Wikipedia

Antropozeno

 Artikulu edo pasarte honek eduki, gramatika, hiztegi edota ortografia akatsak ditu.
Lagundu nahi baduzu, zuzendu ezazu.

Antropozenoa komunitate zientifikoaren zati batek Holozenoa ordezteko edo haren ondoko gisa proposatutako garai geologikoa da. Holozenoa Kuaternario periodoaren azken garaia da, egungo garaia lurraren historialarientzat (garai bat, geologian, denbora neurtzeko erabiltzen den unitate geokronologiko formal bat da). Ordezkapena proposatzeko arrazoia giza jarduerek ekosisteman izan duten eragin global esanguratsua da.

Gizakiek beste animaliek baino gehiago eraldatu dute Lurra batez ere azken mendeotan.

Ez dago adostasunik bere hasiera data zehatzari buruz; batzuek, Iraultza Industrialaren hasieran (XVIII. mendearen amaieran) kokatzen dute, beste ikertzaile batzuk, berriz, nekazaritzaren hasieran, Holozenoa ere antropozeno garaiaren barruan kokatuz. Antropozenoak ordezkatu nahi duen terminoa, Holozenoa, 1867tik aurrera hasi zen erabiltzen. Garaiaren hasiera formalki Geologia Zientzien Nazioarteko Batasunak definitu zuen 2008an, eta muga orokorreko sekzio eta puntu baten bidez dago datatua, 2000. urtea baino 11.700 ± 99 urte lehenago.

Antropozeno terminoa 2000. urtean Paul Crutzen kimikako Nobel saridunak erabili zuen lehen aldiz. Honek giza portaerak azken mendeetan Lurrean izan duen eragina esanguratsua izan dela eta aro geologiko berri bat ekarri dutela postulatu zuen. Termino hau kontzeptu geologiko ofizial gisa erabiltzeko proposamenak indarra hartu du 2008tik, tesi hau babesten duten artikulu berrien argitalpenarekin. Hala ere, ofizial bihurtzeko, Nazioarteko Estratigrafia Batzordearen onespena behar da.

Giza eskuartzearen efektuak aldatu

 

Giza eskuartzearen ondorio zuzena da berotze globala. Honen ardura nagusia petrolioa, ikatza eta gasa bezalako erregai fosilak erretzearen ondoriozko karbono dioxidoaren isurketen erantzule diren enpresena izanik. Baita neurri txikiagoan baso-soiltzearen eta zementua ekoizleen industriena. Azken milioi urteko ziklo glaziarren eta glaziazio artekoetan, CO2-aren kontzentrazio atmosferikoa 180 parte milioiko (ppm) eta 280 ppm artean aldatu da gutxi gorabehera. Egungo datuek ordea prozesuaren azelerazio neurrigabea erakusten dute. 2006tik aurrera, CO2 isuri antropogeniko garbiek CO2 kontzentrazio atmosferikoa handitu dute, 280 ppm-tik 383 ppm-ra.Giza hondakinen kudeaketa ezak etorkizunerako aztarnak ere utziko dituela diote zientzialariek. Plastiko, hondar, harri eta giza hondakinen amalgama batez osatutako plastiglomeratu izeneko arrokak adibidez.

Jan Zalasiewicz[1] Leicesterreko Unibertsitateko geologoak, Antropozenoko Lan Taldearen buruak, giza eskuartzearen garrantzia azpimarratzeko helburuarekin, izen "deseroso" horrekin bataiatu nahi du bizi garen garaia: "Lurreko biztanle hutsak izateari utzi diogu, aktore geologiko bihurtzeko. Giza jarduerak badu jada eragin bat, geruzetan grabatuta geratzen ari dena, eta hori erakutsi nahi dugu. Gaiaren inplikazio politikoek ez digute ihes egiten, baina guri dagokiguna zientzia da".

 
Biodibertsitatearen galera antropozenoaren sintoma argitako bat da

Bioaniztasuna aldatu

 

Gizakiak biodibertsitatean duen eragina da Antropozenoaren ezaugarri nagusietako bat. Gizateria lurreko seigarren desagertze handian sartu dela esaten da batzuetan. Aditu gehienak bat datoz giza jarduerek espezieen desagertze erritmoa bizkortu dutela esatean. Erritmo zehatza oraindik ere eztabaidagarria da: desagertze erritmo normala baino 100 eta 1.000 aldiz gehiago dela kalkulatzen da. 2010eko ikerketa baten arabera, Itsas fitoplanktona – Lurreko biomasa fotosintetiko osoaren erdia osatzen duten alga ñimiñoen espezie ugariak – Nabarmen murriztu dira munduko ozeanoetan azken mendean. 1950etik aurrera soilik, algen biomasa % 40 inguru murriztu zen, seguruenik ozeanoen beroketaren efektuz.

 
Nekazaritza modernoak bioaniztasunari kalte handia egin dio.

Autore batzuek, giza inpakturik gabe, planetaren biodibertsitatea erritmo esponentzialean hazten jarraituko lukeela diote. Iraungitze-tasa globalen igoerak aurreko garaietako tasen gainetik egon dira gutxienez 1500. urtetik, XIX. mendean bizkortu zen eta are gehiago ordutik hona. 2012ko uztailaren 13ko New York Times egunkariko iritzi-artikulu batek, Roger Bradbury[2] ekologistak idatzitakoak, ozeanoen biodibertsitatearen amaiera iragarri zuen “ Arrezifeak antropozenoaren ondorioz galduko diren lehen ekosistema izango dira, eta zentzugabea da pentsatzea azkenak izango direnik“ 2015ean argitaratutako pare bat ikerketatan, Amastridae familiako hawaiar barraskiloen desagertze behatuaren estrapolazioak "biodibertsitatearen krisia benetakoa" dela ondorioztatu zuen, eta Lurreko espezie guztien% 7 desagertuta egon zitekeela jada. Giza harraparitza Lurreko bizitzaren historian bakarra dela adierazi zen, dimentsio globaleko "superharraparia" delako eta mundu osoko elikagai-sareetan eragina duelako.

 

Proceedings of the National Academy of Sciences aldizkarian 2017ko maiatzean argitaratutako ikerketa baten arabera, kausa antropogenikoen ondoriozko seigarren desagertze masiboko gertaera baten antzeko "deuseztapen biologiko" bat dago martxan,. Ikerketaren arabera, Lurrean noizbait bizi izan ziren animalien% 50 jada desagertu dira. 2018ko maiatzean PNAS[3]en argitaratutako azterlan baten arabera, giza zibilizazioa hasi zenetik, ugaztun basatien % 83 desagertu da. Gaur egun, ganadua Lurreko ugaztun guztien biomasaren% 60 da, ondoren, gizakia (% 36) eta azkenik ugaztun basatiak (% 4)a izanda soilik. IPBESek egindako 2019ko Biodibertsitatearen eta Ekosistemen Zerbitzuen Ebaluazio Globalaren Txostenaren arabera, landare- eta animalia-espezieen% 25 desagertzeko arriskuan daude. Naturarentzako Mundu Funtsaren 2020 Planeta Bizia Txostenaren arabera, basafauna eta basaflora populazioen % 68ak behera egin du 1970 eta 2016 artean. Horren arrazoiak gehiegizko kontsumoa, biztanleriaren hazkundea eta nekazaritza intentsiboaren ondorioak izanik. Txostenak dioenez, "Ondorioak argiak dira. Naturarekin dugun harremana hautsita dago.”

Biogeografia aldatu

 
Antropozenoak animalien desplazamendu eta habitat aldaketa ugari ekarri ditu

Giza eraginaren ondorioz organismoen distribuzioan gertatzen diren aldaketa iraunkorrak erregistro geologikoan identifikatu ahal izango dira. Ikertzaileek dokumentatu dute espezie asko lekualdatu direla, haien egonlekuaren beroketaren ondorioz lehen hotzegiak ziren eskualdeetara, hasieran espero zena baino erritmo azkarragoan. Hau gertatu da, neurri batean, klima-aldaketaren ondorioz, baina baita nekazaritza, arrantza eta bidaia globalen ondorioz, bertakoak ez diren espezieak istripuz eremu berrietan sartu direlako. Desplazamendua ez da bakarrik geografikoa, ikertzaileek jakin dutenez, giza populazioaren hazkundearen eta giza jardueraren hedapenaren ondorioz, egunez normalean aktiboak diren animalia-espezie asko, hala nola elefanteak, tigreak eta basurdeak, gauez bizitzen hasi dira gizakiekin kontakturik ez izateko.

Geo-morfologia aldatu

 

Giza jarduerari egotz dakizkiokeen drainatze-patroien aldaketek denbora geologikoan zehar iraungo dute, erregimen geologikoa higagarria den kontinenteetako zati handietan. Adibidez, errepideen eta autobideen trazadurak, haien nibelazioaren eta drainatze-kontrolaren arabera definituak edo lurraren azaleraren forman giza jarduerek eragiten dituzten zuzeneko aldaketak (harrobiak eta paisajismoa). Adibide hauen artean azpimarragarria da Kaltemitaren agerkundea. Kaltemitazko formazioen uztarketak, Lurraren gainazalaren giza eraldaketaren aurretik gertatu ez den prozesu natural bat adierazten du, eta, beraz, Antropozenoaren prozesu bakar bat irudikatzen du. Kaltemita bigarren mailako depositu bat da, hormigoia, karea, morteroa edo kobazuloen ingurutik kanpo dauden beste kare-material batzuetatik eratorria. Kaltemitak gizakiak egindako egituren gainean edo azpian hazten dira (meatzeak eta tunelak barne) eta kobazuloetako espeleotemen formak imitatzen dituzte, estalaktitak, estalagmitak, fluxu-harria, etab.

Estratografia aldatu

Erregistro sedimentologikoak erakusten dutenez giza jarduerek, hala nola baso-soiltzeak eta errepideen eraikuntzak, Lurraren gainazaleko sedimentuen fluxuak handitu dituzte. Hala ere, mundu osoko ibai askotan presak eraikitzeak esan nahi du leku jakin batean sedimentuen metaketa-tasak ez direla beti handitzen Antropozenoaren ondorioz. Adibidez, mundu osoko ibai-delta askok gaur egun ez dute sedimenturik presa horiengatik, eta ezin diote jarraitu itsas mailaren igoeraren erritmoari.[4]

 
Gizakiek isuritako konposatu kimikoak lurraren estratu bat eratzen dute

Erregistro fosila aldatu

 

Gizakiak egindako eta estratigrafian kontserbatutako artefaktuei "teknofosilak" deitzen zaie. Teknofosilen igoera nekazaritzaren ondoriozko higaduraren igoeran, sedimentuen osaeran izandako aldaketetan eta beste leku batzuetako lagapen-tasen igoeran islatuko da. Abandonatze-erregimena duten lehorreko eremuetan, ingeniaritza-egiturak lurperatu egingo dira, zaborrarekin eta hondakinekin batera. Ontzietatik botatako edo ibai eta errekek eramandako zaborra eta hondakinak itsas ingurunean pilatuko dira, batez ere kostaldean.

Arakatu daitezkeen elementuak aldatu

 

Osagai hauen kontzentrazioak nabarmen eta ia aldi berean hazten dira mundu osoan 1950etik aurrera.Elementu arrastoei dagokienez, gizarte modernoek utzitako sinadurak daude. Adibidez, Upper Fremont glaziarrean, Wyomingen, kloro-geruza bat dago 60ko hamarkadako arma atomikoen proba-programetako izotz-nukleoetan, bai eta 80ko hamarkadan ikatz-landareei lotutako merkurio-geruza bat ere. Gizakiak erregai fosilak erretzeak karbono beltzaren, errauts ez-organikoen eta partikula karbonoso esferikoen kontzentrazio handiak utzi ditu mundu osoko duela gutxiko sedimentuetan.1945etik 1951ra geroztik, euri erradioaktiboa dago gailu atomikoak probatzeko lekuen inguruan, eta 1952tik 1980ra, berriz, gailu atomikoen seinale argia ugeratu da 14C, 239Pu eta beste erradionukleiko artifizialen ondorioz. Erradionuklidoen kontzentrazio global handiena 1965ean gertatu zen, formalki definitutako antropozenoaren hasierarako erreferentzia puntu gisa proposatu den datetako baten.

Historia aldatu

 

Homo sapiensak biosferan duen eragina gero eta handiagoa dela pentsatzea ez da berria. Asko izan dira hura izendatzeko prposamenak. Lehen erregistroa 1778koa da, Buffonek Les Époques de la Nature-n idatzi zuen eragin honi buruz. Beranduago, XIX. mendean, Antonio Stoppanik[5] Antropozoiko hitza sortu zuen gizakiaren aro geologiko garaikidea definitzeko. Andrew Revkinek ere proposatu zuen Antroceno terminoa “El calentamiento global: comprensión de la Previsión” (1992) liburuan, eta honako hau idatzi zuen: aro batean sartzen ari gara, egunen batean Antrozeno gisa ikus zitekeena. Azken finean, gure sorkuntzaren aro geologiko bat da. Baita Michael Samwaysek,[6] 1999an beste termino bat sortu zuen Journal of Insect Conservation-en argitaratu zen "faunaren atzerriko lurretara lekualdatzea: hemen dator Homogenozenoa" izeneko artikulu batean, Samwaysek Homogenozeno hitza erabili zuen gure egungo garai geologikoa definitzeko, non biodibertsitatea gutxitzen eta mundu osoko ekosistemak aldatzen dabiltzan. Baina proposamenak proposamen Antropozeno hitza, oro har, termino teknikorik egokiena bezala hartzen da. Terminoaren autoretza Paul Crutzen[7]Nobel Sariaren irabazleak dauka, 2000. urtean sortu zuen Holozeno hitzarekin zuen analogia dela eta. Berak gertakari honen bidez azaldu zuen “ni hitzaldi batean nengoen, zeinean norbaitek Holozenoari buruzko zerbait esaten zuen. Une hartan pentsatu nuen hitz hori ez zela zuzena, mundua gehiegi aldatu delako. Beraz, esan nion: ez, Antropozenoan gaude! Mundu guztia harrituta zegoen. Baina, dirudienez, mantendu egin da.” Krutzenek lehen aldiz erabili zuen terminoa prentsa idatzian Geosfera eta Biosferaren Nazioarteko Erakundearen (IGBP) 2000ko buletin batean, 41. zenbakian. Geroago, 2008an, Zalasiewiczek Amerikako Geologia Elkartearen buletin batean iradoki zuen Antropozeno hitzak modu egokian izendatzen zuela oraingo garai geologikoa.

Antropozenoaren hasiera(k) aldatu

«Antropozenoa» esaten zaio informalki giza jarduerek Lurreko dinamikari eskala orokorrean eragin dioten denbora tarteari. Unitate geokronologiko formal modura onartua izateko, bere hasiera finkatzeaz gain markatzaile estratigrafiko egokiak zehaztu beharra dago. Antropozenoa definitzeko lagungarriak izan daitezkeen hainbat iritzi zientifiko biltzen dira Antropozenoa[8]: Lurraren historiako pasarte berria? María Jesús Irabien, Ane García-Artola, Alejandro Cearreta eta Eduardo Leorriren artikuluan[9].

Antropozeno zaharra, pleistozenoa aldatu

 
William Ruddimanek pleistozenoan ezartzen du antropozenoaren hasiera

William Ruddimanek antzinako Antropozenoaren hipotesia proposatu du beste perspektiba batetik. Honen arabera, gizakia, XVIII. mendean Industria Iraultzarekin barik, duela zortzi mila urte hasi zen Lurraren kliman eta ekosistemetan inpaktu global esanguratsu bat izaten, antzinako gizakien nekazaritza aktibitate handien ondorioz. Ruddimanek dio nekazaritzak sortutako berotegi-efektuko gasek beste glaziazio bat hastea eragotzi zutela.

William Ripplek eta Chris Doughtyk[10] egindako ikerketetan ere baiesten da antropozenoa duela 15.000 urte hasi zela, ehiztari-biltzaileek fauna ezabatzearen ondorioz sortutako ur-jauzi trofiko baten ondorioz. Teoria hau onartzen duten egileek Pleistozenoaren amaieran gertaturiko ugaztun handi askoren suntsipena klima-aldaketarekin eta giza kolonizazioarekin uztartu dute, espezie batzuen ehiza intentsiboaz gain beste harrapari eta gaixotasun berrien agerpena ekarriko baitzuen agian kolonizazio horrek. Dena dela, badirudi fenomeno hauek tokiko garrantzia baino ez zutela izan, gaur Afrikan megafaunak eta gizakiak elkarrekin bizitzen jarraitzen baitute.

Alaska-Siberia aldeko erregistro sedimentarioan ikusi da 13.800 urte BPOrain Aurretik inguruan), mamuten (belarjaleak) desagerpenarekin batera urki-polena hedatu zela. Belarjaleen populazioaren murrizketak, neurri batean ehizak eragindakoa ziurrenik, belarra eta arbolen tamaina handitzea eragin zuen. Zuhaixka eta zuhaitz hostoerorkorren garapenak paisaiaren kolorea ilundu zuen eta, horren ondorioz, lurreko albedoa jaitsi zen eta tenperaturak igo ziren.

Antropozenoa eta Holozenoa aldatu

 
Badaude Holozenoan egindako giza jarduerak sortutako berotegi efektua dela eta glaziazio berri baten heltzea atzeratzen ari garela diotenak.

Holozenoa hasten da azken glaziazioa amaitu zenean, beraz, gizakien kultur garapena posible egin zuen glaziazioarteko etapa dugu. Hau dela eta, Pleistozeno-Holozeno muga Antropozenoaren oinarri bezala zuzenean erabiltzea proposatu da. 8000-5000 urte BP inguruan, ehiza eta bilketa alde batera uzteak eta nekazaritza eta abeltzaintzaren garapen goiztiarrak atmosferaren eta klimaren konposizioaren aldaketa ekarriko zuten, Eurasiako paisaiaren aldaketarekin batera . Izotz-gordailuetan harrapatutako aireburbuilen ikerketaren arabera, 8000 urte BPtik 1880 urte CEra arte CO2 kontzentrazioak astiro handitu ziren, milioko 260 partetik (ppm) 280 ppm-ra hain zuzen ere. Aldaketa hau nekazaritza-jarduerek eragindako basosoiltzearekin uztartu da.

Halaber, 5000 urte BP inguru Asian garatutako arrozaren laborantza ezeraginkorrak materia organikoaren hartzidura ekarri zuen artifizialki urpetutako landetan, eta ondorioz metano kontzentrazioak gora egin zuen. Ikertzaile hauen arabera, Holozenoan egindako giza jarduerak glaziazio berri baten heltzea atzeratzen ari dira sortutako berotegi efektua dela eta. Beste batzuek ordea, gizakien parte hartzea nahitaez oso murritza izan zela diote, une horretan populazioa urria baitzen.

Antropozenoa eta Industria Iraultza aldatu

 

Crutzen eta Stoermerren[7] jatorrizko definizioak Antropozenoaren hasiera Industria Iraultzarekin lotzen du. Lurrun-makinaren asmatzeak eta erregai fosilen kontsumoaren pixkanakako gehitzeak nekazaritza eta abeltzaintza jarduerak nagusi zituen mundu batetik industria jaun eta jabe duen mundu jendetsu batera iristea ekarri zuten. Geroztik, azkar handitu da gizakiek kliman, lurzoruen erabileran eta biodibertsitatean duten eragina, baina hasieran ondorioak isolaturiko alde geografikoetan eta garai desberdinetan nabaritzen ziren eta horregatik proposatu da fenomeno hauek Lur mailako garrantzia lortu arte igarotako denbora tarteari «Paleoantropozeno» izendatzea.

Antropozenoan berriz, eskala orokorrean identifikatu ahal izateaz gain, fenomenoak une berean gertatu ziren eta beren marka betirako utzi zuten erregistro sedimentarioan. Adibidez, atmosferaren konposizoaren aldaketa globala aipa daiteke, 1880 eta 2010 urte CE artean 280 ppm-tik 390 ppm-ra igo baita poloetako izotzetan harrapaturiko aire-burbuilen CO2 kontzentrazioa. Gizakiek, eragile geomorfologiko modura, paisaia eraldatu dute, bai oharkabe (lehengaiak ustiatuta eta baso-soiltze edota suteak eraginda), bai nahita (ur-korronteak desbideratuta, eraikinak eginda) Beraz, Homo generoa agertu zenetik Lur-sistemaren garapenean berezko atala izan bada, Paleoantropozenoak Industria Iraultza arte igarotako Holozenoaren eta Pleistozenoaren zati bat hartuko lituzke bere barne.

 
Badaude Antropozenoa iraultza industrialeko teknologia garapenaren ondorio gisa ulertzen dutenak

Bestalde, badago proposamen bat Antropozenoa bi alditan banatzeko. Lehenengoa Antropozeno Goiztiarra dugu (Industria Aroa), 1800-1945 urte CE tartean. Bigarrenak, «Great Acceleration» delakoak (1950 urte CE geroztik), populazioa-igoera bizkortzea eta petrolioaren kontsumoaren igoera ditu ezaugarri nagusi. Denbora-tarte honetan lurreko biztanleen kopurua 2500 milioi izatetik 7000 milioi baino gehiago izatera iritsi da, aktibitate ekonomikoa eta petrolioaren kontsumoa 15 eta 3,5 aldiz biderkatu da, hurrenez hurren.

Antropozenoa eta 1950eko «Great Acceleration»-a aldatu

 
Hemen Great acceleration horren eraginak erakusten dituen grafikoa.

Industria, gizarte eta gizarte-produktuak oso arin hedatu dira «Great Acceleration» horren barruan. XX mende erdialdean, bigarren mundu-gerra gertatu ostean, gizakien presioaren areagotzeak ekarri du zenbait prozesu naturalen dinamikak Holozenoan garatzen zirenetatik argi bereiztea . Adibidez, eskualde artiko eta alpinoetako zenbait lakutan materia organikoaren nitrogeno egonkorraren konposizio isotopikoa aldatu zen ongarritze bezalako giza jardueren ondorioz. Honek nitrogenoaren ziklo orokorrean izan zuen eragin globala islatzen du, leku hauek gune industrializatu eta jendetsuetatik urrun baitaude. Erregistro fosilean ere beste eragile berri bat agertu da: teknofosilak. Hauek giza espezieek asmatutako eta landutako objektuak dira, gai naturalez eginak (buztina, harriak,...) edota artifizialez eginak (beira, zeramika, plastiko...), eta kultur faktoreei esker bilakatu zirenak. Geografikoki modu irregularrean sakabanaturik egon arren, gaur ia nonahi aurkitzen dira eta metakin sedimentarioak datatzeko erabil daitezke.[11]

Adibidez, 1950-1963 urteen tartean arma nuklearrak probatzeko atmosferan egin ziren saiakuntzetan sortutako erradionukleido berrien agerpen zabala dugu. Alamogordon (New Mexico, EEBB) lehenengo eztanda atomikoa gertatu zenetik, 1945 urte-ko uztailaren 16an. Lur mailan, bai lurzoruetan bai sedimentuetan. Data honetatik aurrera giza seinalea trinkoagoa, orokorragoa eta sinkronikoagoa egin denez, gure planetaren historian inoizko nabarmenena, data hau Antropozenoaren hasieraren markatzailea izateko proposamenak «Anthropocene Working Group»[12] erakundearen babesa jaso du.

Terminoaren ofizializazio aukerak aldatu

Antropozenoa, gaur egun, termino informal bat da, ingurumenaren aldaketa globalaren metafora bat. Denbora eskala geologiko globalera ofizialki lekualdatzeko, Estratigrafiaren Nazioarteko Batzordeak onartu behar du eta Geologia Zientzien Nazioarteko Batasunak berretsi Munduko Kongresu Geologiko batean, Nazioarteko Gida Estrategikoaren zehaztapenak betez.

Horretarako, Antropozenoaren oinarria sekzio estratotipo batekin eta muga-puntu global batekin definitu behar da (GSSP, ingelesezko siglengatik) sedimentuetan edo izotzezko zundaketa lekuko batean eta data absolutu batean. GSSP honek aldaketa global bat identifikatzen duen markatzaileren bat erregistratu behar du. Markatzaile gisa erabiltzeko aukera ezberdinak daude: CO2-aren gehikuntza adibidez. Karbonoaren isotopo egonkorren portzentai aldaketak jarduera antropikoagatik 1960ko hamarkadako leherketa nuklear atmosferikoen ondorioz sortutako isotopo erradioaktiboak 1815eko apirilean Tambora sumendiaren erupzioaren ondorioz bi hemisferioetako izotz geruzetan erregistratutako sulfato maila.

Geologia Zientzien Nazioarteko Batasunak 2018ko uztailean batzartzean Holozenoa azpibanatzen duten atal berri berretsi zituen: Megalayarra (4200 AP-gaur egun), Norgripiense (8200-4200 AP) eta Groenlandiarra (11 700-8200 AP). Antropozenoari buruz ezer aipatu gabe.

Dena den, nazioarteko Estratigrafia Batzordean, lantalde bat dago, Kuaternarioko Estratigrafiaren Azpibatzordearen barruan, Antropozenoa garai geologiko berri bezala definitzeko aukera aztertzen. Holozeno garaiaren ondorengoa, edo baita adin geologiko bezala ere, Holozenoaren banaketa bat. Ez da aldi berri gisa planteatzen ari, ezta Holozeno hitzaren ordezko gisa ere.

Terminoari kritikak aldatu

Korronte batzuek proposamen zientifikoa baino gehiago adierazpen politikoa dela argudiatzen dute[13], zientziaren garbitasuna aldarrikatuz. Beste batzuk ordea, giza eskuartzearekin lotura duen gaia den heinean zientziaren inplikazio politiko handiagoa eskatzen dute. Stanley C. Finneyk[14], Nazioarteko Estratigrafia Batzordeko presidentea zenak, eta Lucy E. Edwardsek[15], Nomenklatura Estratigrafikoko Ipar Amerikako Batzordeko kideak, 2015ean argitaratutako lan batean, Antropozenoaren teoria ezeztatu zuten. Egile horientzat, ingurumen-aldaketak zuzenean ikusten dira, baina ia ezin dira ikusi erregistro geologikoan; izan ere, antropozenorako proposatutako denborari dagokion erregistro estratigrafikoa oso txikia da, ez da froga nahikoa geologiak behar dituen aztarnentzat. Bestalde, Antropozenoa justifikatzeko proposatzen diren irizpideak eta Nazioarteko Estratigrafia Batzordeak eskala globaleko unitate kronoestratigrafikoak ezartzeko erabiltzen dituenak oso desberdinak dira.

Badaude ere terminoari egindako kritika politkoak, hemen bi argituko ditugu, antropozeno hitzaren ordez beste bi proposamen eskainiz: Kapitalozenoa eta falozenoa.

Kapitalozeno aldatu

 
Badaude Antropozenoa kapitalismoaren garapenari lotzen dutenak.

Antropozeno kontzeptua giza jarduerak eskala geologikan ingurumenaren indar suntsitzaile bezala duen paperaz diardu. Garrantzi handia hartu du, eztabaida-eremu bat eratuz, non botere hori noiz eta nola agertu zen eztabaidatzen den. Eztabaida horren ondorioz, beste kontzeptu bat sortu da, Kapitalozenoa, antropozenoa ordezkatu nahi duena. Kasu honetan argudiatzen da, botere suntsitzailea ez datorrela gizakiaren jarduera abstraktutik, haren antolaketa kapitalistatik baizik.[16]

 
Oxfamen datuen arabera giza populazioaren kutsadura tasak.

Antropozenoak, krisi ekologiko garaikideari buruzko hausnarketa bat proposatzen du bere arrazoi historiko sakonenak kontuan hartu gabe. Hazkunde ekonomikoa bere antolaketa-oinarritik bereizten du eta kapitalismoari buruzko hausnarketarik ez du egiten. Horregatik, Moorek[17] Antropozeno hitza Kapitalozeno hitzarekin ordezkatzea iradokitzen du, Lurreko geologiaren gaineko giza inpaktu zehatzak hobeto deskribatzen dituelakoan dagoelako. Honek kalte ekologikoaren arrazoia gizarte kapitalistak ekarri zuen natura antolatzeko modu berri batean, lanaren, ugalketaren eta bizi-baldintzen arteko harreman berrietan aurkitzen dela dio. . Kapitalozenoaren funtsezko osagai bat da garapen kapitalistaren baldintzak ezin direla murriztu ez garapen teknologikora, ez munduko merkatura, ez ekoizpen-bitartekoak lan-indarretik bereiztera. Natura lanari buruzko pentsamenduaren erdigunean jartzen denez, eta lana naturari buruzko pentsamenduaren erdigunean, Kapitalozenoak munduko krisi ekologikoa modu argiagoan eta sakonagoan pentsatzea ahalbidetzen du. Termino honek ez du sistema kapitalista aritmetika geologikora gehitze soila adierazten; aitzitik, kapitalismoak, XV. mendearen erdialdetik aurrera, natura antolatu eta natura bihurtu duen modua atzematen saiatzen da: ekoizpenaren faktore bat, non beste gizaki batzuk ere sartzen diren (zuriak ez diren giza taldeak, eskualde erdikolonialetan bizi diren emakume eta gizabanako gehienak) Ildo horretan, Jason Moorek dio kapitalismoa "kapitalaren, boterearen eta espezie anitzeko erreprodukzioaren munduko ekologia" gisa ikusten hasi behar dugula. Horrela, egungo krisi biosferikoaren arrazoia sistema kapitalistan kokatzen du, eta giza ekintzaren ikuskera abstraktu batetik – Antropozenoaren kontzeptuaren arazo nagusietako bat dena – Historiko-espazial batera mugitzen da, menderatze-diskurtso eta -praktika espezifikoetan, ustiapen-harremanetan, jabetza pribatuaren erregimena hedatzeko moduetan, inoiz ikusi gabeko lurralde-botere-motetan.

 
Nekazaritzak ekarri zuen aldaketa geologiko eta sozialetik jaso dugun garaia da Antropozenoa

Falozeno aldatu

 

LaData Lascanta Abya Yala-ko eko-feministen proposamena izan da Antropozenoa kritikatu eta hura falozeno terminoagatik ordezteko saiakera[18]. Hauen aburuz antropozeno kontzeptuak aurrerago izendatuko diren arazo ezberdinak ditu. Lehenik eta behin, antropologo eta arkeologoek orain arte erregistratutako giza ekosistema gehienetan ezaugarri iraunkor baten izaera protagonikoa ikusezin bihurtzen dute: emakumeen dominazioa. Bigarrenik, ez diote garrantzi handirik ematen emakumeen "naturalizazioaren" eta natura kontrolatzeko gogoaren arteko harremanari. 1970eko hamarkadaz geroztik, teoria ekofeministek emakumeen mendekotasunaren eta naturaren suntsipenaren arteko lotura estuaren inguran egindako aportazioak kontuan hartu gabe. Zientziaren, epistemologiaren, filosofiaren, teologiaren eta ekonomiaren malutatik abiatutako ikerketetan oinarritutako erreflexioa da. Antropozenoa aztertzen duten zientzialari gehienek – Nahiz eta ez Kapitalozenoko teorikoek – Elaborazio teoriko horiek ez dituzte aintzat hartu, seguruenik, sexismo eta antifeminismo aitorgaitz baten ondorioz. Nahiz eta ekofeministak ez diren sartu – Orain arte – Egungo garai geologikoaren inguruko eztabaidetan, zalantzarik gabe, garatu duten gorputz teorikoa funtsezkoa da gai honen inguruko eztabaida aberasteko. Horretarako, Falozenoaren jatorria marraztu behar da. Nekazari-abeltzainen aurreko gizarte-antolaketaren azterketak (ehiztariak eta biltzaile mugikorrak) erakusten duenez, hura osatzen duten pertsonen arteko harremanen% 50 ez dira parenteskoarekin lotzen eta taldeak metafuidoak dira (kideak lekuz alda daitezke eta informazioa trukatu beren artean) . Era berean, kanpamendu bateko kideek ahalik eta ahaide gehienekin bizi nahi badute ere, haien arteko dominazio harremana txikia da, bai gizonek bai emakumeek infuentzia bera baitute kanpamenduko kideen hautaketan (Dyble et al., 2015)[19]. Horrek esan nahi du, aberastasun-metaketarik ez dagoenez, bikoteak askatasunez mobilizatzen direla kanpamenduen artean, eta interesak partekatzen dituztela senideekin eta antzekoekin; horrek aukera ematen die lankidetzari eusteko, gizarte-sistema konplexuago baten beharrik gabe. Lan-hipotesi honen arabera, mendebaldeko eredu zibilizatorioak, planetan nagusi eta gaur egungo krisi biosferikoaren erantzule denak, hasiera-hasieratik genero-desberdintasuna izan du ezaugarri, gizakiengan nekazaritzarako eta artzaintzarako trantsizioan agertzen dena (Martin eta Voorhies, 1975[20]). Lurra edukitzearen eta animalia-proteina gehiago eskuratzearen bidez, aberastasuna metatzea ahalbidetzen duen estrategia sozial bat ezartzen da. Handik sortu zen herentzia sexuala, desberdintasun sexualak eta lurraldeen eta gorputzen gaineko jabetza pribatua lortzeko sistema lineala (Lerner, 1990[21]; Dyble et al., 2015)[19]. Hori da gizarte patriarkala ezartzearen jatorria.

Glenda Lernerrek (1990 [1986]) gizarte patriarkalaren ezarpena eta nekazaritzarekin duen harreman zuzena planteatzen du “La creación del patriarcado”[21] liburuan. Emakumeen sexualitatea, hau da, sexu- eta ugalketa-gaitasunak eta –zerbitzuak mendebaldeko zibilizazioa sortu aurretik ere merkantzia bihurtu ziren. Neolito garaiko nekazaritzaren garapenak tribuen arteko "emakumeen trukea" bultzatu zuen, ez bakarrik ezkontza-itunak sendotuz etengabeko gerrak saihesteko modu gisa, baita emakume gehiago zituzten gizarteek haur gehiago ugaldu zitzaketelako ere. Ehiztari eta biltzaile elkarteen behar ekonomikoetan ez bezala, nekazariek haurrentzako eskulana erabil zezaketen ekoizpena handitzeko. Gizonen kolektiboak emakumeen gaineko eskubideak zituen, eta emakumeen kolektiboak ez zituen gizonak. Emakume berberak gizonek lurretaz jabetzen ziren bezala eskuratzen zuten baliabide bihurtu ziren. Artzainen nekazaritzako gizarte-antolaketa berri horrekin, tasa metabolikoa biltzaile eta ehiztarien sozietateena baino zortzi aldiz handiagoa izatera iritsi zen, eta horrek elikagaietatik datorren energia eskuratzeko aukera nabarmen handitu zela adierazten du (Fischer-Kowalski et al., 2014)[22], genero-ekitate ezaren baldintzen araberako lan-indar handiago batean oinarrituta. LaData Lascantako kideek planteatzen dute une horretan hasi zela ekitate ezeko harreman horietan oinarritutako aro geologiko berria: falozenoa.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Zalasiewicz*, Jan; Williams, Mark; Steffen, Will; Crutzen, Paul. (2010-04). «The New World of the Anthropocene1» Environmental Science & Technology 44 (7): 2228–2231.  doi:10.1021/es903118j. ISSN 0013-936X. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  2. ↑ Keesing, J. K.; Bradbury, R. H.; DeVantier, L. M.; Riddle, M. J.; De'ath, G.. (1992-07-XX). «Geological evidence for recurring outbreaks of the crown-of-thorns starfish: a reassessment from an ecological perspective» Coral Reefs 11 (2): 79–85.  doi:10.1007/bf00357425. ISSN 0722-4028. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  3. ↑ «PNAS» www.pnas.org (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) Comisión Internacional de Estratigrafía. 2019-07-14 (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  5. ↑ STOPPANI, ANTONIO. (2016). Sulle condizioni generali degli strati ad avicula contorta, sulla loro speciale costituzione in ... lombardia e sulla costituzione definitiva del pian.. FORGOTTEN Books ISBN 1-333-28921-9. PMC 980200861. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  6. ↑ (Ingelesez) «Scientists' warning to humanity on insect extinctions» Biological Conservation 242: 108426. 2020-02-01  doi:10.1016/j.biocon.2020.108426. ISSN 0006-3207. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  7. ↑ a b Crutzen, Paul J.. «The “Anthropocene”» Earth System Science in the Anthropocene (Springer-Verlag): 13–18. ISBN 3-540-26588-0. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  8. ↑ Leorri, Eduardo; Cearreta, Alejandro; García-Artola, Ane; Irabien, María Jesús; Blake, William H.. (2013-06). «Relative sea-level rise in the Basque coast (N Spain): Different environmental consequences on the coastal area» Ocean & Coastal Management 77: 3–13.  doi:10.1016/j.ocecoaman.2012.02.007. ISSN 0964-5691. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  9. ↑ «Oharra/ Warning/ Aviso» EKAIA Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia eta Teknologia Aldizkaria 2018-03-12  doi:10.1387/ekaia.17705. ISSN 0214-9001. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  10. ↑ (Ingelesez) Ripple, William J.; Van Valkenburgh, Blaire. (2010-08-01). «Linking Top-down Forces to the Pleistocene Megafaunal Extinctions» BioScience 60 (7): 516–526.  doi:10.1525/bio.2010.60.7.7. ISSN 1525-3244. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  11. ↑ McNeill, J. R.. (2016). The Great Acceleration : an Environmental History of the Anthropocene since 1945. ISBN 978-0-674-97073-1. PMC 979747602. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  12. ↑ (Ingelesez) «The Working Group on the Anthropocene: Summary of evidence and interim recommendations» Anthropocene 19: 55–60. 2017-09-01  doi:10.1016/j.ancene.2017.09.001. ISSN 2213-3054. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  13. ↑ Bomastyk, Michał. (2017-06-15). «Donna J. Haraway, Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press Duke University Press, Durham, Londyn 2016, ss. 296» Ruch Filozoficzny 73 (2): 113.  doi:10.12775/rf.2017.017. ISSN 0035-9599. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  14. ↑ (Ingelesez) «Stanley C. Finney» www.wikidata.org (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  15. ↑ «NORTH AMERICAN COMMISSION ON STRATIGRAPHIC NOMENCLATURE Report 14 - Revision of Articles 73, 81, 82 and Table 2 of the North American Stratigraphic Code to Formalize Subseries and Subepochs | MicroAccess» www.micropress.org  doi:10.29041/strat.17.4.315-316. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  16. ↑ Moore, Jason W.. (2017-03-17). «The Capitalocene, Part I: on the nature and origins of our ecological crisis» The Journal of Peasant Studies 44 (3): 594–630.  doi:10.1080/03066150.2016.1235036. ISSN 0306-6150. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  17. ↑ Fassbinder, Samuel Day. (2016-11-02). «The Literature of the Anthropocene: Four Reviews» Capitalism Nature Socialism 28 (1): 139–148.  doi:10.1080/10455752.2016.1245918. ISSN 1045-5752. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) El Faloceno: Redefinir el Antropoceno desde una mirada ecofeminista – Ecología Política. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  19. ↑ a b (Ingelesez) Dyble, M.; Salali, G. D.; Chaudhary, N.; Page, A.; Smith, D.; Thompson, J.; Vinicius, L.; Mace, R. et al.. (2015-05-15). «Sex equality can explain the unique social structure of hunter-gatherer bands» Science 348 (6236): 796–798.  doi:10.1126/science.aaa5139. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  20. ↑ «3.2 Un enfoque postestructuralista. La mujer en la novela pastoril» La mujer en la ficción arcádica (Vervuert Verlagsgesellschaft): 101–104. 1997-12-31 ISBN 978-3-96456-462-7. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  21. ↑ a b Lerner, Gerda. (2017). La creación del patriarcado. (1ª ed. argitaraldia) Katakrak ISBN 978-84-16946-08-2. PMC 1050757867. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
  22. ↑ (Ingelesez) Fischer-Kowalski, Marina; Krausmann, Fridolin; Pallua, Irene. (2014-04-XX). «A sociometabolic reading of the Anthropocene: Modes of subsistence, population size and human impact on Earth» The Anthropocene Review 1 (1): 8–33.  doi:10.1177/2053019613518033. ISSN 2053-0196. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Antropozeno&oldid=9649415"(e)tik eskuratuta