Austro-Esloveniar Gerra
Lehen Mundu Gerra eta gero Karintia bi herrialdeen influentziaren azpian geratu zen; Austria, momentu hartan Alemaniar Austriako Errepublika bezala ezagutua, eta Jugoslaviako Erresuma. Bi etnia nagusi zeuden Karintian garai hartan; Austriarrak eta Esloveniarrak, eta bi hauek lurraldearen kontrola lortzeko borrokatu zuten. Karintia urte bat lehenagora arte Austria-Hungariako Inperioaren parte izan zen. Esloveniar historiografian Boj za severno mejo izenarekin ezagutzen zaio gerra honi, literalki "Ipar muga lortzeko gatazka". Bitartean, Alemanieraz Kärntner Abwehrkampf izenarekin ezagutzen zaio: "Karintiako defentsarako gatazka".
Aurrekariak aldatu
Esloveniar hizkuntza hitz egiten zuten lurraldeak Austriako hainbat estatuen parte izan ziren 2. milurtekoaren zati handi batez, baina ez zen izan XIX mendera arte eta 1848ko iraultzak Esloveniar nazionalismoak estatu berri bat sortzea erabaki edo proposatu zuela. 1916an, Austria-Hungaria Serbia inbaditu zuenean Jugoslaviako Komitea sortu zen, eta honen helburua Hegoaldeko Eslaviarrak elkartzea zen Jugoslaviako estatuan, alegia.
Esloveniar, Kroatiar eta Serbiarren Estatuaren sorrera aldatu
Mundu Gerraren ondorioz, Austria-Hungariako Inperioa desegiten hasi zen harentzat gerra ofizialki amaitu baino lehenago. 1918ko urriaren 5etik 8ra Jugoslaviako Esloveniar, Kroatiar eta Serbiarren kongresu nazionala Zagreb hartu zuen. Urriaren 29an Jugoslaviaren sorrera aldarrikatu zen, Austria-Hungariaren barnean autonomia gehiago izateko proposamen bat baztertu eta gero. Ententeak ez zuen estatua errekonozitu Serbiako Erresumarekin elkartu baino lehen. Errekonozimendu honek ere disuasio moduko bat zen Italiak hartu behar ez zituen lurraldeak ez anexionatzeko.[1]
Lurralde erreklamazioak aldatu
Sortutako erakundeen artean ez zen muga formalik aitortu, eta Karintiako lurraldean bi aldeak (Austria eta Jugoslavia) etnia mistoa zuten lurren kontrola zutela erreklamatzen zuten.[2] Ljublianako Gobernu Nazionalak ez zuen muga arazoari arreta handiarik jarri, lur hori bake itunean lortuko zuela pentsatzen zuelako. Mariborreko kontseilu munizipala hiria Alemaniar-Austriaren parte zela esan zuen. 1918ko urriaren 30ean.[3]
Tentsioen areagotzea aldatu
Mobilizazioa aldatu
Estiriako Kontseilu Nazionalak (eslovenieraz: Narodni svet za Štajersko) baimena eman zion Rudolf Maisterri, Lehen Mundu Gerrako beteranoa eta Austria-Hungariako ofizial ohia, Mariborreko adar militarraren kontrola hartzeko. Jeneral maila ere lortu zuen, eta Estirian Serbiar, Kroaziar eta Esloveniarren Erresumaren (SKS) kontrolpean zeuden gudaroste guztien gaineko agintea eman zioten. Urriaren 31n, Rudolf Maisterrek Mariborreko deklarazioarekin bat ez zetorrela jakinarazi zuen, Anton Holik lotinante-koronelaren eta honen ofizialen aurrean, Meljeko 26. infanteria errejimenduko kuartel militarrean. Azaroaren 9an, Maisterrek Estoria-Behereko mobilizazio osoa iragarri zuen. Alemaniar Austriako Errepublikaren gobernuak zein Ljubljanako agintariek iragarpenaren aurka zeuden. Mobilizazio-dekretuak arrakasta izan zuen, indar armatuak 4.000 borrokalari ingurura hazi baitziren, eta azaroaren 21erako Mariborren infanteria errejimendu berri bat ezarri zuten.[4]
Lehenengo tropa mugimenduak aldatu
Franjo Malgaj lotinantea eta bere unitatea Karintian azaroak 6an sartu ziren. Alfred Lavričen unitatea Karintia harrapatzeko izendatu zuten eta azaroaren 13an hala egiten hasi zen, bere unitateak Jaun haranean (alemanez: Jauntal, eslovenieraz: Podjuna) eta Ferlachen (eslovenieraz: Borovlje) sartu zirenean. Loibl pasabidea (alemanez: Loiblpass, eslovenieraz: prelaz Ljubelj) hurrengo egunean hartu zuten.
Azaroaren 23an, Maisterren unitateak Maribor eskualde osoko zaintza-postuen kontrola hartzen hasi ziren, Maribor udalerriaren kontrolpean zeuden tokiko soldaduak desarmatuz. Rudolf Knez kapitaina Sittersdorfen sartu zen eta han kokatu zituen bere unitateak. Azaroaren 27tik aurrera, esloveniar borrokalariek, Maisterren agindupean, Spielfeld (Špilje), Bad Radkersburg (Radgona), Mureck (Cmurek), Leutschach (Lučane), Marenberg (Radlje ob Dravi) eta Muta (Hohenmauthen) kontrolpean hartu zituzten, eta Maljoren agindupean zeudenek Celje (Cilli) hartu zuten. Lortutako eremu guztiak Rudolf Passy jeneralak (Karintiako gobernuaren parte) eta Maisterrek adostu zituzten azaroaren 27an. Akordioak esloveniarrek gehiengoa ziren kokaleku guztiak kontrolpean hartzeko baimena jasotzen zituen, baina estiriar, karintiar, alemaniar austriar agintarien zein Ljubljanako kontseilu nazionalaren partetik babestu gabe eta kritikatuak jarraitzen zuten. Ljubljanatik etorritako unitateek Dravograd (Unterdrauburg), Lavamünd (Labot) eta Sankt Paul (Šentpavel) hartu zituzten.[5]
Borroken hasiera aldatu
Lehen borroka armatuak Malgajen agindupean Bleiburgeko erasoan gertatu baziren ere, Lučaneko gudura arte ez ziren liskar bortitzik eman. Bi milizien arteko borroka txikien ondoren, borroka handiago bat gertatu zen otsailaren 4an Radgonatik gertu. Otsailaren 13an bake-hitzarmena sinatu zuten bi aldeek.[4]
1919ko urtarrilaren 27an, igandean, Maisterren indarrek manifestari alemaniarren aurka egin zuten, eta hainbat zibil hil ziren.
Lučaneko gudua aldatu
Maribor Infanteria Errejimentuko unitate militarrek azaroaren amaieran eta abenduaren hasieran eremu zabalak okupatu zituzten Esloveniako muga nazionalean, besteak beste, Leutschahc (Lučane). Estiriako gobernua okupazioaz kexatu zen eta urtarrilaren 14an Lučane eraso zuen. Hori izan zen bi aldeen arteko lehen liskar handia.
Urtarrilaren 14an, goizeko 4etan, Austriako indarrek, Pichler kapitainaren agindupean, Lučane eraso zuten. Esloveniako indarrek defendatzen zuten hiria, Maister jeneralaren agindupean. Austriarrak esloveniarrak baino askoz talde hobe armatua zen eta gizon gehiago zituen (Austriar 180 soldadu esloveniarrak 92ren aurka). Nolanahi, Esloveniako indarrek erasoa gelditzea lortu zuten eta hiriaren kontrola mantendu zuten. Bi aldeetan ez hildako kopuru handirik izan, eta Pichler kapitaina geroago atxilotu zuten.[4]
Radgonako gudua aldatu
Otsailaren 4an, gaueko 2etan, Johan Micklen agindupeko Austriako indar handi batek, boluntario hungariar batzuekin batera Radgona erasotu zuten. Hiriaren defentsa Maisterren borrokalarien 6. taldeak egin zuen, Benedikt Zeilhofer esloveniar komandantearen agindupean. Esloveniarrak 210 soldadu zituzten eta austriarrak 2.000 inguruan.[6]
Austriar armadak bost zutabetan banatu zituen bere 2.000 soldaduak. Zutabe bakoitzak eraso talde berezi bat zuen, 50 soldadu eta metrailadore zituena. Hauek bakarrik, ia 300 soldadu bolondresek, esloveniar defendatzaileen indar guztiak gainditu zituzten. Ilunpean, etsaien zutabeek ixilpean Radgonan sartu ziren, planaren jarraituz, eta aldi berean hainbat lekutan eraso koordinatua noiz gertatuko zain geratu ziren. Borroka-taldea, zalditeriaren kuartelaren aurkako erasorako izendatua, non defendatzaile gehienak baitzeuden, Mickl lotinanteak zuzentzen zuen.
Erasoa goizeko 6:30ean hasi zen, 1919ko otsailaren 4an. Germaniarren lehen erasoaldian, sorpresa faktorearekin kontaturik, etsaien nagusitasun izugarriaren aurrean esloveniar tropak oldartu ziren, lehenengoak bat-batean ilunpetatik irten ostean. Mickleren soldaduek Radgonaren mendebalde osoa okupatzea lortu zuten, Long kaletik mendebalderantz. Erasotzaileek geltokian, hiriko lorategian eta Mura ibaiaren gaineko zubietan zeuden esloveniar abangoardiei eraso egin zieten. Geltokiko agintearen, Kodolioresko zubiaren eta zalditeriaren kuartelaren aurkako erasoak huts egin zuten, esloveniar defendatzaile gehienek hemen zeudelako.
Erasotzaileek esloveniarren bi komandanteekin berehala topatu ziren: Benedikt Zeilhofer (6. konpainiaren komandantea) eta Ferd Ošlak sarjentua, patruila-burua. Zeilhofer lotinantea aldirietako eta geltokiko zaindari guztiak bigarren aldiz ikuskatzen ari zen gau hartan, erasoa hasi aurretik, eta erasoa gertatu zenean zalditeriako kuarteleko zaintza-postuaren ondoan zegoen, metrailadoreen habiaren ondoan. Bengalek gau ilun eta elurtua argitu zutenean, tenperatura -20 ºC-koa izan arren, ingurunea berehala berotu zen.
Erasoa gertatu eta berehala austriarrek metrailadoredun soldadu esloveniar bat tirokatu zuten, eta Zeilhofer tenienteak jauzi egin, metrailadorea hartu eta erasotzaileei tiroka hasi zen. Horrela, etsaien lehen erasoaren aurrerapena eta kuartelera esku-granadak jaurtitzea eragotzi zuen, zauritua izan bazen ere. Haren aldekoek azkar salbatzen saiatu zuten eta lastotegi batera eraman zuten, zauriak sendatzeko asmoz. Handik gudua zuzentzen jarraitu zuen eta amaierako garaipena lortu zuten. Gudua oso kostotsua izan zen bi aldeentzat.
Graz-Ljubljana Protokoloa aldatu
Jugoslaviako tropek hego-ekialdeko Karintia okupatu zutenean, eta gatazka politikoa borroka armatu bihurtu zenean, Arthur Lemisch gobernadorearen behin-behineko gobernu karintiarrak kontraerasoa abiaraztea erabaki zuen, Karavankeko hegoaldeko muga babesteko. Arnoldstein eta Ferlach inguruko talde paramilitarren borroka latzek Ententeko botereak beldurtu zituzten. Su-eten bat arbitratu zuten, eta, horren ondoren, AEBetako Armadako bederatzi eguneko batzorde batek, Sherman Miles lotinanteak zuzendurik, ibai eta mendien arteko eskualde eztabaidatua aztertu zuen. Honen ondorioz Karavankeko muga gotortzeko gomendio erabakigarria eman zen, horrela plebiszitua egiteko aukera irekiz. Jugoslaviako ordezkariek muga Drava ibaian kokatzea eskatu zuten; AEBetako ordezkariek, ordea, Klagenfurt arroaren batasuna zaintzearen alde egin zuten, eta britainiar eta frantziar ordezkaritza Klagenfurt eskualde osorako plebiszitu-plana babesteko konbentzitu zituzten.
Jugoslaviar ofentsiba eta austriar kontraerasoa aldatu
Apirilaren 29an, hilabeteetako bake erlatiboaren ondoren, Jugoslaviako tropek su-eten akordioa apurtu zuten. Eskualde osoan zehar borrokak izan ziren, Esloveniar, Kroatiar eta Serbiarren Erresumak lortutako lurralde irabazi nabarmenekin. Hala ere, hurrengo egunetan Jugoslaviako tropek erresistentzia handia jasan zuten, austriarrek jada kontraeraso ekintza eraginkorrak burutu baitzituzten. Esloveniarren egoerak okerrera egin zuen, eta maiatzaren 2an karintiar unitateek Völkermarkt hartu zuten. Bi egun geroago, austriarren kontraerasoa Gallizien-Apače-Sankt Margareten im Rosental lerro gotortura iritsi zen. Bi eguneko borroka gogorraren ondoren, germaniar-austriarrek lerroa hautsi zuten eta Ljubljanako infanteriako 3. batailoiarekin akabatu zuten.
Gainerako esloveniar unitateek Estiria Beherantz atzera egiten jarraitu zuten, neguko borroketan irabazitako karintiar eremu ia guztia austriar unitateek hartu zuten bitartean. Erori zen azken hiria Dravograd izan zen. Vladimir Uzorinacen unitateek Guštanjen (Gutenstein) Jugoslaviarren kontrolpean kostaka mantentzea lortu zuen. Kontraerasoa, kostotsua eta etsigarria, gelditu zen. Rudolf Maister jeneralak Maribor Infanteriako errejimenduko bi unitate bidali zituen Slovenj Gradec (Windischgraz) inguruan zeuden tropak laguntzera.[7]
Bigarren Jugoslaviar ofentsiba aldatu
Apirileko erasoaldian porrot militarra izan ondoren, Ljubljanako agintariek beren indar guztiak mobilizatu zituzten, Serbiatik etorritako unitateekin batera, lurraldea berreskuratzeko. Maiatzaren 26an beste erasoaldi bat baimendu zen, maiatz osoan eta ekainaren 6ra arte iraun zuena. Klagenfurt eskualdeko zati handi bat iparralderaino harrapatzea lortu zuten, Maria Saaleraino (Gospa Sveta esloveniarrez). Erasoaldia arrakasta militartzat hartu zen.[8]
Ondorioak aldatu
Karintiako kuestioa, Entente politikarien artean "Klagenfurt arroaren kuestioa" izenarekin ere ezagutua, plebiszito baten bidez konpontzea erabaki zen. Hala ere, prozesua motela izan zen.[9] Are gehiago, Pariseko negoziazioetan bestelako aurreikusi gabeko beste arazoa begi bistakoa egin zuen: Sherman Miles lotinantearen komisioak "autodeterminazioaren" printzipioaren teoriaren aurka egiten zuen berriak jaso zituen. Egia sinplea zen; esloveniar askok (Eslaviarrak oso) Austriarrak izaten jarraitzea nahiago zuten "anai eslaviar" ziren Serbo-Kroaziarrekin batu baino. Honek plebiszitoaren beharrez konbentzitu zituzten, Jugoslaviar gobernuaren nahien aurka.[9] Aurreko guztiarekin buruan 1920ko urriak 10ean gertatutako erreferendum-a antolatzeko Karintiako probintzia osoa bi eremutan banatu zen: "Zone A" eta "Zone B". Hegoaldeko "Zone A-n", non populazioaren %70a esloveniarra zen, populazioaren %59ak Austriaren barne jarraitzearen alde bozkatu zuen; guztira 22.025 boto. Esloveniar, Kroatiar eta Serbiarren Erresumarekin batzeko botoak porrotean amaitu zenez (gutxienez Jugoslaviazaleen ikuspuntutik) "Zone B"-ko bozkaketa ez zen aurrera eraman. "Zone B" are iparraldera zegoen, eta Klagenfurt eta inguruko lurrak hartzen zituen.[9]
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Eslovenieraz) «SVAROG APMG MSS» web.archive.org 2016-05-13 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ (Eslovenieraz) «VOJAŠKI MUZEJ SV» www.vojaskimuzej.si (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ (Eslovenieraz) «Maribor ali Marburg?» maribor24.si 2013-11-23 (Noiz kontsultatua: 2019-06-23).
- ↑ a b c (Eslovenieraz) Š, L.. «Kako se je Rudolf Maister boril za severno mejo» rtvslo.si (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ (Eslovenieraz) «VOJAŠKI MUZEJ SV» www.vojaskimuzej.si (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ (Eslovenieraz) Bitka za Radgono Hervardi. .
- ↑ «KDD Franjo Malgaj *** FRANJO MALGAJ» web.archive.org 2014-11-26 (Noiz kontsultatua: 2024-03-31).
- ↑ «KDD Franjo Malgaj *** FRANJO MALGAJ» web.archive.org 2015-11-27 (Noiz kontsultatua: 2024-03-31).
- ↑ a b c Fräss-Ehrfeld, Claudia. (1986-01-02). «The Role of the United States of America and the Carinthian Question, 1918-1920.» Slovene Studies Journal 8 (1) doi:. ISSN 0193-1075. (Noiz kontsultatua: 2024-03-31).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q1757474
Multimedia: Austro-Slovene conflict in Carinthia / Q1757474
