Betsabé Espinal
| Betsabé Espinal | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Bello (en)  , 1896ko irailaren 25a |
| Herrialdea |  Kolonbia |
| Heriotza | Medellín, 1932ko azaroaren 16a (36 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | irulea eta sindikalista |
María Betsabé Espinal (Espinosa edo Espinoza ere deitua) (Bello, Kolonbia, 1896ko irailaren 25a – Medellín, Kolonbia, 1932ko azaroaren 16a) irulea eta Kolonbiako langileen lehen greba zuzendu zuten sindikatuetako buruetako bat izan zen Belloren, 1920ko otsailaren 12tik martxoaren 4ra.[1][2][3] Ez zen izan Kolonbiako lehen greba, baina uste da emakumeak lehen aldiz antolatu zirela beren lan-eskubideak erreklamatzeko.[1][3]
Biografia aldatu
Bere bizitzari buruzko datu gutxi daude grebaren aurretik eta ondoren. 1896an, Pelloko Arrosarioko Andre Maria elizan bataiatu zuten.[4] Celsa Espinalen alaba naturala izan zen eta ez zuen anai-arrebarik izan, ez zen ezkondu, ez eta ondorengorik izan ere.[3][4]
1920ko greba aldatu
Belosko ehun-fabrika, Emilio Restrepo Callejasek 1904an sortua, lantegi garrantzitsua zen, Medellindik kilometro gutxira kokatua, gero Playa Rica auzoan.[5][6][7] Langile fabrikatzaile femeninoak, 13 eta 25 urte bitartekoak, plantillaren %80 ziren, hamar ordutik gorako lanaldiekin, eta gizonezko lankideek baino %250 gutxiago irabazten zuten lan berberengatik (neskek 0,40 eta $1.00 artean kobratzen zuten astean; gizonek, berriz, 1.00 eta $2.70 artean).[6][5]
Greba 1920ko otsailaren 12an hasi zen, enpresako zuzendaritzak eta langileburuek egindako abusuen ondorioz. Ez zen lehen aldia ehungintzako langileak fabrika geldiarazten saiatu zirena, baina oraingoan hobeto antolatu ziren.[6] Bi funtzionario administratibo kaleratzea eskatzen zen, langileekiko tratu despotiko eta gehiegizkoa zutenak, eta langileburuak, sexu-abusua leporatu baitzieten; gainera, langileek eskatu zuten alpargatekin lan egiteko (nahitaez oinutsik egiten zuten), soldata igoerak eta denbora librea lanaldiaren barruan, elikagaiak hartzeko.[5][1][7] Grebari 400 eta 500 langile gehitu zitzaizkion, eta fabrikako gizonezkoen laguntzarik gabe. Emakumeek eskirol irainak egin zizkieten gizonei..[1][5]
Mugimenduaren buru Teresa Tamayo, Adelina González, Carmen Agudelo, Rosalina Araque, Teresa Piedrahíta eta Matilde Montoya ehungintzako langileak izan ziren.[1] Betsabé Espinalek, 24 urte zituela, rolik aktiboena izan zuen greban, patroiekin negoziatuz, batzarretan parte hartuz, Medellingo prentsari erantzunez eta Elkartasun edo Sorospen Batzorde bat sortzea bultzatuz, greba finantzatzeko eta greba-gidarientzako elikagaiak lortzeko.[3][6]
Otsailaren 13an zabaldu zen grebaren berria El Correo Liberal Antioqueño egunkarian, lehen orrialdeko titular batekin, lau zutabetan.[1] Enpresako zuzendaritza eta agintari zibil eta erlijiosoak grebaren amaiera negoziatzen saiatu ziren, baina emakumeak beren aldarrikapenak lortzeko borrokan jarraitzeko prest zeuden.[6]
Grebaren hirugarren egunean, Espinal Medellinera joan zen, Antiokiako gobernadoreari bere eskariak helarazteko. El Espectador, El Correo Liberal eta El Luchador egunkarien egoitzak ere bisitatu zituen, eta elkarrizketa bana eman zuen. Horri esker, grebak garrantzi handia izan zuen eskualdean. Horrela, Antioquiako Unibertsitateko medikuntzako ikasleek diru-bilketa bat egin zuten langileei laguntzeko, eta Medellingo ehun-fabrika batek bi hilabetez eusteko prest agertu zen, eutsi zien, amore eman ez zezaten.[5]
24 eguneko grebaren ondoren, eskaerak lortu zituzten: soldata %40 igotzea, lanaldia bederatzi ordu eta berrogeita hamar minutura jaistea, higiene baldintza hobeak, bidegabeko portaerak leporatu dizkieten ikuskatzaileak eta langileen etsaien administratzaileak kaleratzea, eta isunen sistema arautzea.[4][6] Belloko parrokoa eta Medellingo artzapezpikua izan ziren bitartekari.[1]
Greba ondoren aldatu
Greba amaitu ondoren, Betsabé Espinal buru zuten emakumeen ordezkaritza bat Medellinera joan zen akordioa sinatzera enpresaren egoitza nagusian, eta ibilaldi jendetsua bultzatu zuen jasotako laguntzak eskertzeko, Villa estazioaren eta Berrio parkearen artean mobilizatuz.[6][3]
Azkenik, greba amaitu ondoren, Restrepo Callejasek bi sexuetako hainbat langile kaleratu zituen errepresalia gisa, Betsabé barne.
Grebak eragin handia izan zuen emakumeen lan-eskubideen aldeko borrokan. 1929an, Belloren adibideari jarraituz, Rosellón de Envigado fabrikako 186 emakume langilek paro bat egin zuten soldata igoera eta gehiegizko administratzaile batzuen kargugabetzea eskatuz.[5]
Langabezian aldatu
Espinal Medellinera joan zen lan bila, eta San Lorenzo hilerriaren inguruko etxe batean bizi izan zen (gaur egun Niquitao), Maria Canoren egoitzatik gertu.[4]
1932ko azaroaren 16ko goizaldean hil zen, 36 urte zituela, ekaitz batek askatutako kable bat konpontzen saiatu ondoren.[8][4] Medellingo etxe batean gertatu zen[8] Betsabé bizirik iritsi zen ospitalera, baina istripuaren larritasuna zela eta, medikuek ezin izan zuten salbatu.[4][5]
Legatua aldatu
Lan-eskubideen aldeko aitzindari horri buruzko Erregistro gutxi geratzen dira. Ez dagozkien balentrietan goretsitako heroiak eraikitzen dituen diskurtso baten ahanztura selektiboen ondorioz, emakume asko idazmahaietako bazterretan geratu dira anekdotatzat, eta ez dira aintzat hartu. Hitzaldi batean, Betsabék mundu bidegabea aldatzeko oihu egin zuen: “gure izaera dugu, gure harrotasuna, gure borondatea eta gure energia”[9]
Pixkanaka, Betsabé Espinalen irudia ausardiaren eta lan-eskubideen defentsaren sinonimo gisa aitortu dute eskualde- eta nazio-mailan. Bello udalerriko gizarte-erakunde batzuek indarrak batu dituzte beren ondarea bizirik mantentzeko. Haren omenez, hezkuntza-erakundeak, herri-eskolak, ikasketa-taldeak eta abar sortu dira.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f g «Betsabé Espinoza» http://www.semana.com 12 de marzo de 2005.
- ↑ Londoño Vega, Patricia. (2003). «La vida de las antioqueñas, 1890-1940» www.banrepcultural.org.
- ↑ a b c d e «RECORDANDO A BETSABÉ ESPINOZA» www.revolucionobrera.com 22 de marzo de 2016.
- ↑ a b c d e f Andrade, Mireya. «Betsabé Espinosa: joven rebelde» Mujer Fariana.
- ↑ a b c d e f g Aricapa, Ricardo. (4 de marzo de 2010). Se cumplen 90 años de la primera huelga de obreras en Colombia. .
- ↑ a b c d e f g Sanchez, Ana. (14 de febrero de 2018). «Costureras colombianas en 1920: ¡mujeres a la huelga!» Izquierda Diario.
- ↑ a b Spitaletta, Reinaldo. (9 de julio de 2013). Aquella huelga de señoritas. .
- ↑ a b «Pasado y presente de Betsabé Espinal» www.elmundo.com.
- ↑ «Betsabé Espinal, mujer valiente y luchadora: pionera en la defensa de los derechos laborales en Colombia» Centro de Estudios Sindicales y Políticos.
Bibliografia aldatu
- «Betsabé Espinoza» En otras palabras (7: Mujeres que escribieron el siglo xx. Construcción del Feminismo en Colombia): 18. enero de 2000 ISSN 0122-9613..
- «Huelga de Señoritas, o cuando en Bello se protagonizó un alzamiento de mujeres liderado por Betsabé Espinal» Revista Huellas, Centro de Historia de Bello (4) diciembre de 2002.
- Reyes Cárdenas, Ana Catalina; Saavedra Restrepo, María Claudia (2005). Mujeres y trabajo en Antioquia durante el siglo XX: formas de asociación y participación sindical (PDF). Colombia: Ediciones Escuela nacional Sindical. ISBN 958-8207-38-X. Consultado el 9 de marzo de 2018.
- [Esteka hautsia]
- Aricapa, Ricardo. Betsabé Espinal, pionera de la lucha de las mujeres por derechos laborales. .
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q50376098
