Wikipedia

Al-Ghazali

Abu Hāmed Mohammad ibn Mohammad al-Ghazzālī[Oh 1] (persieraz: ابو حامد محمد ابن محمد الغزالی‎); (Tus, Khorasan, gaurko Iran, 1058 - Tus, Khorasan, 1111ko abenduaren 19a) edo Al-Ghazali, Erdi Aroan, mendebaldean, Algazel[1] izenarekin ezagunagoa; persiar sunita musulman jakintsua zen[2][3][4][5][6]. Historia islamikoko legelari, zuzenbide-teoriko, filosofo, teologo, logiko eta mistiko nabarmen eta eragingarrienetakotzat hartzen da[7][8][9][10].

Al-Ghazali

Bizitza
JaiotzaTus, 1058
HerrialdeaSeljuktar Inperioa
BizilekuaNixapur
Bagdad
Damasko
Jerusalem
HeriotzaTus, 1111ko abenduaren 19a (52/53 urte)
Hobiratze lekuaMaxhad
Familia
Anai-arrebak
Hezkuntza
Hizkuntzakpersiera
arabiera
Irakaslea(k)Al-Juwayni (en) Itzuli
Abū ‘Alī al-Fadl b. Muhammad al-Fāramidhī (en) Itzuli
Ikaslea(k)
Jarduerak
Jarduerakfilosofoa, mutakallim (en) Itzuli, autobiografialaria, teologoa, poeta, Alfakia, journal editor (en) Itzuli eta kazetaria
Lantokia(k)Siria
Enplegatzailea(k)Al-Nizamiyya of Baghdad (en) Itzuli
Lan nabarmenak
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioaislama
sunismoa
Sufismoa
Ash'ari (en) Itzuli
Musicbrainz: ef044fbb-6db4-4ea3-a51c-b4aee33b288f Edit the value on Wikidata

XI. mendeko mujaddidtzat hartzen da[11][12], fedearen berritzaile bat, zeina, hadith profetikoaren arabera, 100 urtean behin agertzen den komunitate islamikoaren fedea zaharberritzeko[13][14][15]. Al-Ghazaliren lanak hain txalotu zituzten bere garaikideek, ezen Ḥujjat al-Islām (Islamaren froga edo buruzagia) ohorezko titulua eman baitzioten[16]. Al-Ghazali, Xaafi zuzenbide eskolan, mujtahid nabarmena izan zen[17].

Al-Ghazaliren lanaren zati handi bat bere krisi espiritualen inguruan sortu zen, Bagdadeko Nizzamiyya Unibertsitateko buru izendatu ondoren; garai hartan, mundu musulmanaren kargu akademikorik ospetsuena zen[18][19]. Horrek, azkenean, 10 urtetik gora mundu musulmanetik desagertzea ekarri zuen, Jainkoaren bidea beharrean, estatusaren eta egoarena aukeratu zuela konturatuta. [20][21]. Garai horretan idatzi zituen bere lan handi asko[20]. Islamiar tradizio espirituala hiltzear zegoela uste zuen eta musulmanen lehen belaunaldiak irakatsitako zientzia espiritualak ahaztuta[22]. Sinesmen horrek Iḥyā ulūm ad-dīn (Erlijio Zientzien Pizkundea) izeneko bere obra nagusia idaztera eraman zuen[23]. Bere beste lanen artean, Tahāfut al-Falāsifa (Filosofoen inkoherentzia), mugarri da filosofiaren historian, XIV. mendeko Europan geroago garatu zen zientzia aristotelikoaren kritika aurreratzen baitu[10].

Biografia aldatu

Al-Ghazali 1058. urtean jaio zen, Tus-en, orduan Seljuktar Inperioaren parte zena[24]. Persiar jatorriko jakintsu musulmana izan zen, zuzenbide arrazionalista eta espiritualistan aditua[25][26]. Tabaran jaio zen, Tus barrutiko herri batean, Khorasanen (gaur egun Iran dena)[24], seljuktarrak Bagdaden sartu, eta xia Buyid Amir al-umarak amaitu eta gutxira. Horrek eman zion hasiera seljuktarren eraginari kalifa-herrian. Seljuktarren dinastiaren eragina haziz zihoan, eta Abu Suleiman Dawud Chaghri Beg-ek bere alaba, Arslan Khatun Khadija[27], al-Qa'im kalifarekin ezkondu zuen, 1056an[28][29][30].

Hil osteko tradizio batek (azken azterketetan benetakotasuna zalantzan jarri dena) dio bere aita pobrezian hil zela eta al-Ghazali gaztea eta bere anaia Ahmad sufi baten ardurapean utzi zituela. Al-Ghazaliren garaikide eta lehen biografoak, Abd al-Ghafir al-Farisi-k, soilik dio al-Ghazali fiqh (jurisprudentzia islamikoa) irakaskuntza jasotzen hasi zela Ahmad al-Radhakani (tokiko irakaslea) eta Abu ali Farmadi (Tuseko sufi naqxbandia) irakaslerekin[24]:26–27. Geroago, al-Juwainirekin ikasi zuen, legelari eta teologo ospetsua eta «bere garaiko musulman jakintsurik nabarmenena»[24], Nixapurren[31]:292, agian, Gorganen egindako ikasketa aldi baten ondoren. 1085ean, al-Juwayni hil ondoren, al-Ghazali Nixapurretik abiatu, eta Nizam al-Mulk-en, (Seljuktar Inperioko bisir boteretsua) gortera joan zen, egoitza, ziurrenik, Isfahanen zeukana. «Erlijioaren distira» eta «Erlijioen buruzagien artean Eminentzia» tituluak eman ondoren, Nizam al-Mulk-ek, 1091ko uztailean, garai hartako irakasle postu entzutetsu eta suspergarrienera goratu zuen al-Ghazali: Bagdadeko Nizamiyya madrasan[24].

Krisi espiritual bat pairatu zuen 1095ean; zenbaitek diote histeria klinikoak eragindakoa izan zela[32][33][34]. Bere karrera utzi, eta Bagdadetik alde egin zuen Mekara erromesaldian joateko aitzakian. Bere familiarentzako moldaketak egin; bere aberastasunaz libratu, eta bizimodu aszetikoa hartu zuen. Duncan B. Macdonald biografoaren arabera, eskola-lana alde batera uztearen helburua zen esperientzia espirituala eta «hitza eta tradizioaren» ulermen arrunta aurrez aurre jartzea[35]. Damaskon eta Jerusalemen denbora bat igaro ondoren, 1096an, Medina eta Meka bisitatu zituen; ondoren, Tusera itzuli zen hurrengo urteak uzlan (itxialdia) igarotzeko. Itxialdia estatuak sustatutako erakundeetan ez irakasteko izan zen, baina argitaratzen, bisitariak jasotzen eta berak eraikitako zawiya-n (madrasa pribatua) eta khanqah-n (logia sufia) irakasten jarraitu zuen.

Fakhr al-Mulk, Ahmad Sanjar-eko bisir handiak, al-Ghazali presionatu zuen Nixapur-eko Nizamiyyara itzul zedin. Al-Ghazalik gogoz kontra amore eman zuen 1106an, berak eta bere irakaspenek erresistentzia eta polemikarekin talka egingo zuten beldurrez[24]. Gero Tusera itzuli, eta, 1110ean, Muhammad I. Seljuktar sultanaren bisir handiaren Bagdadera itzultzeko gonbidapenari uko egin zion. 1111ko abenduaren 19an hil zen. 'Abd al-Ghafir al-Farisiren arabera, hainbat alaba izan zituen, baina semerik ez[24].

Eskola afiliazioak aldatu

Al-Ghazalik nabarmen lagundu zuen sufismoaren ikuspegi sistematikoa garatzen eta islamismo nagusian integratzen eta onartua izaten. Islamaren jakintsu gisa[36][37], Jurisprudentzia islamiarraren eskola Xaafian eta teologia-eskola Axaritan[38] egon zen. Al-Ghazalik titulu asko jaso zituen, hala nola Zayn al-Dīn (زين الدين) eta Ḥujjat al-Islām (حجة الإسلام)[16][13][14][15].

 
Al Ghazaliren maseloa, Tus

Hasierako filosofia islamikoaren eskola Axarita eragingarriaren kide nagusia eta mutaziliteen aurkari garrantzitsuenetakotzat hartzen da. Hala ere, Axaritekin alderatuta, posizio apur bat ezberdina aukeratu zuen. Bere sinesmenak eta pentsamenduak, alderdi batzuetan, aldendu egiten dira Axaritar eskola ortodoxotik[38][39][40].

Lanak aldatu

Guztira, 70 lan inguru egotzi dakizkioke Al-Ghazaliri[41][10][42].[63][36][64] Ezaguna da ere Al-Andaluseko Taifa erregeen aurkako fatwa bat idatzi zuela, printzipiorik gabeko, gobernatzeko ez egoki eta boteretik kendu behar zirela deklaratuz. Fatwa hori Yusuf ibn Taxfinek erabili zuen al-Andalusen konkista justifikatzeko[43].

Filosofoen inkoherentzia aldatu

Al-Ghazaliren XI. mendeko Tahāfut al-Falāsifa (Filosofoen inkoherentzia) izenburuko liburuak bira handia eman zuen epistemologia islamikoan. Eszeptizismoarekin egindako topaketak eraman zuen al-Ghazali okasionalismo teologikoaren edo kausa-gertaera eta elkarrekintza guztiak ez direla uztartze materialen produktua forma bat ikertzera, baizik eta Jainkoaren berehalako eta oraingo borondatearena.

Hurrengo mendean, Ibn Ruxdek (edo Averroesek) al-Ghazaliren inkoherentziaren errefusa luze bat idatzi zuen Tahāfut al-Tahāfut, تهافت التهافت (Inkoherentziaren inkoherentzia) izenekoa; hala ere, pentsamendu islamikoaren bide epistemologikoa jada ezarrita zegoen[44]. Al-Ghazalik kausa-lege independenteen ilusioaren adibide gisa jarri zuen kotoia, suarekin kontaktuan jartzean, erre egiten dela. Lege natural bat zela bazirudien ere, behin eta berriz gertatu zen Jainkoak nahi zuelako; gertaera «Jainkoaren esku-hartzearen produktu zuzena zen, arreta gehiago erakartzen zuen edozein mirari gisa». Averroesek, aitzitik, azpimarratu zuen Jainkoak lege naturala sortu zuen bitartean «gizakiak, modu erabilgarriagoan, esan zezakeela suak egin zuela kotoia erretzea, zeren sorkuntzak antzeman zezaketen eredua baitzuen»[45][46][47].

Inkoherentziak ere inflexio-puntua izan zuen filosofia islamikoan, Aristoteles eta Platonenganako errefusa zorrotzean. Liburuak Falāsifa-renganantz jotzen zuen, VIII. mendetik XI. mendeen arteko filosofo islamiar talde bat (artean, nabarmenenak Avizena eta al-Farabi), zeinak, intelektualki, antzinako greziarrengan inspiratzen ziren.

Oraindik, Al-Ghazaliren liburuaren eragina eztabaidan dago. George Salibak 2007an argudiatu zuen XI. mendean zientziaren gainbehera gehiegi puztu dela, azpimarratuz XIV. mendera arteko etengabeko aurrerapenak, bereziki, astronomian[48].

Nuh Aydin irakasleak 2012an idatzi zuen, ezen mundu islamikoan zientziaren gainbeheraren arrazoi garrantzitsuenetako bat izan zela Al-Ghazalik filosofoei (zientzialariak, fisikariak, matematikariak, logikoak) egindako erasoa. Erasoak bere Tahāfut al-Tahāfut (Inkoherentziaren inkoherentzia) liburuan izan zuen gailurra, non okasionalismo teologikoaren ideia zentralak esan nahi duen filosofoek ezin dietela azalpen arrazional eman ez galdera metafisikoei ez fisikoei. Ideiak popularra egin, eta pentsamendu kritikoa bereganatu eta baliogabetu zuen islamiar munduan[49].

Bestalde, 2012an, Hassan Hassan idazle eta kazetariak argudiatu zuen Islamaren pentsaera zientifikoa XI. mendean itota egon bazen ere, errudun nagusia ez dela al-Ghazali Nizam al-Mulk baizik[50].

Ihya' Ulum al-Din (Erlijio-zientzien pizkundea) aldatu

Al-Ghazaliren beste lan nagusietako bat Ihya' Ulum al-Din edo Ihya'u Ulumiddin (Erlijio Zientzien Pizkundea) da[51]. Islamiar zientzien ia alor guztiak hartzen ditu: fiqh (jurisprudentzia islamikoa), kalam (teologia) eta sufismoa.

Lau atal nagusi ditu: Gurtza-ekintzak (Rub' al-'ibadat), Eguneroko Bizitzaren Arauak (Rub' al-'adatat), Galtzeko bideak (Rub' al-muhlikat) eta Salbaziorako bideak (Rub' al-munjiyat). Koranaren eta haditharen ondoren, Ihya gehien errezitatutako testu islamiarra bihurtu zen. Bere lorpen handiena izan zen teologia sunita ortodoxoa eta mistizismo sufia elkartzea musulmanen bizitzaren eta heriotzaren alderdi guztietarako gida erabilgarria eta zabal batean[52]. Liburuak oso harrera ona izan zuen Nawawi eta beste jakintsu islamiarren artean: «Islamaren liburu guztiak galduko balira, nahikoa litzateke Ihya haiek guztiak ordezkatzeko»[53].

Kīmīyā-yi Sa'ādat (Zorionaren Alkimia) aldatu

Kīmīyā-yi Sa'ādat (Zorionaren alkimia) Iḥyāʾ ʿUlūm al-Dīn-en (Erlijio Zientzien Pizkundea) bertsio berridatzia da. Bizitzeko modua eta erlijioarekiko zuen ikuspegia erabat berriro aztertzera eraman zuen krisi existentzialaren ostean, al-Ghazalik Kīmīyā-yi Sa'ādat osatu zuen[54].

«Arima diziplinatuz» aldatu

Ghazaliren Iḥyāʾ ʿUlūm al-Dīn-en atal nagusietako bat da «Arima Diziplinatuz», musulman bakoitzak bere bizitzan zehar izango dituen barne-borroketan zentratzen dena[55]. Lehenengo kapituluak bere burua ezaugarri positiboak eta ezaugarri pertsonal onak dituen pertsona batean nola garatu daitekeen aztertzen du nagusiki. Bigarren kapituluak ardatz zehatzagoa du: asebetetze sexual eta jalea[55]. Hemen, Ghazalik dio, hain zuzen ere, gizaki orok dituela nahi eta behar horiek, eta naturala dela gauza horiek nahi izatea[55]. Hala ere, Profetak esplizituki esaten du gizakian erdibide bat egon behar duela Islamaren printzipioak zintzotasunez praktikatzeko. Ghazalik bi kapitulu horietan ez ezik, Iḥyāʾ ʿUlūm al-Dīn-en osotasunean aurkezten duen azken helburua da gizakiaren arimaren alderdi guztietan moderazioa egon behar duela, oreka bat. Bi kapitulu hauek 22. eta 23. kapituluak ziren, hurrenez hurren, Ghazaliren Iḥyāʾ ʿUlūm al-Dīn liburuan[55].

Munduaren Eternitatea aldatu

Al-Ghazalik munduaren sorrerari buruzko ikuspuntu aristotelikoaren kontra The Eternity of the World-en egin zuen. Al-Ghazalik, funtsean, bi argudio nagusi formulatzen ditu pentsamendu-prozesu sakrilegiotzat jotzen duenarentzat. Ikuspegi aristotelikoaren funtsezko kontzeptua da higidura beti higiduraren aurretikoa izango dela, edo, bestela esanda, indar batek beti beste indar bat sortuko duela, eta, beraz, indar bat sortzeko, beste indar batek eragin behar du indar horren gainetik[10]. Horrek, funtsean, esan nahi du denbora infinitu zabaltzen dela, bai etorkizunera, bai iraganera, eta horrek frogatzen du, beraz, Jainkoak ez zuela unibertsoa denbora zehatz batean sortu. Al-Ghazalik horri aurre egiten dio esanez: lehenik eta behin, mundua muga zehatzekin sortua izan balitz gaur egungo forman, orduan, ez litzatekeela denbora bat beharrik izango Jainkoak mundua sortu aurretik[10].

Islama klandestinoaren sinesgabetasuna bereizteko irizpide erabakigarria aldatu

Al-Ghazalik Islama klandestinoaren sinesgabetasuna bereizteko irizpide erabakigarrian zehazten du musulmanen ortodoxiarekiko bere ikuspegia. Ghazalik, garai horretan, bere garaikide askoren jarrera gogorretik alde egiten du, eta dio, Mahoma Profetan eta Jainkoarengan sinesten duen heinean, Islama praktikatzeko modu ezberdin asko daudela eta fededunek fede onez praktikatzen dituzten tradizio asko ez dutela zertan heretikotzat hartu behar beste musulmanek[24]. Ghazalik adierazten duen arren islama fede onez praktikatzen duen edozein musulman ez dela apostasiaren errudun, Kriterioan adierazten du badela beste batzuk baino zuzenagoa den Islamaren estandar bat, eta fedea gaizki praktikatzen duten horiek aldatzera behartu behar direla[24]. Ghazaliren iritziz, Profetak soilik jo zezakeen leialki praktikatzen zuen musulman bat infideltzat, eta bere lana izan zen hainbat sekta islamiarren artean sarritan gertatutako jazarpen eta liskar erlijiosoaren aurrean izandako erreakzioa[24].

al-Munqidh min al-Dalal (Akatsetik askatzea) aldatu

 
Al-Ghazaliren autobiografiaren azken orrialdea MS Istanbulen, Shehid Ali Pasha 1712, 509 AH (1115–1116).

Al-Ghazalik bere bizitzaren amaiera aldera idatzi zuen autobiografia, Akatsetik askatzea (arabieraz, (المنقذ من الضلال al-Munqidh min al-Dalal), garrantzi handiko obratzat hartzen da[2]. Bertan, al-Ghazalik kontatzen du nola, behin eszeptizismo epistemologikoaren krisian, «Jainko Gorenak nire bularrean bota zuen argi batek... ezagutza gehienaren gakoa» konpondu zenean[56]:66 kalam-en, filosofia islamikoa eta ismailismoaren argudioak aztertu eta menperatu zituen. Lehenengo bietan baliozkoa zena balioetsi bazuen ere, gutxienez, hiru ikuspegiak desegokiak zirela eta azken balioa soilik aurkitu zuen sufi praktikak jarraitzearen ondorioz lortutako esperientzia mistiko eta ikuspegian. William James-ek, Varieties of Religious Experiencen, autobiografia dokumentu garrantzitsutzat jo zuen «kristaua ez den beste erlijioen barnekotasuna ezagutu nahiko lukeen literatura-ikasle hutsarentzat», garai horretan kristau-tradiziotik kanpo erregistratutako erlijio-aitorpen pertsonalen eta literatura autobiografikoen urritasunagatik[57]:307.

Persierazko obrak aldatu

Al-Ghazalik persieraz eta arabieraz idatzi zituen bere lan gehienak. Bere lanik garrantzitsuena Kimiya-yi sa'adat (Zorionaren alkimia) da. Ihya' 'ulum al-din (Erlijio Zientzien Berpizkundea) persiar bertsioa da, Al-Ghazali berarena, baina lan laburragoa da. XI. mendeko persiar literaturako lan nabarmenetako bat da. Liburua hainbat aldiz argitaratu zuen, Teheranen, Hussain Khadev-jam iraniar jakintsu ospetsuak. Ingelesera, arabierara, turkierara, urduera, azerbaijanera eta beste hizkuntzetara itzulita dago[54].

Al-Ghazaliren beste lan benetako bat Nasihat al-muluken (Erregeen Aholkua) «lehen zatia» deritzona da, Khorasaneko Ahmad b. Malik-shah Sanjar seljuktar agintariari zuzendua. (r. 490-552/1097-1157)[58]. Testua 503/1109 urtean bere gortean harrera ofiziala egin ondoren eta hark eskatuta idatzi zen. Al-Ghazali Sanjarera deitua izan zen bere aurkarien intrigengatik eta al-Mankhul min taʿliqat al-usul (Oinarriei buruzko ohar bahetuak) liburua arabieraz egindako bilketari egindako kritikak zirela-eta, baita Nixapur-eko Nizamiyan irakasten jarraitzeari uko egiteagatik ere. Harreraren ondoren, badirudi al-Ghazalik entzunaldi pribatu bat izan zuela Sanjarrekin, eta, bertan, Koraneko 14:24 bertsoa aipatu zuen: «Ez al duzu ikusi nola Alak esaldi eder bat (izan) zuhaitz ederraren parabola bat azaltzen duen, zeinaren sustraiak sendoak diren eta adarrak Zeruan dituen». Nasihat al-muluk zeina, benetan, epistola bat den, bere frontisean al-Manḵuli buruzko azalpen-ohar labur bat gehituta[59].

Gainerako testu persiar gehienak, bere ospeari eta aginteari esker berari egotziak, batez ere Printzeentzako Ispiluen generoan, nahita egindako faltsutzeak dira, helburu ezberdinekin egindakoak edo faltsuki egotzitako bildumak. Horien artean ospetsuena Ay farzand da (O ume!). Zalantzarik gabe, al-Ghazali hil eta belaunaldi bat edo bi beranduago pertsieraz egindako faltsutze literarioa da. Faltsutzeko erabilitako iturriak al-Ghazaliren jatorrizko bi gutunez osatuta daude (4. zenbakia, zati batean, eta 33. zenbakia, osotasunean); biak Fazaʾil al-anamen agertzen dira[60]. Beste iturri bat da Ayniya izenez ezagutzen den eta Muhammaden anaia gazteak Majd al-Din Ahmad al-Ghazalik (520/1126) bere ikasle ospetsuari, Ayn al-Quzat Hamadaniri, (492-526/1098-1131) idatzitako gutuna da; gutuna Majmuʿa-yi athar-i farsi-yi Ahmad-i Ghazali aldizkarian argitaratu zen (Ahmad Ghazaliren persiar idatzien bilduma)[61]. Bestea ʿAyn al-Quzat-en beraren gutuna da, Namaha-yi ʿAyn al-Quzat Hamadani-n (ʿAyn al-Quzat Hamadani-ren gutunak) argitaratua[62]. Beranduago, Ay farzand arabierara itzuli zen, eta Ayyuha al-walad izenez ezaguna egin zen, persiar tituluaren baliokide arabiarra. Arabierazko itzulpena duten lehen eskuizkribuak XVI. mendearen bigarren erdikoak dira, eta beste gehienak XVII.ekoak[63]. Arabieratik otomandar turkierara ezagutzen den bigarren mailako itzulpenik zaharrena 983/1575 urtean egin zen[64]. Garai modernoetan, testua arabieratik Europako hizkuntza askotara itzuli zen, eta, Turkian, hainbat aldiz argitaratu zen Eyyühe'l-Veled edo Ey Oğul izenarekin[65].

Aholku-literaturaren generoan ere idatzitako Pand-nama (Kontseilu liburua) hain famatua ez den bat egile ezezagun baten beranduko gutun konpilatorioa da, formalki agintari bati zuzendua eta al-Ghazaliri faltsuki egotzia, maileguan hartutako zati ugariz osatuta baitago, gehienak Kimiya-yi saʿadat-eko hainbat tokitakoak[66].

Oharrak aldatu

  1. ↑ Izen osoa Abū Ḥāmid Muḥammad ibn Muḥammad al-Ṭūsiyy al-Ghazzālī (Arabieraz: أَبُو حَامِد مُحَمَّد بْن مُحَمَّد ٱلطُّوسِيّ ٱلْغَزَّالِيّ)

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Euskaltzaindia. (2016-09-30). (PDF) 181. araua: Erdi Aroko pertsona-izenak. Iruñea, 12 or..
  2. ↑ a b (Ingelesez) Foundation, Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica» iranicaonline.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  3. ↑ (Ingelesez) Guntern, Gottlieb. (2010). The Spirit of Creativity: Basic Mechanisms of Creative Achievements. University Press of America ISBN 978-0-7618-5051-9. (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  4. ↑ http://www.ibe.unesco.org/sites/default/files/ghazalie.pdf « Al-Ghazali was born in A.D. 1058 (A.H. 450) in or near the city of Tus in Khurasan to a Persian family of modest means... »
  5. ↑ (Ingelesez) Battin, Margaret Pabst. (2015-09-11). The Ethics of Suicide: Historical Sources. Oxford University Press ISBN 978-0-19-938581-2. (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  6. ↑ Bloch, Ernst (2019). Avicenna and the Aristotelian Left. New York: Columbia University Press. p. 77. ISBN 9780231175357. Abu Hamid Muhammad ibn Muhammad al-Ghazali (ca.1058-1111) was a Persian antirationalist philosopher and theologian.
  7. ↑ Banuazizi, Ali; Weiner, Myron (March 1994). The Politics of Social Transformation in Afghanistan, Iran, and Pakistan. Syracuse University Press. p. 108. ISBN 9780815626091
  8. ↑ «Al-ghazali | Encyclopedia.com» www.encyclopedia.com (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  9. ↑ Adamec, Ludwig W. (2009). Historical Dictionary of Islam. Scarecrow Press. p. 109. ISBN 978-0810861619.
  10. ↑ a b c d e Griffel, Frank (2016). "Al-Ghazali". In Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 ed.). Metaphysics Research Lab, Stanford University
  11. ↑ William Montgomery Watt, Al-Ghazali: The Muslim Intellectual, p. 180. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1963
  12. ↑ Rosmizi, Mohd; Yucel, Salih. (2016). «The Mujaddid of his age: Al-Ghazali and his inner spiritual journey» UMRAN - International Journal of Islamic and Civilizational Studies 3 (2): 1–12.  doi:10.11113/umran2016.3n2.56. ISSN 2289-8204. (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  13. ↑ a b Smith, Jane I.. (2010). Islam in America. (2nd ed. argitaraldia) Columbia University Press ISBN 978-0-231-51999-1. (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  14. ↑ a b >Dhahabi, Siyar, 4.566
  15. ↑ a b (cite book): Missing or empty |title= (help)
  16. ↑ a b Janin, Hunt (2005). The Pursuit of Learning in the Islamic World. McFarland. p. 83. ISBN 0786419547
  17. ↑ Al Beirawi, Abu Ismael (12 April 2016). Essays on Ijtihad in the 21st Century. CreateSpace. p. 35. ISBN 9781539995036
  18. ↑ Joseph E. B. Lumbard, Islam, Fundamentalism, and the Betrayal of Tradition: Essays by Western Muslim Scholars p90. ISBN 0941532607
  19. ↑ George Makdisi, The Rise of Colleges, p27
  20. ↑ a b Nasr, Seyyed Hossein (2014). "Happiness and the Attainment of Happiness: An Islamic Perspective". Journal of Law and Religion. 29 (1): 76–91 [80]. doi:10.1017/jlr.2013.18. JSTOR 24739088
  21. ↑ «Al-Ghazali's Turning Point: On the Writings on his Personal Crisis» www.ghazali.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  22. ↑ Böwering, Gerhard; Crone, Patricia; Mirza, Mahan; Kadi, Wadad; Zaman, Muhammad Qasim; Stewart, Devin J. (2013). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. p. 191. ISBN 978-0691134840 – via Google Books
  23. ↑ Zhuze, Panteleĭmon Krestovich; Sonn, Tamara. (1996). Interpreting Islam : Bandali Jawzi's Islamic intellectual history. New York : Oxford University Press ISBN 978-0-19-510051-8. (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  24. ↑ a b c d e f g h i j Griffel, Frank (2009). Al-Ghazālī's Philosophical Theology. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780195331622
  25. ↑ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. Retrieved 2024-03-07. A man of Persian descent, Ḡazālī (variant name Ḡazzālī; Med. Latin form, Algazel; honorific title, Ḥojjat-al-Eslām"The Proof of Islam"), was born at Ṭūs in Khorasan in 450/1058 and grew up as an orphan together with his younger brother Aḥmad Ḡazālī (d. 520/1126; q.v.)
  26. ↑ Rahman, Yucel (2016). The Mujaddid of His Age
  27. ↑ Bosworth, C. E. (1968). "The Political and Dynastic History of the Iranian World". In Boyle, J. A. (ed.). The Cambridge History of Iran. Vol. 5. Cambridge University Press. p. 48
  28. ↑ Bosworth, C. E.. (1970). «Dailamīs in Central Iran: The Kākūyids of Jibāl and Yazd» Iran 8: 73–95.  doi:10.2307/4299634. ISSN 0578-6967. (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  29. ↑ (Ingelesez) Smith, Margaret. (1936-01). «The Forerunner of al-Ghazālī» Journal of the Royal Asiatic Society 68 (1): 65–78.  doi:10.1017/S0035869X00076358. ISSN 2051-2066. (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  30. ↑ «Imam Ghazali's Teachers: al-Ghazali's Website» www.ghazali.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
  31. ↑ Griffel, Frank (2006). Meri, Josef W. (ed.). Medieval Islamic civilization: an encyclopedia. New York: Routledge. ISBN 978-0415966900
  32. ↑ Abū Ḥāmid b. Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad al-Ghazzālī, "al-Munqidh min al-Ḍalāl" in Majmūʿa Rasāʾil al-Imām al-Ghazzālī. Ed. by Aḥmad xams al-Dīn (Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1988), 29, 60
  33. ↑ Jacques Lacan, "Some Reflections on the Ego" in The International Journal of Psychoanalysis, 1953, No. 34, 13. (presentation, the British Psycho-Analytical Society, London, May 2nd, 1951)
  34. ↑ Ovidio Salazar, Al-Ghazali: The Alchemist of Happiness (2004; London: Matmedia Productions, 2006), DVD
  35. ↑ Nicholson, Reynold Alleyne. (1966). "A literary history of the Arabs." London: Cambridge University Press. p. 382
  36. ↑ Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. (2006). Medieval Islamic Civilization: A-K. Taylor and Francis. p. 293. ISBN 978-0415966917.
  37. ↑ Böwering, Gerhard; Crone, Patricia (2013). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. p. 191. ISBN 978-0691134840. Ghazali (ca. 1058–1111) Abu Hamid Muhammad b. Muhammad al-Ghazali al-Tusi (the "Proof of Islam") is the most renowned Sunni theologian of the Seljuq period (1038–1194).
  38. ↑ a b R.M. Frank, Al-Ghazali and the Ashʿarite School, Duke University Press, London 1994
  39. ↑ A.C. Brown, Jonathan (2009). Hadith: Muhammad's Legacy in the Medieval and Modern World (Foundations of Islam). Oneworld Publications. p. 179. ISBN 978-1851686636.
  40. ↑ The Qurʼan : an encyclopedia. London ; New York : Routledge 2006 ISBN 978-0-415-32639-1. (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  41. ↑ "literatura bibliografikoan benetako bost bat dozena lan aipatzen dira, horietaz gain, beste 300 bat titulu aipatzen dira ziurgabeko egiletasun, zalantzazko edo faltsuak, horietako asko bikoiztuak, hainbat tituluren ondorioz. [...] Ebn Ṭofayl-ek (581/1185) ikusi zuen Ḡazālī-k entzule ezberdinentzat idatzi zuela, gizon arruntentzat zein elitearentzat (69-72 or.), eta Ḡazālī-k berak Eljām al-ʿāmʿāmʿal-ʿaw. kalām (Gizon arruntak teologiatik kentzea) tratatu teologiko nahiko moderatua osatu zuen hil aurreko azken hilabetean Encyclopedia Iranica.
  42. ↑ Böwering, Gerhard; Crone, Patricia; Mirza, Mahan; Kadi, Wadad; Zaman, Muhammad Qasim; Stewart, Devin J. (2013). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. p. 191. ISBN 978-0691134840 – via Google Books
  43. ↑ (Ingelesez) Alkhateeb, Firas. (2017-11-15). Lost Islamic History: Reclaiming Muslim Civilisation from the Past. Oxford University Press ISBN 978-1-84904-977-1. (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  44. ↑ Craig, William Lane (2001). The cosmological argument from Plato to Leibniz. Eugene, OR.: Wipf and Stock. p. 89. ISBN 978-1579107871
  45. ↑ (Ingelesez) Kadri, Sadakat. (2012-04-10). Heaven on Earth: A Journey Through Shari'a Law from the Deserts of Ancient Arabia to the Streets of the Modern Muslim World. Farrar, Straus and Giroux ISBN 978-1-4668-0218-6. (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  46. ↑ For al-Ghazali's argument see The Incoherence of the Philosophers. Translated by Michael E. Marmura. 2nd ed, Provo Utah, 2000, pp.116-7.
  47. ↑ For Ibn Rushd's response, see Khalid, Muhammad A., ed. (2005). Medieval Islamic Philosophical Writings. Cambridge UK. p. 162
  48. ↑ Orientalista askok diote Ghazaliren Tahafut zientziaren gainbeheraren erantzule dela musulman munduan. Hau da haien funtsezko tesia, mundu islamikoaren historia zientifiko eta intelektuala azaltzen saiatzen diren heinean. Mendebaldeko munduan ez ezik, mundu musulmanean ere gaiari buruzko ikuspegirik onartuena dela dirudi. George Saliba, zibilizazio islamiar barruan astronomiaren garapenean aditua den Columbia Unibertsitateko arabiar eta islamiar zientzietako katedradunak, ikuspegi honi "kontakizun klasikoa" deitzen dio. (Saliba, 2007)".
  49. ↑ «The Fountain Magazine - Issue - Did al-Ghazali Kill the Science in Islam?» web.archive.org 2015-04-30 (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  50. ↑ (Ingelesez) Hassan, Hassan. (2012-02-09). «How the decline of Muslim scientific thought still haunts» The National (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  51. ↑ Zhuze, Panteleĭmon Krestovich; Sonn, Tamara. (1996). Interpreting Islam : Bandali Jawzi's Islamic intellectual history. New York : Oxford University Press ISBN 978-0-19-510051-8. (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  52. ↑ Hunt Janin, The Pursuit of Learning in the Islamic World 610-2003, p 83. ISBN 0786429046
  53. ↑ Lumbard, Joseph E. B. (2004). Islam, Fundamentalism, and the Betrayal of Tradition: Essays by Western Muslim Scholars. World Wisdom. p. 291. ISBN 0941532607
  54. ↑ a b Translated into English by Mohammed Asim Bilal and available at archive.org
  55. ↑ a b c d Winter, T.J (2016). Al-Ghazali on Disciplining the Soul and on Breaking the Two Desires. The Islamic Text Society
  56. ↑ Ghazzali, 1058-1111. (1980). Freedom and fulfillment : an annotated translation of Al-Ghazaliơs al-Munqidh min al-dĐalal and other relevant works of al-Ghazali. Boston : Twayne Publishers ISBN 978-0-8057-8167-0. (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  57. ↑ ames, William (2012). Bradley, Matthew (ed.). The Varieties of Religious Experience. Oxford University Press. ISBN 9780199691647
  58. ↑ (Ingelesez) Tor, Deborah G.. (2020-08-11). SANJAR, Aḥmad b. Malekšāh. Brill (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  59. ↑ Makatib-i farsi-yi Ghazali ba nam-i Faza’il al-anam min rasa’il Ḥujjat al-Islam, ed. ʿAbbas Iqbal Ashtiyani, Tehran, 1954, pp. 11-12
  60. ↑ Makatib-i farsi-yi Ghazali ba nam-i Faza’il al-anam min rasa’il Hujjat al-Islam, ed. ʿAbbas Iqbal Ashtiyani, Tehran, 1954, pp. 13-23, 83-85
  61. ↑ Majmuʿa-yi athar-i farsi-yi Ahmad-e Ghazali, ed. A. Mujahid, Tehran, 1979, 2nd ed., Tehran, 1991, pp. 191-238
  62. ↑ Namaha-yi ʿAyn al-Quzat Hamadani, ed. ʿAli Naqi Monzawi and ʿAfif ʿUsayran, 2 vols., Tehran, 1983, II, p.103, no 73
  63. ↑ George Henry Scherer, Al-Ghazali’s Ayyuha’l-walad, Ph.D. diss., Chicago University, 1930; Beirut, 1933, p. 27
  64. ↑ Hilmi Ziya Ülken, Gazali’nin bazi eserlerinin Türkçe tercümeleri. Les traductions en Turc de certains livres d’al-Ghazali, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1, 1961, p. 61
  65. ↑ Günaydin, Gazâlî tercümeleri: Osmanli devri ve 1928 sonrasi için bir bibliyografya denemesi, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 16, 2011, pp. 70-73
  66. ↑ (Ingelesez) Khismatulin, Alexey. (2021-06-29). KIMIĀ-YE SAʿĀDAT. Brill (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).

Bibliografia aldatu

Bibliografia osagarria aldatu

  • Macdonald, Duncan B. (1899). "The life of al-Ghazzali", in Journal of the American Oriental Society. 20, p. 122 sqq.
  • Laoust, H: La politique de Gazali, Paris 1970
  • Campanini, M.: Al-Ghazzali, in Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman, History of Islamic Philosophy 1996
  • Campanini, Massimo, Ghazali, in Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God (2 vols.), Edited by C. Fitzpatrick and A. Walker, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610691776
  • Watt, W. M.: Muslim Intellectual: A Study of al-Ghazali, Edinburgh 1963
  • Zwemer, S. M. A Moslem Seeker after God, New York 1920
  • Nakamura, K. "Al-Ghazali", Encyclopedia of Philosophy
  • Dougan, A. The Glimpse: The Inner teaching of Abu Hamid Muhammad al-Ghazzali's Mishkat al-Anwar (The Niche for Lights) by Abdullah Dougan ISBN 0-9597566-6-3
  • A comparison between the philosophy of Ghazali and the Copenhagen Interpretation: Harding, Karen. (1993). «Causality Then and Now: al-Ghazali and Quantum Theory» American Journal of Islamic Social Sciences 1 (2): 165–177.  doi:10.35632/ajis.v10i2.2505..
  • Watt, W. Montgomery. (1953). The Faith and Practice of Al-Ghazali. London: George Allen and Unwin Ltd..

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Al-Ghazali&oldid=9641174"(e)tik eskuratuta