitezke:

  • Tradizionala. Burko tradizionala pieza estu eta luzea da.
  • Tximeleta zerbikala. Tximeleta itxura du eta zerbikaletako gaitzak dituzten pertsonentzat egokia dela dirudi.
  • Zerbikala. Eredu laburra da, forma ahurra du eta gainazalean irtenguneak ditu, eta badirudi zerbikaletako arazoak dituzten pertsonentzat ere badela.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «EH - Bilaketa - Bilaketa» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  2. ↑ a b (Ingelesez) Sanz, Crickette M.; Call, Josep; Boesch, Christophe. (2013-03-07). Tool Use in Animals: Cognition and Ecology. Cambridge University Press ISBN 978-1-107-01119-9. (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  3. ↑ (Ingelesez) «National Geographic» National Geographic (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  4. ↑ a b Levy, Joel. (2002). Really useful : the origins of everyday things. Willowdale, Ont. : Firefly Books ISBN 978-1-55297-622-7. (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  5. ↑ «“To Mesopotamia and Kurdistan in disguise”» Journal of The Royal Central Asian Society 13 (4): 418–418. 1926-10  doi:10.1080/03068372608724953. ISSN 0035-8789. (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  6. ↑ a b «“To Mesopotamia and Kurdistan in disguise”» Journal of The Royal Central Asian Society 13 (4): 418–418. 1926-10  doi:10.1080/03068372608724953. ISSN 0035-8789. (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  7. ↑ a b Smith, William. (2013-03-28). A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. Cambridge University Press ISBN 978-1-108-06079-0. (Noiz kontsultatua: 2023-03-20).
  8. ↑ Smith, William. (2013-03-28). A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. Cambridge University Press ISBN 978-1-108-06079-0. (Noiz kontsultatua: 2023-03-20).
  9. ↑ a b c d De San Luis, Revista de El Colegio. (2018-11-08). «Primera época - Año VIII-IX, Número 24-25, septiembre de 2006-abril de 2007» Revista de El Colegio de San Luis (24-25)  doi:10.21696/rcsl824-2520071084. ISSN 2007-8846. (Noiz kontsultatua: 2023-03-20).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) ▷ MEJORES OFERTAS En Almohadas【Guía De Compra 2023】. (Noiz kontsultatua: 2023-03-20).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Burko&oldid=9234634"(e)tik eskuratuta