Azkarate (udalerria)
- Artikulu hau Nafarroa Behereko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Azkarate».
Azkarate[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 2,2 kilometrora. Altuera 120 eta 446 metro artekoa da, eta 5,82 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 316 biztanle zituen.
Azkarate | |||
---|---|---|---|
Nafarroa Beherea, Euskal Herria | |||
| |||
Kokapena | |||
Herrialdea | Euskal Herria | ||
Lurraldea | Nafarroa Beherea | ||
Eskualdea | Baigorri-Ortzaize | ||
Administrazioa | |||
Estatua | Frantzia | ||
Eskualdea | Akitania Berria | ||
Departamendua | Pirinio Atlantikoak | ||
Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||
Barrutia | Baiona | ||
Kantonamendua | Euskal Mendialdea | ||
Izen ofiziala | Ascarat | ||
Auzapeza (2020-2026) | Philippe Etchenique (independente) | ||
Posta kodea | 64220 | ||
INSEE kodea | 64066 | ||
Herritarra | azkaratear | ||
Kokapena | |||
Koordenatuak | 43°10′13″N 1°15′18″W / 43.1703°N 1.255°W | ||
Azalera | 5,82 km2 | ||
Garaiera | 120-446 metro | ||
Distantzia | 2,2 km (Donibane Garazitik) | ||
Demografia | |||
Biztanleria | 316 (2018: 5) | ||
Dentsitatea | 55,67 biztanle/km² | ||
Zahartzea[1] | % 14,26 | ||
Ugalkortasuna[1] | ‰ 36,07 | ||
Ekonomia | |||
Jarduera[1] | % 70,43 (2011) | ||
Desberdintasuna[1] | % -6,86 (2011) | ||
Langabezia[1] | % 4,3 (2013) | ||
Euskara | |||
Euskaldunak | % 51,27 (2010) | ||
Erabilera | % 19,21 (2011) | ||
Datu gehigarriak | |||
Sorrera | 1792 (independentzia) |
Bertako biztanleak azkaratearrak dira.
Izena aldatu
Azkarate beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- frantsesez: Ascarat ("azkagá" ahoskatua)[3]
- gaztelaniaz: Azcárate ("aθkárate" ahoskatua)[4]
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
- Ascarat (1106)[5]
- Escarat (1300)[5]
- Azcarat (1350)[5]
- Atzcarat (1366)[5]
- Azquarat (1413)[5]
- Axcarat (1513)[6]
- Axcarate (1621)[7]
- Sanctus Julianus d'Ascarat (1763)[8]
Etimologia aldatu
Jean-Baptiste Orpustanek dio Azkarate toponimoa aitz ("haitz") eta garate ("toki garaia"), hau da, "haitzezko toki garaia", hitzek osatzen dutela.[5]
Beste toponimoak aldatu
Xubitoa Azkarate eta Anhauzeko bazter herrixka da, 1863an "dictionnaire topographique Béarn-Pays basque" hiztegi topografikoak aipatzen duena.[6]
Jauregia Nafarroako Erresumaren manupeko etxe bat zen, 1863eko hiztegi horrek dioenez.[6]
Geografia aldatu
Azkarate Beherobiko ibarran dago.
Mugakideak aldatu
Ingurune naturala aldatu
Errobi ibaiaren ertzean dago kokaturik udalerria. Udalerriko lurretatik igarotzen da, halaber, Errobira isurtzen den Arnegiko Errobi.
Klima aldatu
Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 24.8 | 27.0 | 30.0 | 32.6 | 35.0 | 40.0 | 41.0 | 42.0 | 39.2 | 34.0 | 27.0 | 26.0 | 42.0 |
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 11.9 | 12.9 | 15.6 | 17.1 | 20.8 | 23.7 | 25.9 | 26.2 | 24.4 | 20.5 | 15.2 | 12.5 | 18.9 |
Batez besteko tenperatura (ºC) | 7.5 | 8.0 | 10.3 | 11.7 | 15.2 | 18.2 | 20.3 | 20.5 | 18.3 | 15.3 | 10.6 | 8.3 | 13.7 |
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 3.0 | 3.2 | 5.0 | 6.4 | 9.7 | 12.7 | 14.7 | 14.8 | 12.3 | 10.1 | 6.0 | 4.0 | 8.5 |
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -15.4 | -10.5 | -9.5 | -3.2 | -0.2 | 2.8 | 5.8 | 4.0 | 2.0 | -2.5 | -8.5 | -9.8 | -15.4 |
Batez besteko prezipitazioa (mm) | 146.0 | 129.8 | 124.7 | 139.3 | 106.9 | 77.0 | 65.6 | 76.1 | 92.5 | 112.1 | 164.8 | 153.4 | 1398.2 |
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 96.7 | 115.5 | 128.9 | 78.8 | 70.1 | 66.2 | 103.2 | 80.3 | 69.3 | 88.1 | 124.1 | 110.2 | 128.9 |
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[9] |
Etxeak eta auzoak aldatu
- Herri Barnea
- Basaburu
- Oziarte
- Bentaberria
- Hirueta
- Harginxuria
- Bordda
- Ithurraldea
- Indartea
- Bidartea
- Uhaldea
Historia aldatu
Azkarateko herria Aldudeko ibarra osatzen zuen hamaika herrixketarik bat zen. Erdi Aroan, hamaika herri horiek ondoko hauek ziren: Anhauze, Sorhoeta, Donostei, Lasa, Irulegi, Urdoze, Leizparze, Okoze, Otikorene, Gernieta eta Azkarate, denak ibarraren iparraldean daudenak. Hegoaldea, berriz, geroxeago jendeztatu zen.
1023 inguruan Antso III.a Gartzeitzek Lupo Antso lehengusuarentzat Baigorriko Bizkonderria sortu zuen. Herrixkaren sortzea garai hortakoa da.[10]
1792an udalerri independente gisa eratu zen.
Demografia aldatu
1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | 1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | 1901 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
334 | 260 | 279 | 369 | 402 | 441 | 440 | 445 | 403 | 340 | 375 | 354 | 360 | 353 | 350 | 354 | 346 | 412 | 338 |
1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2011 | 2016 | 2018 | |
350 | 354 | 321 | 323 | 355 | 353 | 348 | 325 | 274 | 283 | 282 | 294 | 294 | 275 | 280 | 315 | 318 | 318 |
Ekonomia aldatu
Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da, eta Irulegiko Arnoa jatorri-izendapena duen ardoa ekoizteko sor-markaren barruan dago.
Politika aldatu
Auzapezak aldatu
Hasiera | Amaiera | Auzapeza | Alderdia |
---|---|---|---|
1995 | 2020 | Jean-Michel Galant | Euskal Herria Bai |
2020 | karguan | Philippe Etchenique | |
falta diren datuak osatu egin behar dira |
Erakunde publikoak aldatu
2017ko urtarrilaren 1era arte, Azkarate Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[11]
Garraioa aldatu
Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.[12]
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Baigorriko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.[16]
Koldo Zuazok, 2010ean, Azkaratek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[17]
Azkaratear ospetsuak aldatu
- Piarres Narbaitz (1910-1984), idazle, historialari eta apaiza.
- Jean Irigarai (1937-), idazlea.
- Jean-Michel Galant (1953-), politikaria.
- Joxe Mari Auzmendi Matxain (1954-2020), euskarazko hezkuntzaren defendatzailea.
Irudiak aldatu
-
Pilotalekua
-
Done Julengo eliza
-
Baserri
-
Irulegiko arnoaren mahatsak
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
- ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | AZCÁRATE. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ a b c d e f Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ a b c (Frantsesez) Raymond, Paul. (1863). Dictionnaire topographique du département des Basses-Pyrénées. Impr. impériale (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ Don Jose Yanguas Miranda jaunek argitaratu izenak
- ↑ Pirinio Atlantikoetako artxiboak
- ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2000). Les noms des maisons médiévales en Labourd, Basse Navarre et Soule. Izpegi ISBN 978-2-909262-23-9..
- ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
- ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
- ↑ «Irigaray, Joseph - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-02).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
- ↑ «Bizkaitarrekin gazteleraz Iparraldeko artzainek - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.